Transport vazirligi huzuridagi loyiha ofisi direktori Murod Abidov “Lolazor” podkastida Toshkent jamoat transportini rivojlantirish rejalari haqida gapirdi.
Murod Abidov. Foto: “Lolazor”.
Uning so‘zlariga ko‘ra, jamoat transportini rivojlantirish uchta asosiy yo‘nalishni o‘z ichiga oladi.
“Birinchisi — institutsional o‘zgarishlar. Institutsional o‘zgarishlarda umumiy transport xizmatlarini tashkil etishning moliyaviy mexanizmlari bor… Bu yo‘nalishda jamoat transportini [20]23 yilda revolyutsion o‘zgartirishga erishdik, ya’ni brutto-kontrakt tizimini joriy qildik. Bu tizim orqali, jamoat transportining umumiy ishini olib qaraydigan bo‘lsak, biz [odamlarni] sifat ko‘rsatkichini ta’minlaydigan planka qo‘yib ishlata olamiz hozir, shunaqa imkoniyatimiz bor. Oldin bu imkoniyat yo‘q edi… Mablag‘ bo‘yicha ta’sir o‘tkazish imkoniyati yo‘q edi, faqatgina litsenziyasini to‘xtatib qo‘yish yo qo‘ymaslik degan richag bor edi. Litsenziyani to‘xtatib qo‘yganda, Toshkentda amallab, boshqa park yoki boshqa bir tashuvchinikini [jalb] qilib qilsa bo‘lardi, lekin hududlarda tashuvchining o‘zi yo‘q. Sifatli xizmat ko‘rsata olmagani uchun uning litsenziyasini to‘xtatib qo‘ysa, umuman odamlar transportsiz qolib ketadi-da”, — dedi u.
Prezidentning 2023-yil 16-fevraldagi qarori bilan Toshkent shahrida muntazam avtobus yo‘nalishlarida brutto-shartnomalar asosida yo‘lovchi tashishni tashkil etish va moliyalashtirish tizimini bosqichma-bosqich joriy etish ko‘zda tutilgan.
Murod Abidovning tushuntirishicha, eski tizimda avtobus parklari o‘zlari pul yig‘ib, keyin yetishmayotgan qismini budjetdan subsidiya sifatida olgan. Brutto-shartnoma tizimida mablag‘lar yagona g‘azna hisobvarag‘iga tushadi, bu orqali tashuvchilar bosib o‘tgan masofa va ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatiga qarab pul oladi. “Gazeta.uz” ushbu tizim qanday ishlashini batafsil tushuntirib bergandi.
Ikkinchi yo‘nalish xususiy sektorni jamoat transporti sohasining jozibadorligiga ishontirish yo‘lidagi tashkiliy masalalar bilan bog‘liq.
Uchinchi muammo — infratuzilma, bu nafaqat Toshkent shahri, balki hududlar uchun ham dolzarbdir.
“Toshkentda yiliga 100 ming aholi ko‘payib bormoqda. 100 ming aholiga [20]21 yilda 40−45 ming mashina qo‘shilgan. [20]22 yilda 76 ming mashina qo‘shildi, [20]23 yilda 100 mingga yaqin mashina qo‘shildi. Shunaqa statistika kelyapti (so‘nggi bir yil ichida aholi va avtomobillar sonining o‘sishi tenglashgan — tahr.)”, — dedi u shahar yo‘l infratuzilmasiga yuk ortganini ta’kidlab.
Tariflar
Murod Abidov jamoat transportida naqd pulda to‘lovni amalga oshirishda yo‘l haqi karta orqali to‘lashdan sezilarli darajada yuqori bo‘lishi kerakligi haqidagi fikrga qo‘shildi. “Naqd to‘lovlarni biz boshlanishida juda ko‘p tashkilotlar bilan talashib-tortishib, 2000 [so‘m]gacha zo‘rg‘a olib chiqdik-da ko‘tarib, naqd kamaysin degan maqsadda. Buni biz undan ham ko‘tarishimiz kerak, 30 foizdan oshiqroq qimmat bo‘lishi kerak”, — dedi u.
Uning fikricha, naqd va karta orqali to‘lashda narx o‘rtasidagi farq yanada yuqori bo‘lishi kerak — 40−50 foizgacha, ammo bu — qiyin masala.
Toshkent shahrining 2024-yilgi budjetiga arzonlashtirilgan tariflardagi brutto-shartnomalar bo‘yicha jamoat transporti xizmatlariga mo‘ljallangan subsidiyalar uchun 1 trillion so‘m ajratilgan. 2023-yilda bu maqsad uchun davlat budjetidan 412 milliard so‘m ajratilgandi.
Transport vazirligi huzuridagi loyiha ofisi rahbari bu miqdor jamoat transportida bosib o‘tilgan masofa, shuningdek, yangi avtotransport vositalarini sotib olishda sarflangan kredit yoki lizing xarajatlari, texnik xizmat ko‘rsatish, ekspluatatsiya xarajatlari va boshqalardan kelib chiqib hisoblanganini ta’kidladi.
Murod Abidov 2024-yilda Toshkent shahri va boshqa viloyatlarda jamoat transporti uchun avtobus va elektrobuslar xarid qilish davom etishini aytdi.
“[20]24 yil oxirigacha 200 ta elektrobus [olib kelish] rejamizda bor. [20]30 yilgacha tahminan 1000 ta elektrobus keladi Toshkentga, bu rejada bor. 111-sonli o‘tgan yili chiqqan qarorimiz bor jamoat transportini rivojlantirish konsepsiyasi [haqida]. O‘shanda yilma-yil yozilgan rejamiz bor edi. U rejamizni ozgina tezlashtirdik, yana qo‘shildi avtobuslar soni”, — deydi u.
Uning so‘zlariga ko‘ra, 600 million dollarga yangi metro bekatlarining qurilishi metropolitenga yo‘lovchi tashish hajmini kuniga 200 mingdan 600−650 mingga oshirgan, avtobuslar xarid qilish uchun ajratilgan 200 million dollarlik sarmoya evaziga esa ko‘rsatkichni 400 mingdan 1,1 million yo‘lovchiga yetkazish imkoni bor.
Maxsus yo‘laklar
Mutaxassis infratuzilma bilan bog‘liq muammoni yana bir bor eslab o‘tdi.
“Hozir bizda muammo — infrastruktura… Infrastrukturani agar biz to‘g‘rilab, yo‘llarni ochib bermasak, olib kelgan avtobuslarimizni ishlata olmaymiz. Ular “porovoznik”ka o‘xshab yetib oladi bir-birining orqasidan. Alohida, avtobus to‘siqsiz harakatlanadigan infratuzilma hamda harakatni tashkil etishni takomillashtirishimiz kerak”, — deydi Murod Abidov.
2023-yilda Toshkent shahrida avtobuslar uchun 44,8 kilometr uzunlikdagi ajratilgan liniyalar tashkil etilgan.
“O‘zi bizda eng katta „nagruzka“ bilan ishlayotgan yo‘llarimiz 125 kilometr-da, 13 ta koridorimiz bor. [Bu] qaysidir joylarda og‘riqli, qaysidir joylarda mablag‘ talab qiladigan jarayon. Shuning uchun bu yil davomida qolgan qismida albatta jamoat transporti ustuvorligini ta’minlaydigan yechimlarni qilamiz”, — dedi u.
Murod Abidovning ta’kidlashicha, keyingi bosqichda ko‘chalar o‘rtasida avtobuslar uchun alohida liniyalar tashkil etish rejalashtirilgan.
“Ularning (ko‘cha o‘rtasida qatnaydigan avtobuslarning — tahr.) chetdan yuradigan avtobuslardan katta farqi bor. Chunki ularda kesishmalar minimal darajaga keltiriladi. Yo‘lni kesib o‘tadigan, avtobus harakatiga xalaqit beradigan kesishma deyarli bo‘lmaydi, chorrahadan tashqari”, — dedi u.
Loyiha ofisi rahbari Toshkent monotsentrik shahar bo‘lib, uning ikkita markazi — Amir Temur maydoni va Chorsu bozori ekanini, shuningdek, uchta halqa yo‘llari borligini ta’kidladi.
“Asosiy harakatlar mana shu yo‘llarda bo‘ladi-da. Mana, uchta katta yo‘nalishimiz metro bilan qamrab olingan. Metro uzoq masofalarga ko‘p sonli aholini tashish imkoniyatini beradi. Xuddi shunday ehtiyoj qolgan ko‘chalarda ham bor. Bu narsani metro darajasiga olib chiqadigan yo‘lovchi tashuvlar xizmatini to‘g‘rilashimiz keyingi “etap”imizga bog‘liq. Keyingi “etap”ning birinchi tizimini biz Shota Rustavelida rejalashtiryapmiz… Mana shu tizimni keyin bosqichma-bosqich qolgan tomonlarga ham joriy qilamiz”, — dedi u.
Natijada transport hajmi avtobuslar soni emas, balki ularning sig‘imini kengaytirish hisobiga ham ortishi kutilmoqda.
“Bizda hozir eng kattasi (avtobus — tahr.) 150 sig‘imli-da. 5 ta seksiyali 35 metr, 32 metrli avtobuslarni ham olib kelish rejamizda bor yo‘l infrastrukturasini to‘g‘rilagandan keyin”, — dedi u.
Shota Rustaveli ko‘chasidagi pilot loyiha quyidagilarni nazarda tutadi:
- ko‘cha markazida ajratilgan yo‘laklar va avtobus bekatlarini joylashtirish;
- velosiped yo‘llarini piyodalar yo‘laklari emas, balki avtomobil yo‘llari hisobidan tashkil etish;
- pulli parkovkalar va yashil orolchalarni “yomg‘ir bog‘lari” hisobiga bufer zonasiga olish;
- barcha piyodalar o‘tish joylarini svetoforlar bilan jihozlash;
- “aqlli” svetoforlarni o‘rnatish bilan “yashil to‘lqin” konsepsiyasini amalga oshirish;
- yashil maydonlar sonini ko‘paytirish.
Viloyatlarning Toshkent bilan bog‘lanishi
Foto: Yevgeniy Sorochin / “Gazeta.uz”.
Murod Abidovning aytishicha, har kuni 10 ta transport punkti orqali Toshkent shahriga viloyatlardan 1,5 millionga yaqin odam kirib-chiqmoqda. Ularga shaharga kirishda jamoat transportidan bemalol foydalanishi uchun sharoit yaratish kerak.
“Toshkent shahriga doimiy kelib-ketadigan, shu yerda o‘qiydigan, ishlaydigan odamlar uchun shahar jamoat transportiga oson bog‘lanadigan tizim qilishimiz kerak. Ular to‘g‘ri bog‘lanishi kerak emas, bitta kirgan paytda eng kamida ikkita metroga bog‘lanishi kerak. Bitta metroga ulansa ham, o‘tadigan joyda muammo kelib chiqadi. [Ularni] “Chorsu”ning o‘ziga yoki “Beruniy”ga olib kelganimiz bilan biz muammoni oxirigacha hal qilmaymiz-da, boya aytganimdek, “Paxtakor”da yana muammo kuchayadi, o‘ta olmaydi. Shuning uchun biz Toshkentga kiradigan 12 ta yangi ekspress marshrutlarni rejalashtiryapmiz 2024-yilga. Bu marshrutlar to‘g‘ri yo‘nalishda harakatlanadigan bo‘ladi-da, Toshkentdan chiqqandan keyin mahallalarga kirmaydi. Toshkentga kirgan payti kamida ikkita metro liniyasidan o‘tadigan bo‘ladi. Shunda biz “razgruzka”ni ham olamiz metro “perexodidan” va tashqaridan kirayotgan odamlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri jamoat transporti tizimiga bog‘laymiz”, — dedi Murod Abidov.
Bundan tashqari, Toshkent shahri atrofidagi aholi punktlarida transport yo‘nalishlarini tashkil etish, shuningdek, ularni poytaxt jamoat transporti tarif zonasiga kiritish taklif qilinmoqda.
