10 май куни Тошкент шаҳрида Олий суди Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати Қорақалпоғистон воқеалари бўйича жиноят иши бўйича биринчи суд мажлисида 16 нафар маҳкумнинг апелляция шикоятини, шунингдек, шартли қамоқ жазосига ҳукм қилинган 4 киши устидан берилган прокуратура протестини кўриб чиқишни бошлади.
Аввал хабар қилганимиздек, биринчи инстанция судининг Қорақалпоғистон Республикаси судининг 31-январдаги қарори билан ҳукм қилинган 22 нафар судланувчидан 16 нафари номидан апелляция шикоят тақдим этилган. Улар орасида журналист ва ҳуқуқшунос Даулетмурат Тажимуратов, Қорақалпоғистон Ички ишлар вазирлиги Жиноят қидирув бошқармаси собиқ бошлиғи, марҳум Пўлат Шамшетов, Саийпназар Калимов, Султонбек Қайипов ва бошқалар бор. Уларнинг барчаси турли муддатларга қамоқ жазосига ҳукм қилинган.
Иш Олий суд судьяси Асқар Бекманов, шунингдек, судьялар Санобар Мамадалиева ва Акром Ўтаев раислигида кўрилмоқда.
Сергей Майоров ва Ринат Тажимуратов. Фото: Олий суд.
Суд жараёни бошланишидан олдин Даулетмурат Тажимуратовнинг адвокати Сергей Майоров судланувчига нисбатан Жиноят-процессуал кодексининг «Суд экспертизаси тўғрисида»ги қонунни ва «Суд экспертизаси тўғрисида»ги бўлимни бузган ҳолда хулоса берган экспертларни таклиф этиш тўғрисида илтимоснома киритди. Суд аризани вақти эмас деб атади ва у иккинчи бор ариза бериш имкониятини беришга ишонтирди.
Шундан сўнг биринчи инстанция суди томонидан 7 йил муддатга озодликдан маҳрум этилган Нурлан Наийпов (1968-йилда туғилган) суддан унга сўз беришни сўради. У Даулетмурат Тажимуратов учун 16 йиллик қамоқ жазоси етарли эмаслигини, унга 20 йил берилиши кераклигини айтди.
Шунингдек, у Тажимуратовни Қорақалпоғистон Ички ишлар вазирлиги Жиноят қидирув бошқармаси собиқ бошлиғи, Қорақалпоғистоннинг биринчи президенти Даулетбай Шамшетовнинг ўғли Пўлат Шамшетовнинг ўлимида айблади.
Нурлан Найипов Тажимуратов суд жараёнини атайлаб кечиктирмоқда, деган фикрни билдирди. Эслатиб ўтамиз, 5-май куни бўлиб ўтган аввалги судда Тажимуратов суддан ишни қайта кўриб чиқиш учун биринчи инстанция судига юборишни сўраган (ҳар иккала талаб ҳам суд томонидан рад этилган), биринчи процессдаги прокурорлар четлатилганини маълум қилган ва унинг процессуал ва Конституцияда белгилаган ҳуқуқлари бузилганлигини таъкидлаган эди.
Томонлар норозилик билдира бошладилар, суд уларни тартибга чақирди. Шунда Тажимуратов Найиповни урмоқчи бўлди, бироқ бошқа судланувчилар ва милиция ходимлари вазиятга дарҳол аралашиб, уларни ажратди. Суд мажлиси кейинга қолдирилди.
Айбланувчилардан бирининг қариндоши адвокат Сергей Майоров рус тилида гапирганини, таржимон эса унинг сўзларини ёмон таржима қилганини, шу сабабли судланувчилар экспертларни чақириш сабабини тушунолмаганини таъкидлади. Шундан сўнг, таржимон таржима қилишга улгуриши учун ҳимоячи ўз нутқида тўхтади.
Танаффусдан кейин судья Даулетмурат Тажимуратов ва Нурлан Найиповга тартибни бузгани учун огоҳлантириш берди. Ишда иштирок этаётган асосий шахс камеранинг бошқа қисмида, бошқа судланувчилардан узоқроқда ўтирди.
Султонбек Қайиповнинг айтишича, у уларни ажратиб олишаётганда бармоғидан жароҳат олган, шунингдек, Тажимуратовнинг юзида майда шилинма пайдо бўлган.
7 йилга озодликдан маҳрум этилган Амирбек Адилбековнинг (1993 йилда туғилган) онаси суддан ўғлининг ҳимоячиси сифатида суд жараёнида иштирок этишига рухсат беришни сўради. Судья Асқар Бекмонов унинг илтимосини қаноатлантирди.
Шундан сўнг суд озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган шартли жазога ҳукм қилинган Лолагул Қаллихонова, Азамат Турданов, Ахмет Сметуллаев ва Азамат Нуратдиновларга нисбатан прокуратуранинг апелляция ва протестини кўриб чиқишга киришди.
Прокурор ушбу айбланувчиларга нисбатан чиқарилган ҳукмларни оғирлаштириш, яъни озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ жазоларни тайинлаш бўйича қайта кўриб чиқилиши кераклигини таъкидлади. У яна бир бор уларнинг Даулетмурат Тажимуратов бошчилигидаги «Қорақалпоғистонда ҳукуматни ағдариш учун» жиноий тил бириктиргани ва илгари айтилган бошқа айбловларни тилга олди.
Прокуратура вакили, шунингдек, Даулетмурат Тажимуратовни аввал оқланган Жиноят кодексининг 28 моддаси орқали 104 моддаси 3 қисми «а» банди (икки ёки ундан ортиқ шахсга нисбатан қасддан баданга оғир шикаст етказиш) бўйича айбдор деб топишни сўради.
Тўрт нафар айбланувчи ҳам айбловга қўшилмаган. Уларнинг адвокатлари биринчи инстанция судида уларнинг айбсизлиги видеоматериаллар, жабрланувчилар ва гувоҳларнинг кўрсатмалари билан исботлангани ва улар Жиноят кодексининг 159-моддаси 4 қисми (Ҳокимиятни босиб олиш ёки Ўзбекистон конституциявий тузумини ағдариб ташлаш мақсадида фитна уюштириш) бўйича оқлангани, шунингдек, Жиноят кодексининг 28 моддаси орқали 104 моддаси 3-қисми «а» банди бўйича айбловдан озод этилганини маълум қилди.
Даулетмурат Тажимуратов прокурорни биринчи инстанция судининг қарори билан яхши танишмаганликда айблади. Прокурор судланувчилар гарчи бу айблов бўйича оқланган бўлсада Жиноят кодексининг 104 моддаси бўйича айбдор деб топилгани гапирди, деди у. Айбланувчининг қўшимча қилишича, айбловчи томони судланувчилар ва гувоҳларнинг тергов жараёнида олинган кўрсатмаларига ҳавола қилган, бироқ суд жараёнида кўплаб кўрсатмалар тасдиқланмаган.
Тажимуратов, шунингдек, айбловчи томони гарчи телефон қўнғироқлари ва SMS хабарларида бундай бўлмагани исботлангани бўлсада, унинг бошқа айбланувчилар билан алоқаси борлигини кўрсатаётганини таъкидлади. Бундан ташқари, хулоса чиқарган экспертлар биринчи суд мажлисида кўрсатма бермаган, деди судланувчи.
У прокуратуранинг Лолагул Каллиханова, Азамат Турданов, Ахмет Сметуллаев ва Азамат Нуратдиновга нисбатан протестига норози эканини маълум қилди.
Адвокат Сергей Майоров ҳам прокуратура протестини «биринчи инстанция судида текширилмаган далилларга ишора қилгани» учун қўллаб-қувватламади.
У ўз ҳимоясидаги шахс оқланган Жиноят кодексининг 28 моддаси орқали 104 моддаси 3 қисмининг «а» банди бўйича (икки ёки ундан ортиқ шахсга қасддан оғир тан жароҳати етказишга шериклик қилиш) жавобгарликка тортиш, шунингдек, алоҳида эпизодларни қайта таснифлашга қарши чиқди.
Унинг сўзларига кўра, Даулетмурат Тажимуратовга қўйилган айбловнинг асосий қисми экспертларнинг тегишли тарзда текширилмаган хулосаларига асосланади ва айблов томони хулосаларнинг фақат салбий томонларига ишора қилган.
Шундан сўнг бошқа судланувчилар ва уларнинг адвокатлари сўзга чиқдилар (жумладан, Орифжон Қўчқоров, Плис Абдижалиев ва бошқалар).
Марҳум Пўлат Шамшетовнинг адвокати Параҳат Маратовнинг айтишича, унинг ҳимоячисига Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми (Қурол ёки қурол сифатида фойдаланиладиган бошқа нарсаларни ишлатиб ёхуд ишлатиш билан қўрқитиб шахсга нисбатан зўрлик ишлатиш, қирғин солиш, ўт қўйиш, мулкка шикаст етказиш ёки уни нобуд қилиш, ҳокимият вакилига қаршилик кўрсатиш орқали содир этилган оммавий тартибсизликлар ташкил қилиш, шунингдек, оммавий тартибсизликларда фаол қатнашиш) бўйича оғир жазо тайинланган. Адвокат Пўлат Шамшетовнинг ҳаракатларида қонунбузарликлар аниқланмаганини ва бирорта ҳам гувоҳ унга қарши кўрсатма бермаганини таъкидлади. Ҳимоячи суддан уни оқлашни сўради.
Айбланувчиларнинг бир қисми Қорақалпоғистон халқи ва судьядан қилмишлари учун кечирим сўради. Улардан баъзилари ўз айбларига иқрор бўлди, лекин уларда ёмон ният бўлмаганини тушунтиришди. Барча маҳкумлар суддан озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазо тайинлашни сўради.
8 йилга озодликдан маҳрум этилган Разбек Бекмуратов (1992-йилда туғилган) суддан Даулетмурат Тажимуратов билан алоқаси борлиги ҳақидаги айбловни олиб ташлашни сўради. У Миллий гвардия аъзосини тепиб, муштлаганини, лекин тош ва бошқа нарсаларни ишлатмаганини, шунингдек, ўзини ҳимоя қилиш ва бошқаларнинг қурол ишлатишига йўл қўймаслик мақсадида қуролини олиб қўйганини тан олди. Судланувчи Жўқорғи Кенес яқинидаги бозордаги митингларда қатнашмаганини ва Тажимуратовнинг уйини қўриқламаганини айтди.
Арсилан Темирхонов чиқиши вақтида йиғлаб юборди.
244-модда 3-қисми (Қурол ёки қурол сифатида фойдаланиладиган бошқа нарсаларни ишлатиб ёхуд ишлатиш билан қўрқитиб шахсга нисбатан зўрлик ишлатиш, қирғин солиш, ўт қўйиш, мулкка шикаст етказиш ёки уни нобуд қилиш, ҳокимият вакилига қаршилик кўрсатиш орқали содир этилган оммавий тартибсизликлар ташкил қилиш, шунингдек, оммавий тартибсизликларда фаол қатнашиш) ва 277-модда 3-қисми «д» банди (жамоат тартибини сақлаш вазифасини бажариб турган ҳокимият вакили ёки жамоатчилик вакилига ёхуд безорилик ҳаракатларининг олдини олиш чорасини кўрган бошқа фуқароларга қаршилик кўрсатиб содир этилган безорилик) билан 7 йилга озодликдан маҳрум этилган блогер ва Ayama.uz сайти асосчиси Бахтияр Қодирбергенов (1986-йилда туғилган) ҳатто тўртта таниши телефон қилиб «Жўқорғи Кенесни эгаллаб олайлик» деган бўлса ҳам 1−2-июлдаги митингларда иштирок этмаганини маълум қилди («Газета.uz» аввалроқ унинг нутқидан иқтибос келтирган, у ерда нима учун бундай деганини тушунтирган).
Адвокат Плис Абдужалиевнинг қайд этишича, Қодирбергеновга нисбатан Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми (Қурол ёки қурол сифатида фойдаланиладиган бошқа нарсаларни ишлатиб ёхуд ишлатиш билан қўрқитиб шахсга нисбатан зўрлик ишлатиш, қирғин солиш, ўт қўйиш, мулкка шикаст етказиш ёки уни нобуд қилиш, ҳокимият вакилига қаршилик кўрсатиш орқали содир этилган оммавий тартибсизликлар ташкил қилиш, шунингдек, оммавий тартибсизликларда фаол қатнашиш) бўйича айблов қўйилган, гарчи у қирғин, ўт қўйиш, мулкка зарар етказмаган, қурол ишлатмаган бўлса ҳам. Унинг сўзларига кўра, суд ушбу эпизодларни баҳоламаган, шу сабабли апелляция шикояти берилган.
Плис Абдужалиевнинг айтишича, унинг ҳимоясидаги Амирбек Адилбеков оломоннинг таҳдиди туфайли кейинчалик молотов коктейли учун ишлатилган бензинни машинасида ташишга мажбур бўлган. Адвокат нима учун шина ва шиша кўтарган бошқа шахслар гувоҳ тариқасида, Адилбеков эса судланувчи сифатида иштирок этишганига ҳайрон бўлган.
Адвокат судланувчиларнинг аксарияти оилаларида ёлғиз боқувчи эканлигини таъкидлаб, суддан мусодара қилинган автомобилларни уларга қайтариб беришни сўради. Адвокатнинг айтишича, судланувчилардан бирининг фарзанди оғир хасталик билан даволанаётгани сабаб оилага пул керак.
Адвокатлар, шунингдек, оғирлаштирувчи ҳолатлар деб топилган эпизодлар бўйича далиллар йўқлиги сабабли қаттиқроқ жазо тайинланишига сабаб бўлган моддаларни енгилроқ моддаларга ўзгартиришни сўрашган.
Даулетмурат Тажимуратов айблов эпизодларини кўздан кечириб, уларга раддия берди. У қонун ҳужжатларига ҳаволалар ва прокуратуранинг ноаниқликларини келтирди. У биринчи суд мажлисида сўзлаган нутқидан баъзи фикрларини айтди.
11 майда апелляция жараёнининг учинчи куни бўлиб ўтди. «Газета.uz» суд залидан тўғридан-тўғри эфир амалга оширди.
