10-may kuni Toshkent shahrida Oliy sudi Jinoyat ishlari bo‘yicha sudlov hay’ati Qoraqalpog‘iston voqealari bo‘yicha jinoyat ishi bo‘yicha birinchi sud majlisida 16 nafar mahkumning apellyatsiya shikoyatini, shuningdek, shartli qamoq jazosiga hukm qilingan 4 kishi ustidan berilgan prokuratura protestini ko‘rib chiqishni boshladi.
Avval xabar qilganimizdek, birinchi instansiya sudining Qoraqalpog‘iston Respublikasi sudining 31-yanvardagi qarori bilan hukm qilingan 22 nafar sudlanuvchidan 16 nafari nomidan apellyatsiya shikoyat taqdim etilgan. Ular orasida jurnalist va huquqshunos Dauletmurat Tajimuratov, Qoraqalpog‘iston Ichki ishlar vazirligi Jinoyat qidiruv boshqarmasi sobiq boshlig‘i, marhum Po‘lat Shamshetov, Saiypnazar Kalimov, Sultonbek Qayipov va boshqalar bor. Ularning barchasi turli muddatlarga qamoq jazosiga hukm qilingan.
Ish Oliy sud sudyasi Asqar Bekmanov, shuningdek, sudyalar Sanobar Mamadaliyeva va Akrom O‘tayev raisligida ko‘rilmoqda.
Sergey Mayorov va Rinat Tajimuratov. Foto: Oliy sud.
Sud jarayoni boshlanishidan oldin Dauletmurat Tajimuratovning advokati Sergey Mayorov sudlanuvchiga nisbatan Jinoyat-protsessual kodeksining “Sud ekspertizasi to‘g‘risida”gi qonunni va “Sud ekspertizasi to‘g‘risida”gi bo‘limni buzgan holda xulosa bergan ekspertlarni taklif etish to‘g‘risida iltimosnoma kiritdi. Sud arizani vaqti emas deb atadi va u ikkinchi bor ariza berish imkoniyatini berishga ishontirdi.
Shundan so‘ng birinchi instansiya sudi tomonidan 7 yil muddatga ozodlikdan mahrum etilgan Nurlan Naiypov (1968-yilda tug‘ilgan) suddan unga so‘z berishni so‘radi. U Dauletmurat Tajimuratov uchun 16 yillik qamoq jazosi yetarli emasligini, unga 20 yil berilishi kerakligini aytdi.
Shuningdek, u Tajimuratovni Qoraqalpog‘iston Ichki ishlar vazirligi Jinoyat qidiruv boshqarmasi sobiq boshlig‘i, Qoraqalpog‘istonning birinchi prezidenti Dauletbay Shamshetovning o‘g‘li Po‘lat Shamshetovning o‘limida aybladi.
Nurlan Nayipov Tajimuratov sud jarayonini ataylab kechiktirmoqda, degan fikrni bildirdi. Eslatib o‘tamiz, 5-may kuni bo‘lib o‘tgan avvalgi sudda Tajimuratov suddan ishni qayta ko‘rib chiqish uchun birinchi instansiya sudiga yuborishni so‘ragan (har ikkala talab ham sud tomonidan rad etilgan), birinchi protsessdagi prokurorlar chetlatilganini ma’lum qilgan va uning protsessual va Konstitutsiyada belgilagan huquqlari buzilganligini ta’kidlagan edi.
Tomonlar norozilik bildira boshladilar, sud ularni tartibga chaqirdi. Shunda Tajimuratov Nayipovni urmoqchi bo‘ldi, biroq boshqa sudlanuvchilar va militsiya xodimlari vaziyatga darhol aralashib, ularni ajratdi. Sud majlisi keyinga qoldirildi.
Ayblanuvchilardan birining qarindoshi advokat Sergey Mayorov rus tilida gapirganini, tarjimon esa uning so‘zlarini yomon tarjima qilganini, shu sababli sudlanuvchilar ekspertlarni chaqirish sababini tushunolmaganini ta’kidladi. Shundan so‘ng, tarjimon tarjima qilishga ulgurishi uchun himoyachi o‘z nutqida to‘xtadi.
Tanaffusdan keyin sudya Dauletmurat Tajimuratov va Nurlan Nayipovga tartibni buzgani uchun ogohlantirish berdi. Ishda ishtirok etayotgan asosiy shaxs kameraning boshqa qismida, boshqa sudlanuvchilardan uzoqroqda o‘tirdi.
Sultonbek Qayipovning aytishicha, u ularni ajratib olishayotganda barmog‘idan jarohat olgan, shuningdek, Tajimuratovning yuzida mayda shilinma paydo bo‘lgan.
7 yilga ozodlikdan mahrum etilgan Amirbek Adilbekovning (1993-yilda tug‘ilgan) onasi suddan o‘g‘lining himoyachisi sifatida sud jarayonida ishtirok etishiga ruxsat berishni so‘radi. Sudya Asqar Bekmonov uning iltimosini qanoatlantirdi.
Shundan so‘ng sud ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan shartli jazoga hukm qilingan Lolagul Qallixonova, Azamat Turdanov, Axmet Smetullayev va Azamat Nuratdinovlarga nisbatan prokuraturaning apellyatsiya va protestini ko‘rib chiqishga kirishdi.
Prokuror ushbu ayblanuvchilarga nisbatan chiqarilgan hukmlarni og‘irlashtirish, ya’ni ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq jazolarni tayinlash bo‘yicha qayta ko‘rib chiqilishi kerakligini ta’kidladi. U yana bir bor ularning Dauletmurat Tajimuratov boshchiligidagi “Qoraqalpog‘istonda hukumatni ag‘darish uchun” jinoiy til biriktirgani va ilgari aytilgan boshqa ayblovlarni tilga oldi.
Prokuratura vakili, shuningdek, Dauletmurat Tajimuratovni avval oqlangan Jinoyat kodeksining 28 moddasi orqali 104 moddasi 3 qismi “a” bandi (ikki yoki undan ortiq shaxsga nisbatan qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish) bo‘yicha aybdor deb topishni so‘radi.
To‘rt nafar ayblanuvchi ham ayblovga qo‘shilmagan. Ularning advokatlari birinchi instansiya sudida ularning aybsizligi videomateriallar, jabrlanuvchilar va guvohlarning ko‘rsatmalari bilan isbotlangani va ular Jinoyat kodeksining 159-moddasi 4 qismi (Hokimiyatni bosib olish yoki O‘zbekiston konstitutsiyaviy tuzumini ag‘darib tashlash maqsadida fitna uyushtirish) bo‘yicha oqlangani, shuningdek, Jinoyat kodeksining 28 moddasi orqali 104 moddasi 3-qismi “a” bandi bo‘yicha ayblovdan ozod etilganini ma’lum qildi.
Dauletmurat Tajimuratov prokurorni birinchi instansiya sudining qarori bilan yaxshi tanishmaganlikda aybladi. Prokuror sudlanuvchilar garchi bu ayblov bo‘yicha oqlangan bo‘lsada Jinoyat kodeksining 104 moddasi bo‘yicha aybdor deb topilgani gapirdi, dedi u. Ayblanuvchining qo‘shimcha qilishicha, ayblovchi tomoni sudlanuvchilar va guvohlarning tergov jarayonida olingan ko‘rsatmalariga havola qilgan, biroq sud jarayonida ko‘plab ko‘rsatmalar tasdiqlanmagan.
Tajimuratov, shuningdek, ayblovchi tomoni garchi telefon qo‘ng‘iroqlari va SMS xabarlarida bunday bo‘lmagani isbotlangani bo‘lsada, uning boshqa ayblanuvchilar bilan aloqasi borligini ko‘rsatayotganini ta’kidladi. Bundan tashqari, xulosa chiqargan ekspertlar birinchi sud majlisida ko‘rsatma bermagan, dedi sudlanuvchi.
U prokuraturaning Lolagul Kallixanova, Azamat Turdanov, Axmet Smetullayev va Azamat Nuratdinovga nisbatan protestiga norozi ekanini ma’lum qildi.
Advokat Sergey Mayorov ham prokuratura protestini “birinchi instansiya sudida tekshirilmagan dalillarga ishora qilgani” uchun qo‘llab-quvvatlamadi.
U o‘z himoyasidagi shaxs oqlangan Jinoyat kodeksining 28 moddasi orqali 104 moddasi 3 qismining “a” bandi bo‘yicha (ikki yoki undan ortiq shaxsga qasddan og‘ir tan jarohati yetkazishga sheriklik qilish) javobgarlikka tortish, shuningdek, alohida epizodlarni qayta tasniflashga qarshi chiqdi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, Dauletmurat Tajimuratovga qo‘yilgan ayblovning asosiy qismi ekspertlarning tegishli tarzda tekshirilmagan xulosalariga asoslanadi va ayblov tomoni xulosalarning faqat salbiy tomonlariga ishora qilgan.
Shundan so‘ng boshqa sudlanuvchilar va ularning advokatlari so‘zga chiqdilar (jumladan, Orifjon Qo‘chqorov, Plis Abdijaliyev va boshqalar).
Marhum Po‘lat Shamshetovning advokati Parahat Maratovning aytishicha, uning himoyachisiga Jinoyat kodeksining 244-moddasi 3-qismi (Qurol yoki qurol sifatida foydalaniladigan boshqa narsalarni ishlatib yoxud ishlatish bilan qo‘rqitib shaxsga nisbatan zo‘rlik ishlatish, qirg‘in solish, o‘t qo‘yish, mulkka shikast yetkazish yoki uni nobud qilish, hokimiyat vakiliga qarshilik ko‘rsatish orqali sodir etilgan ommaviy tartibsizliklar tashkil qilish, shuningdek, ommaviy tartibsizliklarda faol qatnashish) bo‘yicha og‘ir jazo tayinlangan. Advokat Po‘lat Shamshetovning harakatlarida qonunbuzarliklar aniqlanmaganini va birorta ham guvoh unga qarshi ko‘rsatma bermaganini ta’kidladi. Himoyachi suddan uni oqlashni so‘radi.
Ayblanuvchilarning bir qismi Qoraqalpog‘iston xalqi va sudyadan qilmishlari uchun kechirim so‘radi. Ulardan ba’zilari o‘z ayblariga iqror bo‘ldi, lekin ularda yomon niyat bo‘lmaganini tushuntirishdi. Barcha mahkumlar suddan ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazo tayinlashni so‘radi.
8 yilga ozodlikdan mahrum etilgan Razbek Bekmuratov (1992-yilda tug‘ilgan) suddan Dauletmurat Tajimuratov bilan aloqasi borligi haqidagi ayblovni olib tashlashni so‘radi. U Milliy gvardiya a’zosini tepib, mushtlaganini, lekin tosh va boshqa narsalarni ishlatmaganini, shuningdek, o‘zini himoya qilish va boshqalarning qurol ishlatishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida qurolini olib qo‘yganini tan oldi. Sudlanuvchi Jo‘qorg‘i Kenes yaqinidagi bozordagi mitinglarda qatnashmaganini va Tajimuratovning uyini qo‘riqlamaganini aytdi.
Arsilan Temirxonov chiqishi vaqtida yig‘lab yubordi.
244-modda 3-qismi (Qurol yoki qurol sifatida foydalaniladigan boshqa narsalarni ishlatib yoxud ishlatish bilan qo‘rqitib shaxsga nisbatan zo‘rlik ishlatish, qirg‘in solish, o‘t qo‘yish, mulkka shikast yetkazish yoki uni nobud qilish, hokimiyat vakiliga qarshilik ko‘rsatish orqali sodir etilgan ommaviy tartibsizliklar tashkil qilish, shuningdek, ommaviy tartibsizliklarda faol qatnashish) va 277-modda 3-qismi “d” bandi (jamoat tartibini saqlash vazifasini bajarib turgan hokimiyat vakili yoki jamoatchilik vakiliga yoxud bezorilik harakatlarining oldini olish chorasini ko‘rgan boshqa fuqarolarga qarshilik ko‘rsatib sodir etilgan bezorilik) bilan 7 yilga ozodlikdan mahrum etilgan bloger va Ayama.uz sayti asoschisi Baxtiyar Qodirbergenov (1986-yilda tug‘ilgan) hatto to‘rtta tanishi telefon qilib “Jo‘qorg‘i Kenesni egallab olaylik” degan bo‘lsa ham 1−2-iyuldagi mitinglarda ishtirok etmaganini ma’lum qildi (“Gazeta.uz” avvalroq uning nutqidan iqtibos keltirgan, u yerda nima uchun bunday deganini tushuntirgan).
Advokat Plis Abdujaliyevning qayd etishicha, Qodirbergenovga nisbatan Jinoyat kodeksining 244-moddasi 3-qismi (Qurol yoki qurol sifatida foydalaniladigan boshqa narsalarni ishlatib yoxud ishlatish bilan qo‘rqitib shaxsga nisbatan zo‘rlik ishlatish, qirg‘in solish, o‘t qo‘yish, mulkka shikast yetkazish yoki uni nobud qilish, hokimiyat vakiliga qarshilik ko‘rsatish orqali sodir etilgan ommaviy tartibsizliklar tashkil qilish, shuningdek, ommaviy tartibsizliklarda faol qatnashish) bo‘yicha ayblov qo‘yilgan, garchi u qirg‘in, o‘t qo‘yish, mulkka zarar yetkazmagan, qurol ishlatmagan bo‘lsa ham. Uning so‘zlariga ko‘ra, sud ushbu epizodlarni baholamagan, shu sababli apellyatsiya shikoyati berilgan.
Plis Abdujaliyevning aytishicha, uning himoyasidagi Amirbek Adilbekov olomonning tahdidi tufayli keyinchalik molotov kokteyli uchun ishlatilgan benzinni mashinasida tashishga majbur bo‘lgan. Advokat nima uchun shina va shisha ko‘targan boshqa shaxslar guvoh tariqasida, Adilbekov esa sudlanuvchi sifatida ishtirok etishganiga hayron bo‘lgan.
Advokat sudlanuvchilarning aksariyati oilalarida yolg‘iz boquvchi ekanligini ta’kidlab, suddan musodara qilingan avtomobillarni ularga qaytarib berishni so‘radi. Advokatning aytishicha, sudlanuvchilardan birining farzandi og‘ir xastalik bilan davolanayotgani sabab oilaga pul kerak.
Advokatlar, shuningdek, og‘irlashtiruvchi holatlar deb topilgan epizodlar bo‘yicha dalillar yo‘qligi sababli qattiqroq jazo tayinlanishiga sabab bo‘lgan moddalarni yengilroq moddalarga o‘zgartirishni so‘rashgan.
Dauletmurat Tajimuratov ayblov epizodlarini ko‘zdan kechirib, ularga raddiya berdi. U qonun hujjatlariga havolalar va prokuraturaning noaniqliklarini keltirdi. U birinchi sud majlisida so‘zlagan nutqidan ba’zi fikrlarini aytdi.
11-mayda apellyatsiya jarayonining uchinchi kuni bo‘lib o‘tdi. “Gazeta.uz” sud zalidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri efir amalga oshirdi.
