Toshkent hokimligi prezidentning O‘zbekistonda onkologiya xizmatini rivojlantirish to‘g‘risidagi qarorida belgilangan vazifalarni bajarmadi. Bu haqda Oliy Majlis Qonunchilik palatasining Fuqarolar sog‘lig‘ini muhofaza qilish qo‘mitasining Toshkent shahrida kattalar uchun mo‘ljallangan hospis qurilishini muhokama qilish yakunlari bo‘yicha qabul qilingan qarorida aytiladi. Uchrashuv 24-noyabr kuni parlamentda bo‘lib o‘tdi.
Qo‘mita “Gazeta.uz” tomonidan 8-noyabrda e’lon qilingan “Quruq o‘lim. O‘zbekistonda saratonga chalingan bemorlar qanday vafot etmoqda va nima uchun davlat ularning hayotini qo‘llab-quvvatlashga majbur?” sarlavhali maqola (maqola rus tilida — tahr.) ushbu obyektlarga tashrif buyurishga asos bo‘lganini ta’kidladi.
Dastlab 2019-yilda Toshkent shahrida kattalar uchun hospis ochilishi rejalashtirilgan edi. Fuqarolar sog‘lig‘ini muhofaza qilish qo‘mitasi qaroridan (tahririyatga taqdim etilgan) ma’lum bo‘lishicha, qurilish 35 milliard so‘mga baholangan. Loyiha qiymati Toshkent hokimligi huzuridagi “Yagona buyurtmachi xizmati” injiniring kompaniyasi, bosh loyihachi “Lokomotiv Project” MCHJ va pudratchi “Comfort Engineering Group” MCHJ o‘rtasida tuzilgan shartnomada belgilangan. Bugungi kunga qadar ushbu mablag‘ning 14,83 milliard so‘mi o‘zlashtirildi, deyiladi qo‘mita qarorida.
Poytaxtda hospisning tashkil etilishi hospisga yordam ko‘rsatish tajribasini milliy tarzda tarqatish uchun zarurdir. Bugungi kunda hospislar faqat Samarqand va Xorazm viloyatlarida faoliyat yuritmoqda. Onkolog shifokorlar Yahyo Ziyayev va Rustam Narbayevning aytishicha, Sog‘liqni saqlash vazirligining yangilangan bayonnomalariga qaramay, mavjud tibbiyot muassasalari, shuningdek, viloyat va tuman onkologiya markazlarida og‘riqni yo‘qotishning insonparvar usullari qo‘llanilmayapti. Yangilangan tizimni joriy qilish uchun poytaxt hospisiga aylanishi kerak bo‘lgan uslubiy markaz kerak. Boshqa hududlarda markazlashgan boshqaruv tizimi tufayli bunday markazni tashkil etishning iloji yo‘q. Toshkentda hospis ochilishi kechikayotgan bo‘lsada, har yili o‘n minglab kattalar saraton kasalligiga chalinadi, yuzlab bolalar azob-uqubatlardan vafot etadi.
Yahyo Ziyayev “Quruq o‘lim” maqolasi e’lon qilinganidan keyin unga Adliya va Tashqi ishlar vazirliklari tomonidan hospis ochishda, O‘zbekistonning xorijdagi elchixonalari esa dunyoning turli mamlakatlaridagi hospislar bilan aloqalarni yo‘lga qo‘yishda yordam berishni taklif qilganini ta’kidladi.
“Respublika onkologiya markazi direktori Mirzag‘olib Tillashayxov hospis va palliativ xizmat bo‘limini tashkil etish tashabbusi bilan chiqdi. Buning uchun allaqachon o‘quv dasturi tayyorlangan, biz oliy o‘quv yurtlari — Toshkent tibbiyot instituti va Stomatologiya instituti bilan kelishib oldik. Ammo klinik bazasiz biz bu bo‘limni ocholmaymiz. Klinik baza faqat hospisda bo‘lishi mumkin”, — deya qo‘shimcha qildi Yahyo Ziyayev.
Yaxyo Ziyayev. Foto: Yevgeniy Sorochin / “Gazeta.uz”
“Saraton kasalligiga chalingan bemorlarni qo‘llab-quvvatlash masalalari muhokamasida Sog‘liqni saqlash, Iqtisodiyot va moliya vazirliklari vakillari, Respublika onkologiya markazi onkologlari ishtirok etdi. Deputatlar hospis ochilishi ham keyinga surilayotgan Toshkent shahri va Farg‘ona viloyati hokimliklariga maktub yo‘llashdi. Mazkur xatlarda hokimning ijtimoiy masalalar bo‘yicha o‘rinbosarlari yig‘ilishda ishtirok etishlari so‘ralgan. Biroq, ular kelmadi, deyiladi qo‘mita qarorida”, — deya qo‘shimcha qildi u.
Taskin bolalar hospisi rahbari, onkolog Rustam Narbayevning so‘zlariga ko‘ra, yig‘ilishda onlayn ishtirok etgan Toshkent hokimligi moliya boshqarmasi vakili 2023-yilda poytaxtda hospis qurish uchun bor-yo‘g‘i 3 milliard so‘m ajrata olish imkoniyati borligini aytgan.
Rustam Narbayev. Yevgeniy Sorochin / “Gazeta.uz”.
“U pul tugab qolganini va boshqa pul yo‘qligini aytdi. Qanday qilib shuncha festival, konsert, tadbirlar o‘tkaza turib, pul yo‘q deb ayta olasizlar, deb so‘radim. Har kuni men hospis yordamiga muhtoj bo‘lgan saratonga chalingan kattalarni bolalar hospisiga qabul qila olmaganim uchun rad qilaman. O‘sha kuni kechki payt bilsam, har oyda „Buvilar maktabi“, „Otalar choyxonasi“ yig‘ilishlarini o‘tkazish uchun Toshkent shahar hokimligi tomonidan salkam 12 milliard so‘m ajratilgan. Oradan bir necha kun o‘tib Kengash tomonidan gul ko‘chatlari xarid qilish uchun 5 milliard so‘m ajratildi. Ammo shaharda saraton bilan og‘rigan bemorlarning hayotini munosib yakunlash uchun pul yo‘qligi aytiladi”, — deydi Rustam Narbayev.
Onkologlarning so‘zlariga ko‘ra, hokimlik vakili shahar kengashi deputatlaridan qurilishni 2024-yilning birinchi choragida yakunlash uchun budjetdan mablag‘ ajratishni so‘rashiga ishontirgan.
Eslatib o‘tamiz, Toshkent shahar budjetining 2023-yilning birinchi yarmidagi ijrosi yakunlariga ko‘ra, shaharda sog‘liqni saqlash sohasi xarajatlari prognozi deyarli to‘liq bajarilgan. Ammo tibbiyot muassasalarini rekonstruksiya qilish, kapital ta’mirlash va jihozlash uchun belgilanganidan 49,8 milliard so‘m kam sarflagan. Shu bilan birga, mahallalar, davlat organlari infratuzilmasini yaxshilash va qurilish ishlariga qo‘shimcha budjet manbalari hisobidan xarajatlar mos ravishda 29 foiz, 5 foiz va 35 foizga oshgan. 2022-yilning birinchi yarmi yakunlariga ko‘ra, hokimlik sog‘liqni saqlash sohasiga rejalashtirilganidan 61,5 milliard so‘mga kam mablag‘ sarfladi. Obodonlashtirish va qurish uchun esa prognozga nisbatan mos ravishda 212 va 264 milliard so‘mga ko‘p pul sarflangan.
Parlamentdagi muhokama natijalariga ko‘ra, 24-noyabr kuni Fuqarolar salomatligini muhofaza qilish qo‘mitasi qaror qabul qildi. Unda Toshkent shahri va Farg‘ona viloyati hokimliklaridan hospislar tashkil etish choralarini ko‘rish, Prezident qarori ijrosi uchun mas’ul shaxsni tayinlash hamda “2024-yilning birinchi choragi yakuni bo‘yicha amalga oshirilgan ishlar yuzasidan hisobot taqdim etishni so‘rash” ko‘zda tutilgan.
“To‘g‘risini aytsam, „bajarilgan ishlar bo‘yicha hisobot bering“ degan so‘z menga yoqmayapti”, — dedi Yahyo Ziyayev. “Lekin men tushunishimcha, bu qonuniy masala: Oliy Majlis hokimlikka nima qilishni ayta olmaydi. Shuning uchun ular „bajarilgan ishlar to‘g‘risida hisobot berish“ deb yozdilar, ammo kontekst 2024-yilning birinchi choragida yakunlanishi kerak. Garchi pul 2024-yilning birinchi choragida ajratilishiga shubha qilsam ham. Chunki budjet mart oyining oxirigacha shakllantiriladi. Tatbiq etish aprel oyida boshlanadi. Eng yaxshi holatda, bu yozgacha davom etadi. Hospis yozda qurib bitkazilsa, men bundan juda xursand bo‘laman”.
Yig‘ilish yakunlari bo‘yicha deputatlar, shuningdek, Sog‘liqni saqlash vazirligidan “hospislarni burun spreyi, tomchilar va planshetlar ko‘rinishidagi morfin bilan ta’minlash chora-tadbirlarini amalga oshirish zarurligini e’tiborga olish”ni so‘radi.
Rustam Narbayevning ta’kidlashicha, O‘zbekistonda morfin teri ostiga yuborish uchun ampulalar ko‘rinishida ishlab chiqarilgan bo‘lsa, rivojlangan mamlakatlarda “og‘riqsizlantirish og‘riq bilan bog‘liq bo‘lishi kerak emas”, shuning uchun preparat tomchilar, spreylar va hatto yamoq (plaster)lar shaklida ishlab chiqariladi.
