Event Horizon Telescope (EHT) лойиҳаси астрономларидан иборат тадқиқот гуруҳи галактикамиз марказидаги қора туйнук — Сомон йўлининг сояси суратини эълон қилди. Лойиҳанинг таъкидлашича, дунёдаги саккизта радиотелескоп тармоғи ёрдамида олинган ушбу сурат галактика марказида ўта массив қора туйнук мавжудлигига кучли далил бўлади.
Бизнинг галактикамиз марказидаги қора туйнук (ҳатто ёруғлик ёки ёруғлик тезлигида ҳаракатланувчи жисмлар ҳам тарк эта олмайдиган кучли тортишиш кучига эга фазо-вақт ҳудуди) Ердан тахминан 27 минг ёруғлик йили узоқликда жойлашган.
«Олимлар аввалроқ Сомон йўлининг марказида кўринмас, ихчам ва жуда массив бир нарса атрофида айланиб юрган юлдузларни кўрган. Олинган тасвир Ўқотар А* (Sgr A*, sadge-ay-star деб талаффуз қилинади) номи билан танилган ушбу объект қора туйнук эканлигига биринчи бевосита визуал далил бўлади», — дейди тадқиқотчилар.
Астрономлар пайдо бўлган тасвирни қуйидагича таърифлайдилар: «Биз қора туйнукнинг ўзини кўра олмаймиз, чунки у бутунлай қоронғи, лекин унинг атрофидаги ёрқин газ характерли белги беради: қоронғи марказий майдон („соя“ деб аталган) ҳалқа шаклидаги ёрқин нур билан ўралган. Тасвир қора туйнукнинг кучли тортишиш кучи таъсирида синган ёруғликни олган. Бу ёруғлик бизнинг Қуёшимиздан тўрт миллион марта массивроқ».
Тасвирга олиш ишлари 2017 йилнинг апрель ойида 10 кеча-кундузда саккизта радиотелескоп ёрдамида «Ер ўлчамидаги» виртуал телескопни яратиш учун олиб борилди. Тасвирларни қайта ишлаш учун беш йил керак бўлди.
Асосий ўртача тасвир тасвирларда тез-тез кўринадиган хусусиятларни сақлайди ва камдан-кам ҳолларда пайдо бўладиган хусусиятларни бостиради.
Олинган тасвирлар мажмуаси тўртта кластерга бўлинади, тўртта кластер бўйича ўртача олинган тасвирлар пастки қаторда кўрсатилган. Учта кластер ҳалқали тузилишга эга, аммо ёруғлик ҳалқа атрофида турлича тақсимланган. Тўртинчи кластер маълумотларга мос келадиган, лекин ҳалқага ўхшамайдиган тасвирга эга.
Гистограммалар ҳар бир кластерга тегишли тасвирларнинг нисбий сонини кўрсатади. Биринчи учта кластернинг ҳар бирига минглаб тасвирлар кирган, тўртинчи, энг кичик кластер эса фақат юзлаб тасвирларни ўз ичига олган. Устунларнинг баландлиги ҳар бир кластернинг нисбий «оғирлиги» ёки уларнинг юқоридаги ўртача тасвирга қўшган ҳиссасини кўрсатади.
Қора туйнукнинг биринчи сурати 2017 йилда олинган — бу Ердан 55 миллион ёруғлик йили узоқликда жойлашган М87 галактикасидаги қора туйнук эди. Ушбу расмда унинг атрофида оқаётган қизил иссиқ плазмани қоплаган соя кўринди. Сомон йўлининг марказидаги қора туйнук ундан кўп марта кичикроқ.
«Бизда иккита жуда турли хил галактикалар ва иккита жуда бошқача қора туйнук массалари бор, аммо бу қора туйнукларнинг четига яқин жойда улар ҳайратланарли даражада ўхшаш кўринади», — дейди назарий астрофизика профессори, EHT Илмий Кенгаши ҳамраиси Сера Маркофф.
«Бу бизга умумий нисбийлик назарияси бу объектларни бошқаришини кўрсатади ва биз кейинги кўришимиз мумкин бўлган ҳар қандай фарқлар қора туйнукларни ўраб турган материаллардаги фарқларга боғлиқ бўлиши кераклигини англатади», — дейди тадқиқотчи.
