Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi avvalroq Toshkent shahridagi havoni ifloslantiruvchi asosiy manbalar haqida ma’lumot berib, vaziyatni yaxshilash bo‘yicha qator chora-tadbirlarni sanab o‘tgan edi. “Gazeta.uz” Ekologiya vazirligidan ifloslanish manbalari haqida batafsil ma’lumot berishni so‘radi.
Vazirlik asosiy sabablar qatorida iqtisodiyot tarmoqlarining ko‘mirga bo‘lgan talabi ortib borayotgani, xususan, issiqxona xo‘jaliklarining ko‘mir yoqilg‘isidan foydalanishga o‘tkazilishi qayd etilgan.
Oxirgi besh yilda iqtisodiyotda ko‘mir iste’molining o‘sish sur’ati 22 foizdan oshdi. Agar 2018-yilda 6,8 million tonna iste’mol qilingan bo‘lsa, 2022-yilda 8,3 million tonnadan ortdi.
“Poytaxt atrofida „yashil halqa“ o‘rniga haqiqatda issiqxona xo‘jaliklaridan iborat „kulrang halqa“ shakllandi va ular ko‘mirdan foydalanishga o‘tgandan so‘ng atrofdagi hududlar, shu jumladan, poytaxtning havo sifatiga nihoyatda salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda”, — deya xabar berdi Ekologiya vazirligi.
Vazirlik tahliliga ko‘ra, so‘nggi besh yilda issiqxonalar soni 2,5 barobarga yetdi (Toshkent viloyatida — 2 barobar) va ushbu issiqxonalarning 60 foizi isitish tizimining asosiy manbai sifatida ko‘mirdan foydalanmoqda.
Bundan tashqari, 2018-yildan 2023-yilgacha Toshkent viloyatidagi Yangi Angren issiqlik elektr stansiyasida ko‘mirdan foydalanish 2 barobarga oshdi.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, 10 tonna ko‘mir yoqilganda 220 kg qurum, 360 kg oltingugurt oksidi, 80 kg uglerod va azot oksidi hosil bo‘ladi.
Aholini issiqlik bilan ta’minlash uchun issiqlik stansiyalari tomonidan mazutdan qo‘shimcha yoqilg‘i sifatida foydalanish ifloslanishning ikkinchi sababi ekani qayd etildi
Agar 2018-yilda Toshkent IESda 118,9 ming tonna mazut sarflangan bo‘lsa, 2023-yilda bu ko‘rsatkich 270 ming tonnadan oshdi (o‘sish 2,3 barobar). So‘nggi besh yilda Angren issiqlik elektr stansiyasida mazutdan foydalanish qariyb 2 barobar oshdi.
Toshkent shahrida sanoatning o‘sishi ham har yili atmosferaga ifloslantiruvchi moddalar chiqarilishining ko‘payishiga olib kelmoqda. Agar 2018-yilda Toshkent shahrida mamlakat jami sanoat mahsulotining 18,4 foizi ishlab chiqarilgan bo‘lsa, 2022-yilda bu ko‘rsatkich 19,7 foizga yetdi.
Foto: Yevgeniy Sorochin / “Gazeta.uz”
Avtotransport vositalari sonining keskin o‘sishi ifloslanishning yana bir asosiy sababidir. 2021-yilda O‘zbekistonda 3,14 million avtomobil ro‘yxatga olingan bo‘lsa, 2023-yilda ularning soni 32 foizga oshib, 4,6 milliontaga yetdi.
Atrof-muhitni muhofaza qilish vazirligi Ai-80 benzinidan foydalanadigan avtomobillar atmosferaga karbonat angidrid va mayda PM2,5 zarralari chiqindilarining salmoqli qismini tashkil etishini qayd etdi.
Toshkent bo‘ylab har kuni o‘rtacha 730 mingga yaqin avtomobil harakatlanadi. Bundan tashqari, viloyatlardan poytaxtga kuniga 300 mingtagacha avtomobil kirib keladi.
“2019-yilda daraxtlarni kesishga moratoriy e’lon qilinganiga qaramay, nisbatan past jarimalar tufayli 2020-yildan buyon 49 mingga yaqin daraxt (jumladan, 10,5 ming qimmatbaho tur) noqonuniy ravishda kesildi. Zarar 45 milliard so‘mga baholanmoqda”, — deyiladi vazirlik xabarida.
Atrof-muhitning ifloslanishiga yana bir sabab Toshkent shahrini rivojlantirishning tasdiqlangan bosh rejasisiz jadal sur’atlarda olib borilayotgan qurilish ishlaridir. Ijtimoiy va davlat ahamiyatiga ega bo‘lmagan yangi turar-joy majmualari va boshqa obyektlarni o‘zboshimchalik bilan qurish holatlari kuzatilmoqda, deb xabar qildi vazirlik. Yangi binolarga moratoriy e’lon qilish rejalari e’lon qilindi, ammo bu hali hujjatlashtirilmadi.
So‘nggi besh yilda birgina poytaxtda 5400 ta obyekt — turar-joy binolari, savdo, maishiy va ijtimoiy soha obyektlari (o‘sish 33 foiz) barpo etildi.
Shuningdek, Ekologiya vazirligi qo‘riqlanadigan tabiiy hududlarda chorva mollarining nazoratsiz va tizimsiz boqilishi, shuningdek, yer osti suv resurslaridan asossiz foydalanish holatlarini qayd etdi.
Vaziyat iqlim o‘zgarishi va ekotizimga antropogen ta’sir natijasida yuzaga kelgan ekstremal ob-havo hodisalari, yerlarning sho‘rlanishi, qurg‘oqchilik va chang bo‘ronlari tufayli yanada og‘irlashmoqda.
Vaziyatni yaxshilash bo‘yicha ko‘rilayotgan aniq chora-tadbirlar haqida Ekologiya vazirligi “Gazeta.uz"ga alohida ma’lum qildi. Departamentning ta’kidlashicha, chora-tadbirlarning aksariyati 2023-yil may oyidan va undan oldin ishlab chiqilgan.
Rejada kelgusi oylar uchun ustuvor chora-tadbirlar ham mavjud. U haqida — keyingi materialimizda.
