Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi Toshkent shahri va respublikaning boshqa hududlarida havo sifatini yaxshilash bo‘yicha kechiktirib bo‘lmaydigan chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqdi. “Gazeta.uz” so‘roviga ko‘ra vazirlik mazkur reja qanday chora-tadbirlarni o‘z ichiga olgani va uni qaysi muddatlarda amalga oshirish rejalashtirilganini tushuntirdi.
Eslatib o‘tamiz, yanvar oyida vazirlik Toshkent shahrida havoni ifloslantiruvchi asosiy omillarni sanab o‘tgan va vaziyatni yaxshilash bo‘yicha qator chora-tadbirlarini taklif qilgandi. Avvalroq “Gazeta.uz” Ekologiya vazirligi poytaxt havosining ifloslanishining asosiy sabablarini batafsil bayon qilgan materialni e’lon qilgandi.
Vazirlikning qayd etishicha, rejalashtirilgan chora-tadbirlar loyihasi 2023-yil may oyida ishlab chiqilgan. U tasdiqlash bosqichlaridan o‘tgan va hozirda prezident qarori doirasida qabul qilinishi kutilmoqda.
Vazirlikning ta’kidlashicha, havoni ifloslantiruvchi manbalarning ko‘pchiligini alohida idoralar nazorat qila olmaydi, bu esa atrof-muhitga salbiy ta’sirni kamaytirish bo‘yicha muvofiqlashtirilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish zarurligini ko‘rsatadi.
Ishlab chiqilgan rejada muammolarni hal etish bo‘yicha amaliy chora-tadbirlar mas’ul vazirlik va idoralarga yuklatilishi reja qilinmoqda.
Loyihada mas’ul vazirliklarga 1-mayga qadar iqtisodiyot tarmoqlarida ko‘mir va mazutdan foydalanishga bosqichma-bosqich qat’iy talab va cheklovlarni joriy etish bo‘yicha chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish, shuningdek, chang va gazni tozalash uskunalarini o‘rnatish talablariga rioya etilishi ustidan nazoratni ta’minlash taklif etiladi.
1-oktabrga qadar ko‘mirda faoliyat yurituvchi issiqxona xo‘jaliklarida samaradorligi kamida 99,9 foiz bo‘lgan sertifikatlangan chang-gaz tozalash uskunalarini o‘rnatish ko‘zlangan. Bu masala Qishloq xo‘jaligi vazirligi va Toshkent viloyati hokimligi tomonidan hal qilinishi kerak bo‘ladi.
Ekologiya vazirligi 15-fevralga qadar 2024−2025-yillarda asosiy ifloslanish manbalarida va sanitariya muhofazasi zonalarida avtomatik havo monitoringi stansiyalarini o‘rnatish bo‘yicha tarmoq jadvalini tasdiqlab, sanoat korxonalarining atrof-muhitga salbiy ta’sirini kamaytirishni ta’minlash bo‘yicha qaror loyihasini ishlab chiqish va uni hukumatga kiritish harakatida.
Iqtisodiyot va moliya vazirligi (IMV), Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi (ISSV) hamda Ekologiya vazirligi 1-sentabrga qadar Toshkent shahrini xizmat ko‘rsatish markaziga aylantirish konsepsiyasi, shuningdek, shaharda sanoat korxonalarini ochishga moratoriy e’lon qilish bo‘yicha taklif tayyorlamoqchi.
“Ushbu konsepsiyada barcha sanoat zonalarini Toshkent shahridan Toshkent viloyatiga ko‘chirish dasturi kiritilishi kerak”, — deya aniqlik kiritdi vazirlik.
Energetika vazirligi va Bojxona qo‘mitasi 2025-yil 1-yanvardan boshlab Yevro-4 standartidan past bo‘lgan (Ai-80 benzini) ekologik toifadagi motor yonilg‘isidan foydalanish va sotishni to‘liq taqiqlashni taklif qilmoqda. Bundan jismoniy va yuridik shaxslar, huquqni muhofaza qilish organlarining maxsus jihozlari mustasno.
1-mayga qadar Soliq qo‘mitasiga 2010-yilgacha ishlab chiqarilgan avtotransport vositalari egalarining majburiyatlarini oshirish bo‘yicha maxsus soliq joriy etish to‘g‘risidagi hujjatni ishlab chiqish vazifasi qo‘yiladi. Shu bilan birga, elektr transport vositalariga o‘tgan avtomobil egalari uchun imtiyozlar, preferensiyalar va subsidiyalar belgilash mexanizmini ko‘rib chiqish taklif etilmoqda.
Loyihaga ko‘ra, Toshkent shahar hokimligi va Transport vazirligiga 1-mayga qadar poytaxtning markaziy qismida transportdan xoli maxsus zonalar (elektromobillar va gibrid avtomobillar bundan mustasno) tashkil etish, shuningdek, yuk mashinalari harakati uchun alohida rejim joriy etish topshiriladi.
Transport vazirligi 1-aprelga qadar jamoat transportini elektr va gaz yonilg‘isiga tezroq o‘tkazish dasturini tasdiqlash to‘g‘risidagi hukumat qarorini ishlab chiqish vazifasi qo‘yiladi.
Yevgeniy Sorochin / “Gazeta.uz”.
Qurilish vazirligi 1-martga qadar Toshkent shahrida qurilishga e’lon qilingan moratoriyning qonunchilik asosida amalga oshirilishini ta’minlovchi hujjatni qabul qilishi kerak, bundan ijtimoiy va davlat ahamiyatiga molik obyektlar mustasno.
1-martga qadar mo‘tadil mikroiqlim va yuqori sifatli atmosfera havosini ta’minlash maqsadida 2024-yilga mo‘ljallangan poytaxtda sun’iy suv omborlari va sug‘orish tizimlarini (ariqlar, kanallar) yaratish dasturini tasdiqlash taklif etilmoqda.
Toshkent shahri va Toshkent viloyati hokimliklariga 15-fevralga qadar 440 gektar maydonda “yashil belbog‘”lar, 5,5 gektar maydonda 4 ta yashil bog‘lar, shuningdek, Toshkent shahri atrofi va barcha tumanlarida kamida 41,4 gektar maydonda yashil maydonlar tashkil etish to‘g‘risida qaror qabul qilish topshirilishi rejalashtirilgan.
Iqtisodiyot va moliya vazirligi hamda Ekologiya vazirligi 1-iyulga qadar jismoniy va yuridik shaxslar uchun ko‘chat ekishda mulk solig‘ini kamaytirishni nazarda tutuvchi hujjat ishlab chiqishi kerak.
Ekologiya vazirligi 1-iyunga qadar energetika, sanoat, transport, qishloq va suv xo‘jaligi hamda atrof-muhitni muhofaza qilish sohalaridagi maqsadli ko‘rsatkichlarni “Atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha yagona milliy harakatlar rejasi”ga birlashtirish loyihasini ishlab chiqmoqchi. Atmosfera havosiga, tuproqqa, suv resurslariga, shu jumladan yer osti resurslariga chiqindilar va salbiy ta’sirlarni tubdan qisqartirish, shuningdek, hududlarni keng ko‘lamli obodonlashtirish bo‘yicha aniq ko‘rsatkichlarni nazarda tutuvchi hududiy ekologik bosh rejalar ishlab chiqiladi.
O‘zbekistonda ham президент huzurida Iqlim kengashini tashkil etish rejalashtirilmoqda. U iqlim o‘zgarishi va atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha eng yuqori maslahatchi va maslahat organi bo‘lib, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish bilan bog‘liq masalalarning ustuvor yechimlarini ta’minlaydi. Bu haqdagi davlat rahbari qarori loyihasini 15-aprelgacha ishlab chiqish rejalashtirilgan.
Iqlim o‘zgarishiga moslashish rejasini takomillashtirish rejalashtirilgan. Bu qishloq va suv xo‘jaligi, qurilish, sog‘liqni saqlash va favqulodda vaziyatlar kabi iqlim o‘zgarishiga eng zaif hududlarga tegishli.
Tezkor harakatlar
Qisqa muddatli chora sifatida havo sifatini yaxshilashga qaratilgan tezkor chora-tadbirlarni amalga oshirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi”ni tasdiqlash rejalashtirilgan.
Atmosfera havosini monitoring qilishning zamonaviy tizimini tashkil etish, xususan, aholini havo sifati to‘g‘risida ishonchli axborot bilan ta’minlash uchun 1-aprelga qadar kamida 1000 dona IQAir xalqaro AirVisual monitoring tizimiga ulangan havo sifatini o‘lchash moslamalarini o‘rnatish ko‘zda tutilgan. Ular butun respublika bo‘ylab o‘rnatiladi, shundan 150 tasi Toshkent shahrida bo‘ladi.
1-aprelga qadar Ekologiya vazirligi o‘zining hududiy organlarini keng ko‘lamli qo‘llanilishi uchun gaz analizatorlari bilan jihozlashni, 1-iyunga qadar esa atmosfera havosining ifloslanishini 347 ta (Toshkent shahrida 43 ta) avtomatlashtirilgan fon monitoringi stansiyalarini o‘rnatish, 15 ta qo‘shimcha Horiba kompaniyasining stansiyalari (Yaponiya, hozir poytaxtda 2 ta shundayi bor)ni sotib olishni mo‘ljallamoqda.
Ekologiya vazirligi va Bosh prokuratura tomonidan korxonalar tomonidan ustuvor ifloslanish manbalarida va sanitariya muhofazasi zonalarida, shuningdek, yangi chang-gazni tozalash inshootlarida havoni avtomatik nazorat qiluvchi stansiyalarni o‘rnatish talablariga rioya etilishini o‘rganish bo‘yicha muntazam reydlar o‘tkaziladi. Agar qonunbuzarliklar aniqlansa, belgilangan tartibda ularning ishini to‘xtatib turish, shu jumladan, choralar ko‘rilishi mumkin.
Atrof-muhitni muhofaza qilish vazirligi va Adliya vazirligi 1-fevralga qadar mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish texnologik jarayonlarini majburiy “yashil” ekologik sertifikatlashtirishni joriy etish to‘g‘risidagi hukumat qarori loyihasini ishlab chiqmoqchi. Mazkur tartib “yashil ekosertifikat”ga ega bo‘lmagan I va II toifadagi korxonalarning mahsulotga muvofiqlik sertifikatlari va davlat ekologik ekspertizasining ekologik standartlari bo‘yicha ijobiy xulosasini berishni taqiqlashni nazarda tutadi.
15-aprelga qadar Toshkent shahar hokimligiga tajriba tariqasida “juft va toq” kunlarda avtomobillar harakati tartibini joriy etish bo‘yicha taklifni kengash muhokamasiga kiritish topshirilishi rejalashtirilgan.
Daraxt va butalarni noto‘g‘ri kesish uchun jarima miqdorini 5 barobarga oshirish taklif qilinmoqda. Toshkent shahar obodonlashtirish boshqarmalari xodimlari uchun daraxt va butalarni to‘g‘ri kesish, ularni parvarishlash bo‘yicha seminarlar tashkil etilmoqda.
Atrof-muhitni muhofaza qilish vazirligi jamoatchilikdan havo sifatini yaxshilash bo‘yicha o‘z fikrlari va takliflari bilan bo‘lishishni so‘radi, chunki “bu masala nafaqat alohida idora yoki hukumatga, balki butun jamiyatga tegishli”.
Yaqin orada “Gazeta.uz” har bir band bo‘yicha batafsil javob olish uchun Ekologiya vaziri Aziz Abduhakimov bilan suhbat tashkil etishni rejalashtirmoqda.
