Rossiya mamlakatdan benzin eksportini cheklash masalasini ko‘rib chiqmoqda. Bu haqda Yevroosiyo iqtisodiy forumida Rossiya energetika vaziri Nikolay Shulginov ma’lum qildi, deb xabar berdi “RBK”.
Reuters manbalariga tayanib, yaqinda tanqislikning oldini olish uchun Rossiya hukumati eksportga taqiq qo‘yish va tovar birjasida benzinni majburiy sotish hajmini oshirish imkoniyatini ko‘rib chiqayotgani haqida yozgan.
Vazirning aytishicha, faqat eksportni qisqartirish masalasi muhokama qilinmoqda. Uning qo‘shimcha qilishicha, Energetika vazirligi tez orada yoqilg‘i bozoridagi vaziyatni baholaydi va benzin va dizel yonilg‘isi eksportini cheklash bo‘yicha takliflar kiritadi.
“Biz „taqiq“ so‘zini ishlatmayapmiz, balki cheklovlar haqida gapiryapmiz. Energetika vazirligi kompaniyalarimizga yetkazib berishni ko‘paytirish va eksportni kamaytirish bo‘yicha tavsiyalar beradi, lekin taqiq emas. Chakana narxlar hozirda barqaror va biz yonilg‘i quyish shoxobchalarining yalpi marjasi yuqori darajada qolayotganini ko‘rib turibmiz, shuning uchun chakana savdoda bunday o‘zgarish bo‘lishi kutilmayapti”, — dedi Shulginov. Uning qo‘shimcha qilishicha, Federal antimonopoliya xizmati bu taklifni qo‘llab-quvvatlaydi.
“RBK” xabariga ko‘ra, Rossiyada birja savdolarida benzin narxi bir necha oydan beri oshib bormoqda. May oyida Rossiyaning Yevropa qismida Ai-95 benzinining birja narxi bir necha marta rekordlarni yangiladi. Oxirgi tarixiy rekord 17-may kuni bir tonna uchun 61 409 rubl (768 dollar) o‘rnatildi. Energetika vazirligi matbuot xizmatining nashrga ma’lum qilishicha, Ai-95 birja narxlarining oshishi chakana savdoda benzin narxiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmaydi: neftni qayta ishlash zavodidagi ta’mirlash mavsumi oldidan yonilg‘i zaxiralari yaratilgan.
Bu O‘zbekistonga qanday ta’sir qilishi mumkin?
O‘zbekistonda mahalliy benzin ishlab chiqarish, ayniqsa, Ai-80 yonilg‘isiga bo‘lgan talabni to‘liq qondirmaydi. “O‘zbekneftgaz” milliy ishlab chiqarish quvvati bilan yuzaga kelayotgan talabni to‘liq qondirish imkoniyati cheklanganini tan olgan. Tanqislik sovuq kunlarda keskin seziladi, chunki yonilg‘i quyish shoxobchalari ishining cheklanishi tufayli haydovchilar benzin sotib olishga o‘tadi.
O‘tgan yili O‘zbekistonda 1,26 million tonna (880,4−924,4 million litr) benzin ishlab chiqarilgan bo‘lib, bu 2021-yilga nisbatan 11,4 foizga ko‘pdir. Joriy yilning yanvar-aprel oylarida mahsulot ishlab chiqarish hajmi 504,6 ming tonnani (+31,9%) tashkil etdi.
“Gazeta.uz” ma’lumotlariga ko‘ra, 2022-yilda O‘zbekiston 161,7 million litr benzinni 99,3 million dollarga yoki litri 0,61 sentga (Markaziy bankning o‘tgan yilgi o‘rtacha kursi bo‘yicha 6782,3 so‘m) import qilgan. Yetkazib berishning asosiy qismi (88%) Rossiyadan kelgan — 88,4 million dollarga 142,7 million litr (0,62 sent yoki litri 6846,4 so‘m).
2023-yilda hajmlar bir necha barobarga oshdi. Birinchi to‘rt oyda 335,2 million litr import qilingan, bu o‘tgan yilga nisbatan qariyb 2 barobar ko‘pdir. Yetkazib berishning umumiy qiymati 136,67 million dollarni yoki litri 0,32 sentni (Markaziy bankning joriy yilning yanvar-aprel oylaridagi o‘rtacha kursi bo‘yicha 3705,4 so‘m) tashkil etdi, bu o‘tgan yilga nisbatan qariyb 2 barobar arzon.
Deyarli barcha import (97,7%) Rossiyadan kelgan. O‘zbekiston o‘tgan yil davomida Rossiyadan 2,3 baravar ko‘p — 327,8 million litr benzinni 132,3 million dollarga (0,4 sent yoki litri 4579 so‘m) sotib olgan.
Ta’minotning keskin oshishiga o‘tgan yilning dekabr oyi boshidan joriy yil oxirigacha import qilinadigan va mahalliy Ai-80 rusumli benzinga aksiz solig‘i bekor qilingani hamda prezidentning benzin va dizel yonilg‘isi zaxirasini shakllantirish bo‘yicha topshirig‘i sabab bo‘lishi mumkin.
Yanvar oyi oxirida O‘zbekiston ham Rossiyadan Ai-80 benzinini import qilishni boshladi. O‘sha oyda Rossiyaning “Gazprom”, “Tatneft” kabi kompaniyalari, “Orsknefteorgsintez” neftni qayta ishlash zavodi bilan 50 ming tonna Ai-80 importi bo‘yicha, shuningdek, xususiy tadbirkorlar bilan 5 ming tonna ayni markadagi benzin bo‘yicha shartnomalar tuzildi.
