O‘zbekiston Markaziy banki shanba kuni bekor qilingan tijorat banklari va tadbirkorlik subyektlari uchun valyuta operatsiyalariga cheklovlar joriy etish to‘g‘risidagi qaroriga izoh berdi.
Regulyator xabarida aytilishicha, 15-sentabr kuni Markaziy bankning Bank nazorati qo‘mitasi tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq “valyuta operatsiyalarining shaffofligini ta’minlash” va ularning monitoringini takomillashtirishni nazarda tutuvchi qaror qabul qilindi.
Markaziy bankning ma’lum qilishicha, xorijiy hamkor banklar valyuta to‘lovlarini amalga oshirishda mijozlarni lozim darajada tekshirish (KYC — “mijozingni bil”) bo‘yicha ishlarni kuchaytirish bo‘yicha tez-tez talablar yubora boshlagan. Ular, shuningdek, uchinchi banklarning mijozlari tomonidan transchegaraviy pul o‘tkazmalari to‘xtatilgani haqida xabar berishgan.
Markaziy bank raisi o‘rinbosari Behzod Hamroyev shanba kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida xorijiy banklar mahalliy bank mijozni sanksiyaviy komplayensga rioya qilish talablari doirasida sinchkovlik bilan tekshirganiga ishonmasligini ta’kidladi. Shu sababli, tadbirkorlarning to‘lovlari “tutilib qolgan” va chet eldagi hamkorlarning hisoblariga yetib bormadi.
Valyuta operatsiyalarini to‘g‘ri hisobga olish va monitoringini amalga oshirish uchun xorijiy valyutani olish bilan bog‘liq xo‘jalik valyuta operatsiyalari asosiy hisob raqami ochilgan banklar orqali amalga oshirilishi belgilandi, deya tasdiqladi Markaziy bank.
Hozir xuddi shunday amaliyot kapital harakati bilan bog‘liq valyuta operatsiyalarini amalga oshirishda ham qo‘llaniladi (2536-son, 17-dekabr 2013-yil).
Bundan tashqari, juma kungi valyuta operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari (3281-son, 2020-yil 31-avgust) belgilangan talablarga ko‘ra, xo‘jalik yurituvchi subyektlarga xorijiy valyutani sotish operatsiyalarini banklarda tashkil etilgan tarkibiy bo‘linmalar (ekspertlik guruhlari) xulosalari asosida amalga oshirilishi ta’kidlangan.
“Bank nazorati qo‘mitasining mazkur qarorida xo‘jalik yurituvchi subyektlarning chet el valyutasini sotib olish va boshqa valyuta operatsiyalari cheklanishi nazarda tutilmagan. BBundan tashqari, ikkilamchi hisobvaraqlarga xizmat ko‘rsatuvchi banklarda sanksiyalar va komplayens-nazorat qoidalariga amal qilinishini lozim darajada tekshirish imkoniyati chegaralanganligi sababli ushbu qarorga kelingan edi”, — deyiladi xabarda.
Sanksiyaviy komplayens — bu sanksiyalar cheklovlarini buzish xavfini kamaytirish uchun zarur bo‘lgan bankning ichki nizom va qoidalari tizimi.
Markaziy bank ommaviy axborot vositalari hamda tadbirkorlik subyektlari tomonidan bildirilgan “taklif va e’tirozlarni inobatga olib”, xo‘jalik yurituvchi subyektlarning valyuta amaliyotlarini asosiy hisobvaraq ochilgan banklar orqali o‘tkazish lozimligi yuzasidan qabul qilingan qaror bekor qilingani qayd etgan.
Shu bilan birga, banklar mijozlarning ikkilamchi hisobvaraqlariga tegishli tartibda xizmat ko‘rsatishda muvofiqlikni nazorat qilish talablariga rioya etishlari shart. Markaziy bank rahbari o‘rinbosari Behzod Hamroyev ta’kidlashicha, bugungi kunda qonunchilikda shunday talab bor — banklar o‘z mijozlarini tekshirishi va bilishi shart.
“Ammo banklar mijozlarning ikkinchi va uchinchi hisobvaraqalarini to‘liq tekshira olmaydi va ochig‘ini aytganda, tekshirmaydi. Biz ular tekshirmayotgani haqidagi faktlarni bilamiz. Sababi, mijozning asosiy hisobvarag‘i boshqa bankda, uning faoliyati u yerda amalga oshiriladi. Biz hamma narsa asosiy hisobvaraqa orqali bo‘lishini xohladik, ammo hozir [qaror] bekor qilinmoqda. Biroq banklar ikkilamchi va uchinchi hisoblarni tekshirishga yo‘naltiriladi, ammo bunday monitoring yetarli bo‘lmaydi”, — dedi u.
Uning so‘zlariga ko‘ra, qarorda tadbirkorlik subyektlarining ikkilamchi hisobvaraqlar ochishi cheklanishi ko‘zda tutilmagan. “Ular bizda xohlagancha hisob ochishlari mumkin. Mijozga ma’lum bir xizmat ko‘rsatish shartnomaviy munosabatlardir. Biz tadbirkorga emas, bankka aytamizki, u shartnomada ushbu [valyuta] operatsiyasini [ikkilamchi hisobvaraqadan] amalga oshira olmasligini ko‘rsatishi kerak. Xohlasa, buni asosiy hisob orqali amalga oshirishi mumkin”, — deydi Behzod Hamroyev.
Markaziy bank rahbari Mamarizo Nurmuratovning ta’kidlashicha, ko‘rsatmalar, 32 ta bankdan 7 tasi tegishli. Ulardan 5 tasi davlat banki.
Konvertatsiya haqida gap ketganda, 2021-yil fevral oyidan boshlab tadbirkorlik subyektlariga bu jarayonni osonlashtirib, valyutani ikkilamchi va boshqa bank hisobvaraqlari orqali konvertatsiya qilishga ruxsat berildi. Biroq, sanksiyalarga rioya qilish talablarini kuchaytirishni hisobga olgan holda, faqat asosiy hisob orqali konvertatsiya qilish to‘g‘risida qaror qabul qilish kerak edi, dedi u.
Mamarizo Nurmuratov “jamiyat qabul qilmagan qaror, bu noto‘g‘ri qaror” ekanini ta’kidladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, yangi talablar bo‘yicha munozaralar “juda chuqurlashib ketgan” va ba’zi blogerlar “eski kunlarni eslab qolishgan”. Markaziy bank raisi “liberalizatsiyadan ortga qaytish haqida gap bo‘lishi mumkin emas”, deb ta’kidladi.
Qaror nega muhokama uchun e’lon qilinmagani haqidagi savolga tartibga soluvchi organ rahbari banklar tomonidan nazorat choralarini ko‘rish va risklarni kamaytirish bo‘yicha qaror Markaziy bank qo‘mitasiga tegishli, deb javob berdi. Bu Markaziy bank qabul qilishdan oldin odatda jamoatchilik muhokamasiga qo‘yadigan normativ-huquqiy hujjat emas (bularga qonunlar, farmonlar, prezident yoki Vazirlar Mahkamasining qarorlari va boshqalar kiradi).
Mamarizo Nurmuratov Markaziy bank qarorning mazmun-mohiyatini to‘g‘ri yetkaza olmagani, shu sababli turli salbiy talqinlar paydo bo‘lganini tan oldi.
