BMTning O‘zboshimchalik bilan hibsga olish bo‘yicha ishchi guruhi (UN WGAD) O‘zbekiston hukumatini sobiq diplomat Qodir Yusupovni zudlik bilan ozod qilishga va unga munosib tovon puli berishga chaqirdi, deya xabar beradi Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro hamkorlik (IHXH).
Qodir Yusupov — Tashqi ishlar vazirligining sobiq xodimi. Turli yillar davomida u O‘zbekistonning Avstriya, Buyuk Britaniya, Sudan, Yaqin Sharq mamlakatlaridagi elchixonalarida, shuningdek, mamlakatning BMT va YeXHT huzuridagi doimiy vakolatxonalarida ishlagan.
2020 yil 9 yanvarda O‘zbekiston Harbiy sudi 69 yoshli Qodir Yusupovni davlatga xiyonat qilishda ayblab, 5,5 yilga ozodlikdan mahrum qildi (Jinoyat kodeksining 157-moddasi). U 2018 yilning dekabrida hibsga olingan. Harbiy sud bu ishni 2019 yil iyun oyida ko‘rishni boshlagan, mahkum o‘z aybini tan olmagan edi. «Gazeta.uz» mazkur ish yuzasidan batafsil ma’lumot berdi (rus tilida).
Buyuk britaniyalik qirollik advokati, inson huquqlari bo‘yicha mutaxassis Jefri Robertson o‘tgan yilning 10 dekabrida BMTning O‘zboshimchalik bilan hibsga olish bo‘yicha ishchi guruhiga shikoyat yubordi. Shikoyatda aytilishicha, O‘zbekiston Yusupovni hibsga olish va keyingi sud jarayoniga nisbatan ichki va xalqaro majburiyatlarini buzgan holda harakat qilgan.
«919 kun qamoqda o‘tirgandan so‘ng, otam Qodir Yusupov adolat bilan yuzlashdi, lekin O‘zbekistonda — uyda emas, balki Jenevada. BMT har ikki tomonning qonuniy dalillarini ko‘rib chiqib, otam o‘zboshimchalik bilan hibsga olingan va Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 3, 8, 9, 10, 11-moddalari hamda Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktning 2 (3), 9.14-moddalari buzilgan holda hibsga olingan degan xulosaga keldi», — dedi mahkumning o‘g‘li Bobur Yusupov.
Uning so‘zlariga ko‘ra, BMT ishchi guruhi O‘zbekiston hukumatidan 5 oy ichida otasini ozod qilish, reabilitatsiya qilish va tovon puli to‘lashni hamda BMTning Inson huquqlari bo‘yicha kengashiga hisobot berishni talab qilmoqda.
«Bu O‘zbekiston hukumatining BMTning Inson huquqlari bo‘yicha Kengashining yangi saylangan a’zosi sifatida o‘z majburiyatlarini bajarishga sodiqligini sinovdan o‘tkazadi», deb yozgan u.
Bu haqda o‘zboshimchalik bilan hibsga olish bo‘yicha ishchi guruh tomonidan 2021 yil 3−12 may kunlari bo‘lib o‘tgan 90-sessiyasida qabul qilingan fikrlarda ham aytilgan («Gazeta.uz»da nusxasi bor).
«Ishning barcha holatlarini hisobga olgan holda, tegishli choralar janob Yusupovni zudlik bilan ozod qilish va unga xalqaro huquqqa muvofiq kompensatsiya va boshqa tovon puli to‘lash huquqini berishdir. Global koronavirus kasalligi (COVID-19) pandemiyasi va hibsga olish joylarida tahdid solayotgan hozirgi sharoitda ishchi guruh hukumatni janob Yusupovning zudlik bilan ozod qilinishini ta’minlash uchun shoshilinch choralar ko‘rishga chaqiradi», — deyiladi hujjatda.
Bundan tashqari, ishchi guruh Qodir Yusupovning «o‘zboshimchalik bilan hibsga olinishi holati bo‘yicha O‘zbekiston hukumatini to‘liq va mustaqil tekshirishni ta’minlashga chaqiradi» va «uning huquqlari buzilganligi uchun javobgar shaxslarga nisbatan tegishli choralar ko‘rilishini» talab qiladi.
Qodir Yusupovni ozod qilish haqidagi qo‘shma bayonot oltita xalqaro inson huquqlari tashkiloti — Markaziy Osiyoda inson huquqlari assotsiatsiyasi (AHRCA), Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro sheriklik (IPHR), Norvegiya Xelsinki qo‘mitasi (NHC), Inson huquqlari bo‘yicha Xelsinki jamg‘armasi, Freedom Now (AQSh) va Qiynoqlarga qarshi Butunjahon tashkiloti (QQBT) tomonidan ham e’lon qilindi (PDF).
Qo‘shma bayonotda qayd etilishicha, 2018 yil dekabridan buyon Navoiy shahridagi 4-sonli qamoqxonada bo‘lib turgan Qodir Yusupov jiddiy yurak va psixologik kasalliklarga chalingan va uning salomatligi va hayotiga tahdid soladigan sharoitda saqlanmoqda.
Tashkilotlar ma’lumotlariga ko‘ra, 2020 yil 26 aprelda Navoiy shahridagi 4-koloniya boshlig‘i Qodir Yusupov bilan birga 80 ga yaqin mahbuslardan iborat guruhni yig‘ib, ularning shikoyatlari bor-yo‘qligini so‘ragan. Sobiq diplomat g‘isht zavodidagi ish haqining pastligi (kuniga 0,15 dollardan kam) va Ramazon oyida ro‘za tuta olmaslikdan shikoyat qilgan.
Buning uchun, xabarga ko‘ra, muassasa ma’muriyati Qodir Yusupovni yana ikki mahbus bo‘lgan karserga joylashtirgan. Ochlik e’lon qilganidan so‘ng, u ikki hafta davomida «1,5×2 m o‘lchamdagi, metall stul, bit bosgan, yirtilgan matras to‘shalgan temir yotoq va ochiq hojatxonali bir kishilik kameraga joylashtirilgan.
Qamoqxona ma’muriyati mahkum qamoq qoidalarini buzgani uchun yakka tartibdagi kameraga joylashtirilganini ma’lum qildi.
«Bir kishilik kameradan chiqarilgandan so‘ng, Yusupov bolalariga uning ruhiy va jismoniy sog‘lig‘iga jiddiy zarar yetkazilganligini aytgan. 2020 yil oktyabr oyida Yusupovning mahkumlarga izolyatorni kunduzi tark etib, kechasi qaytib kelishiga imkon beradigan ochiq qamoqxonaga (manzil-koloniya) o‘tkazish to‘g‘risidagi iltimosnomasi ilgarigi qilmishi sababli rad etilgan», — deyiladi xabarda.
Inson huquqlarini himoya qilish tashkilotlarining ta’kidlashicha, 2021 yil fevral oyida sobiq diplomat qamoqxona qoidalarini buzgani uchun jazolangan va shu sababli u hozir bo‘lgan 4-koloniyadagi sharoitdan yaxshiroq bo‘lgan koloniya-aholi punktiga ko‘chirilmagan.
O‘zboshimchalik bilan hibsga olish bo‘yicha ishchi guruh 1991 yilda tashkil etilgan. Unga tegishli davlatlar tomonidan tan olingan Inson huquqlari bo‘yicha umumjahon deklaratsiyasi va boqa xalqaro-huquqiy hujjatlarda belgilangan me’yorlarga amal qilinmagan vaziyatlar, jumladan, o‘zboshimchalik bilan hibsga olish holatlarini tergov qilish topshirilgan.
