O‘zbekiston Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatlari 14 noyabr kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilishda O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasida O‘zbek-Qirg‘iz davlat chegarasining alohida uchastkalari to‘g‘risidagi shartnoma hamda ikki davlat hukumatlari o‘rtasidagi Andijon (Kampir-Obod) suv omborining suv resurslarini birgalikda boshqarish to‘g‘risidagi bitimni ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi qonunlarni qabul qildilar. Har ikki hujjat 3 noyabr kuni Bishkekda imzolangan.
Qonun loyihalari yuzasidan bosh vazir Abdulla Aripov ma’ruza qildi. U o‘z nutqi avvalida O‘zbekiston prezidenti rahnamoligida boshqa davlatlar bilan o‘zaro manfaatli hamkorlikni kengaytirish va O‘zbekistonning xalqaro maydondagi nufuzini oshirishga xizmat qilayotgan «ratsional o‘ylangan va pragmatik tashqi siyosat»ni ta’kidladi.
Uning fikricha, bu ham Markaziy Osiyodagi qo‘shni davlatlar bilan munosabatlarni yangi bosqichga olib chiqish imkonini berdi. Xususan, chegara kelishuvlarining imzolanishi va chegara punktlarining qayta ochilishi mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash yo‘lidagi «katta qadam» bo‘ldi, dedi u.
«Keyingi besh yil davomida Qirg‘iziston bilan 1170 km, Tojikiston bilan 193 km uzunlikdagi chegara chiziqlari kelishilib, delimitatsiya shartnomalari imzolandi. Qozog‘iston bilan 2356 km uzunlikdagi davlat chegarasi demarkatsiya qilindi. 15 ta chegara o‘tkazish punktlari faoliyatlari qayta tiklandi: Tojikiston bilan — 10, Qirg‘iziston — 3, Qozog‘iston bilan — 2 ta. Hozirda ushbu yangi ochilgan chegaralardagi o‘tkazish punktlaridan kuniga 18 ming fuqaro va mingdan ortiq yuk avtomobillari o‘tadi», — dedi Abdulla Aripov.
Bosh vazir chegara hududlari — Farg‘ona viloyatining So‘x tumani (eksklav) va Surxondaryo viloyatining Uzun tumanidagi Bobotog‘ hududi, shuningdek, Toshkent viloyatining Bekobod shahri hamda Toshkent tumanidagi bir qancha mahallalarni rivojlantirish bo‘yicha alohida prezident qarorlari qabul qilinganini ham qayd etdi.
«Qo‘shni davlatlar bilan chegara masalasida muzokaralar o‘tkazish oson bo‘lmayapti. Uzoq tortishuvlar va mashaqqatli yo‘llar bilan chegarada qadamma-qadam yurib, bir necha marotaba hukumatlararo komissiyalar yig‘ilishlarini o‘tkazib, arziv hujjatlarini o‘rganib, undan keyin takliflar tayyorlanyapti. Hurmatli prezidentimizning qo‘shni Qirg‘iz Respublikasi bilan o‘zaro do‘stona aloqalarin mustahkamlash borasidagi tashabbuslari asosida kelishilmay qolayotgan 35 ta uchastkani, jami 302 km, kelishish jarayoni yakuniy bosqichga yetkazildi. Bu kelishuvga erishish uchun 5 yilga yaqin vaqt sarf qildik», — deya ma’lum qildi u.
Hududlarni almashish
Abdulla Aripov O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasida o‘zbek-qirg‘iz davlat chegarasining alohida uchastkalari to‘g‘risidagi shartnomaga ham «osonlik bilan erishilmaganini» aytdi.
Uning qayd etishicha, imzolangan shartnoma «respublikamiz uchun strategik ahamiyatga ega bo‘lgan qator muhim masalalar bo‘yicha» yechim hisoblanadi. Birinchidan, Qirg‘iziston hududidagi Andijon suv ombori mamlakat qishloq xo‘jaligi uchun muhim strategik obyekt sanaladi. Bugungi kunda ushbu suv omboridan viloyatlarda [O‘zbekistonning Farg‘ona vodiysi] 175 ming gektardan ortiq, Qirg‘izistonda 25 ming gektardan ortiq qishloq xo‘jaligi yerlari sug‘oriladi. Suv omborining sig‘imi 1 mlrd 578 mln kub metr bo‘lib, 4957 gektar maydonni egallaydi, dedi hukumat rahbari.
«Biz ushbu suv ombori egallagan maydon o‘rniga Andijon viloyati Qo‘rg‘ontepa tumani Poshaxo‘r uchastkasidan 1019 gektar yaylov yer maydoni ajratishni taklif etyapmiz. Ma’lumot uchun, oldin sobiq ittifoq davrida 4127 gektar yer maydoni O‘zbekiston SSR hududidan suv ombori uchun kompensatsiya sifatida berilgan. Suv ombori egallagan hudud hamda to‘g‘onga xizmat ko‘rsatish yana 19,5 gektar maydon Qirg‘iziston hududidan O‘zbekistonga o‘tkazilyapti. O‘z navbatida, qo‘shnilar bilan do‘stona aloqalarni saqlab qolish uchun suv omboridan Qirg‘iziston fuqarolari ayrim maqsadlarda foydalanishga ruxsat berilyapti», — deya ma’lum qildi bosh vazir.
Hukumat rahbari, shuningdek, davlatlar suv omboridan foydalanish mexanizmini muvofiqlashtirish doirasida suv omborining «obyektivini» (suv sathi), garchi Qirg‘iziston ko‘proq talab qilgan bo‘lsa-da, 906 metrdan 900 metrga tushirishga kelishib olganini aniqlik kiritdi.
Bosh vazir deputat Doniyor G‘aniyevning savoliga javob berar ekan, O‘zbekiston sobiq ittifoq davrida suv ombori qurilishi jarayonida suv omborining chap qirg‘og‘idan uzunligi 200 km dan ortiq kanal qurishni o‘z zimmasiga olganini aytdi. Unga ko‘ra, suv omboridan Qirg‘izistonning Botken viloyatiga kanal va qo‘shimcha gidrotexnik inshootlar qurish uchun O‘zbekiston budjetidan katta mablag‘ talab etiladi.
Bundan tashqari, Andijon va Farg‘ona viloyatlaridagi 20 dan ortiq aholi punktlari aholisini boshqa joyga ko‘chirishga to‘g‘ri keladi, chunki kanal O‘zbekiston hududidan o‘tadi va bu mamlakatning 2000 gektardan ortiq qishloq xo‘jaligi yerlarining yo‘qolishiga olib keladi, deya tushuntirdi u.
«Har xil sabablarga ko‘ra ushbu kanal qurilmasdan qolib ketgan. Aynan shu majburiyat bajarilmagani bois Qirg‘iziston tomoni uzoq yillar davomida katta miqdordagi — 8 ming gektardan oshiq yer maydonlari o‘zlashtirilmay qolgani, bu esa Qirg‘iz Respublikasi iqtisodiyotiga o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatganini ta’kidlab kelgan. Kanal qurilmagani sababli ushbu o‘zlashtirilmay qolgan yer maydonlarini kompensatsiya qilib berish maqsadida oldindan bahsli bo‘lgan Namangan viloyatining Pop va Chust tumanlaridagi G‘ovasoy uchastkasidan 12709 gektar yaylov yer maydoni Qirg‘izistonga o‘tkazib berish taklif etilyapti», — dedi u.
Abdulla Aripovning aytishicha, Namangan viloyati deputatlari G‘ovasoy uchastkasining 6000 gektar maydoni bahsli hudud bo‘lib, amalda Qirg‘iziston fuqarolari tomonidan foydalanilayotganidan xabardor.
«Hisob-kitob qiladigan bo‘lsak, o‘zlashtirilmagan 8 ming gektar qishloq xo‘jaligi yerlari o‘rniga 12,7 ming gektar yaylov taklif etamiz. Aytish joizki, hozirda chegara bo‘yicha muhokamalarda 1 gektar qishloq xo‘jaligi yerlari uchun 2,5 barobar ko‘proq yaylov berish tavsiya qilinmoqda. Taklif etilayotgan qonun loyihasida Qirg‘iziston tomoniga 19,5 ming gektar o‘rniga kompensatsiya sifatida 13 719 gektar yaylov yerlari ajratiladi (ilgari 4127 gektar yer berilgan edi)», — dedi bosh vazir.
Bosh vazirning qayd etishicha, bugungi kunda Namangan viloyatining Kosonsoy va Chust tumanlaridagi 27 ming gektardan ortiq qishloq xo‘jaligi yerlarini sug‘orishda asosiy manba bo‘lib xizmat qiladigan sig‘imi 165 mln kubometr bo‘lgan Kosonsoy suv omboridan foydalanilyapti.
«Qirg‘iziston hududida 850 gektar yer maydonida joylashgan ushbu suv ombori to‘liq respublikamiz ehtiyojlari uchun ishlatilib kelinayotgani sababli Qirg‘iziston tomoniga Namangan viloyatining Chust, Kosonsoy va Yangiqo‘rg‘on tumanlari hududlaridan 477 gektar yer maydoni kompensatsiya tariqasida ajratish taklif etilyapti. Chust tumanidan ajratish taklif etilayotgan 105 gektar yer maydoni Qirg‘iziston fuqarolari istiqomat qilib kelayotgan bahsli hudud bo‘lgan Qoraqo‘rg‘on massivi hisoblanadi», — dedi u.
Shuningdek, O‘zbekiston Qirg‘izistondan 10 ta bahsli uchastka bo‘yicha 429 gektar yer olishga va Farg‘ona vodiysi viloyatlari hududidan 294 gektar yer berishga rozi bo‘lgan.
Shuningdek, 2020 yil bahori oxirida O‘zbekiston va Qirg‘iziston fuqarolari o‘rtasida chegara nizosiga sabab bo‘lgan Farg‘ona viloyatining So‘x tumanidagi Chashma bulog‘idan birgalikda foydalanish va tozalash to‘g‘risida alohida hukumat bitimini imzolashga kelishib olindi, dedi Abdulla Aripov.
Bosh vazir kelishuv imzolanishi Qirg‘iziston bilan chegaradagi kelishmovchiliklarga to‘liq barham berish, O‘zbekiston chegaralari daxlsizligini ta’minlash va chegara hududlarida qonli mojarolarning oldini olish imkonini berishini ta’kidladi.
Shuningdek, hujjat O‘zbekistondagi 8 mingga yaqin fermer xo‘jaligini suv bilan uzluksiz ta’minlash uchun yiliga 2,5 mln tonna qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirish, 500 mln AQSh dollari miqdoridagi mahsulot eksport qilish uchun sharoit yaratadi.
Deputatlarning birinchi o‘qishdagi muhokamasi yakunlari bo‘yicha O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasidagi O‘zbekiston-Qirg‘iziston davlat chegarasining ayrim uchastkalari to‘g‘risidagi shartnomani ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi qonunni 119 deputat ma’qulladi, 6 nafar deputat qarshi, 3 nafari betaraf, 4 nafari ovoz bermadi.
Deputat Qodir Jo‘rayev istisno tariqasida ikkala qonunni bir vaqtning o‘zida ikkinchi va uchinchi o‘qishda qabul qilishni taklif qildi. Bu taklifga 119 deputat ovoz berdi, 6 nafari qarshi, 3 nafari betaraf qoldi.
Mamlakatlar hukumatlari o‘rtasidagi Andijon (Kempir-Obod) suv omborining suv resurslarini birgalikda boshqarish to‘g‘risidagi bitimni ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi qonunga ko‘ra, 121 deputat yoqlab, 4 nafari qarshi, 3 nafari betaraf, 4 nafari esa ovoz bermadi.
Qonunni ikkinchi va uchinchi o‘qishda qabul qilish uchun 117 deputat ovoz berdi, 4 nafari qarshi, 5 nafari betaraf qoldi.
Bosh vazir Abdulla Aripov qonunlar muhokamasi va ularni qabul qilishda ishtirok etgani uchun deputatlarga minnatdorlik bildirdi.
Endi hujjatlar ko‘rib chiqish uchun Senatga yuboriladi, keyin esa prezident tomonidan imzolanishi lozim. Shundan so‘ng demarkatsiya jarayoni — yerga davlat chegarasi chizig‘ini chizish va tegishli chegara belgilari bilan belgilash boshlanadi.
Abdulla Aripovning chiqishi O‘zbekiston hukumati tomonidan Qirg‘iziston bilan chegara bo‘yicha qarorlar bilan bog‘liq masalalarga ilk bor oydinlik kiritilishi bo‘ldi.
oktabr oyida Qirg‘izistonda Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasi raisi Qamchibek Tashiyev ikki yillik muzokaralardan so‘ng tomonlar kelishuvga erishganini aytgan edi.
Uning ta’kidlashicha, Qirg‘izistondan jami 19 ming gektardan ortiq yer qolgan, Kempirobod (Andijon) suv omboridan 4485 gektar suv esa O‘zbekistondan ortda qolgan, ammo uni har ikki davlat birgalikda boshqaradi.
Qirg‘iziston prezidenti Sadir Japarov O‘zbekiston bilan Kampir-obod suv omborini boshqarish uchun 50/50 ulushga ega qo‘shma korxona tashkil etilishini ma’lum qilgandi.
Qirg‘izistonda oktabr oyi boshidan beri kelishuv bo‘yicha keskin muhokamalar davom etmoqda, kelishuvga qarshi chiqqan ayrim faollar va siyosatchilar hibsga olingan.
