Event Horizon Telescope (EHT) loyihasi astronomlaridan iborat tadqiqot guruhi galaktikamiz markazidagi qora tuynuk — Somon yo‘lining soyasi suratini e’lon qildi. Loyihaning ta’kidlashicha, dunyodagi sakkizta radioteleskop tarmog‘i yordamida olingan ushbu surat galaktika markazida o‘ta massiv qora tuynuk mavjudligiga kuchli dalil bo‘ladi.
Bizning galaktikamiz markazidagi qora tuynuk (hatto yorug‘lik yoki yorug‘lik tezligida harakatlanuvchi jismlar ham tark eta olmaydigan kuchli tortishish kuchiga ega fazo-vaqt hududi) Yerdan taxminan 27 ming yorug‘lik yili uzoqlikda joylashgan.
«Olimlar avvalroq Somon yo‘lining markazida ko‘rinmas, ixcham va juda massiv bir narsa atrofida aylanib yurgan yulduzlarni ko‘rgan. Olingan tasvir O‘qotar A* (Sgr A*, sadge-ay-star deb talaffuz qilinadi) nomi bilan tanilgan ushbu obyekt qora tuynuk ekanligiga birinchi bevosita vizual dalil bo‘ladi», — deydi tadqiqotchilar.
Astronomlar paydo bo‘lgan tasvirni quyidagicha ta’riflaydilar: «Biz qora tuynukning o‘zini ko‘ra olmaymiz, chunki u butunlay qorong‘i, lekin uning atrofidagi yorqin gaz xarakterli belgi beradi: qorong‘i markaziy maydon („soya“ deb atalgan) halqa shaklidagi yorqin nur bilan o‘ralgan. Tasvir qora tuynukning kuchli tortishish kuchi ta’sirida singan yorug‘likni olgan. Bu yorug‘lik bizning Quyoshimizdan to‘rt million marta massivroq».
Tasvirga olish ishlari 2017 yilning aprel oyida 10 kecha-kunduzda sakkizta radioteleskop yordamida «Yer o‘lchamidagi» virtual teleskopni yaratish uchun olib borildi. Tasvirlarni qayta ishlash uchun besh yil kerak bo‘ldi.
Asosiy o‘rtacha tasvir tasvirlarda tez-tez ko‘rinadigan xususiyatlarni saqlaydi va kamdan-kam hollarda paydo bo‘ladigan xususiyatlarni bostiradi.
Olingan tasvirlar majmuasi to‘rtta klasterga bo‘linadi, to‘rtta klaster bo‘yicha o‘rtacha olingan tasvirlar pastki qatorda ko‘rsatilgan. Uchta klaster halqali tuzilishga ega, ammo yorug‘lik halqa atrofida turlicha taqsimlangan. To‘rtinchi klaster ma’lumotlarga mos keladigan, lekin halqaga o‘xshamaydigan tasvirga ega.
Gistogrammalar har bir klasterga tegishli tasvirlarning nisbiy sonini ko‘rsatadi. Birinchi uchta klasterning har biriga minglab tasvirlar kirgan, to‘rtinchi, eng kichik klaster esa faqat yuzlab tasvirlarni o‘z ichiga olgan. Ustunlarning balandligi har bir klasterning nisbiy «og‘irligi» yoki ularning yuqoridagi o‘rtacha tasvirga qo‘shgan hissasini ko‘rsatadi.
Qora tuynukning birinchi surati 2017 yilda olingan — bu Yerdan 55 million yorug‘lik yili uzoqlikda joylashgan M87 galaktikasidagi qora tuynuk edi. Ushbu rasmda uning atrofida oqayotgan qizil issiq plazmani qoplagan soya ko‘rindi. Somon yo‘lining markazidagi qora tuynuk undan ko‘p marta kichikroq.
«Bizda ikkita juda turli xil galaktikalar va ikkita juda boshqacha qora tuynuk massalari bor, ammo bu qora tuynuklarning chetiga yaqin joyda ular hayratlanarli darajada o‘xshash ko‘rinadi», — deydi nazariy astrofizika professori, EHT Ilmiy Kengashi hamraisi Sera Markoff.
«Bu bizga umumiy nisbiylik nazariyasi bu obyektlarni boshqarishini ko‘rsatadi va biz keyingi ko‘rishimiz mumkin bo‘lgan har qanday farqlar qora tuynuklarni o‘rab turgan materiallardagi farqlarga bog‘liq bo‘lishi kerakligini anglatadi», — deydi tadqiqotchi.
