Ўзбекистон Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси депутатлари 14 ноябрь куни бўлиб ўтган йиғилишда Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасида Ўзбек-Қирғиз давлат чегарасининг алоҳида участкалари тўғрисидаги шартнома ҳамда икки давлат ҳукуматлари ўртасидаги Андижон (Кампир-Обод) сув омборининг сув ресурсларини биргаликда бошқариш тўғрисидаги битимни ратификация қилиш тўғрисидаги қонунларни қабул қилдилар. Ҳар икки ҳужжат 3 ноябр куни Бишкекда имзоланган.

Қонун лойиҳалари юзасидан бош вазир Абдулла Арипов маъруза қилди. У ўз нутқи аввалида Ўзбекистон президенти раҳнамолигида бошқа давлатлар билан ўзаро манфаатли ҳамкорликни кенгайтириш ва Ўзбекистоннинг халқаро майдондаги нуфузини оширишга хизмат қилаётган «рационал ўйланган ва прагматик ташқи сиёсат»ни таъкидлади.

Унинг фикрича, бу ҳам Марказий Осиёдаги қўшни давлатлар билан муносабатларни янги босқичга олиб чиқиш имконини берди. Хусусан, чегара келишувларининг имзоланиши ва чегара пунктларининг қайта очилиши минтақада хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш йўлидаги «катта қадам» бўлди, деди у.

«Кейинги беш йил давомида Қирғизистон билан 1170 км, Тожикистон билан 193 км узунликдаги чегара чизиқлари келишилиб, делимитация шартномалари имзоланди. Қозоғистон билан 2356 км узунликдаги давлат чегараси демаркация қилинди. 15 та чегара ўтказиш пунктлари фаолиятлари қайта тикланди: Тожикистон билан — 10, Қирғизистон — 3, Қозоғистон билан — 2 та. Ҳозирда ушбу янги очилган чегаралардаги ўтказиш пунктларидан кунига 18 минг фуқаро ва мингдан ортиқ юк автомобиллари ўтади», — деди Абдулла Арипов.

Бош вазир чегара ҳудудлари — Фарғона вилоятининг Сўх тумани (эксклав) ва Сурхондарё вилоятининг Узун туманидаги Боботоғ ҳудуди, шунингдек, Тошкент вилоятининг Бекобод шаҳри ҳамда Тошкент туманидаги бир қанча маҳаллаларни ривожлантириш бўйича алоҳида президент қарорлари қабул қилинганини ҳам қайд этди.

«Қўшни давлатлар билан чегара масаласида музокаралар ўтказиш осон бўлмаяпти. Узоқ тортишувлар ва машаққатли йўллар билан чегарада қадамма-қадам юриб, бир неча маротаба ҳукуматлараро комиссиялар йиғилишларини ўтказиб, арзив ҳужжатларини ўрганиб, ундан кейин таклифлар тайёрланяпти. Ҳурматли президентимизнинг қўшни Қирғиз Республикаси билан ўзаро дўстона алоқаларин мустаҳкамлаш борасидаги ташаббуслари асосида келишилмай қолаётган 35 та участкани, жами 302 км, келишиш жараёни якуний босқичга етказилди. Бу келишувга эришиш учун 5 йилга яқин вақт сарф қилдик», — дея маълум қилди у.

Ҳудудларни алмашиш

Абдулла Арипов Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасида ўзбек-қирғиз давлат чегарасининг алоҳида участкалари тўғрисидаги шартномага ҳам «осонлик билан эришилмаганини» айтди.

Унинг қайд этишича, имзоланган шартнома «республикамиз учун стратегик аҳамиятга эга бўлган қатор муҳим масалалар бўйича» ечим ҳисобланади. Биринчидан, Қирғизистон ҳудудидаги Андижон сув омбори мамлакат қишлоқ хўжалиги учун муҳим стратегик объект саналади. Бугунги кунда ушбу сув омборидан вилоятларда [Ўзбекистоннинг Фарғона водийси] 175 минг гектардан ортиқ, Қирғизистонда 25 минг гектардан ортиқ қишлоқ хўжалиги ерлари суғорилади. Сув омборининг сиғими 1 млрд 578 млн куб метр бўлиб, 4957 гектар майдонни эгаллайди, деди ҳукумат раҳбари.

«Биз ушбу сув омбори эгаллаган майдон ўрнига Андижон вилояти Қўрғонтепа тумани Пошахўр участкасидан 1019 гектар яйлов ер майдони ажратишни таклиф этяпмиз. Маълумот учун, олдин собиқ иттифоқ даврида 4127 гектар ер майдони Ўзбекистон ССР ҳудудидан сув омбори учун компенсация сифатида берилган. Сув омбори эгаллаган ҳудуд ҳамда тўғонга хизмат кўрсатиш яна 19,5 гектар майдон Қирғизистон ҳудудидан Ўзбекистонга ўтказиляпти. Ўз навбатида, қўшнилар билан дўстона алоқаларни сақлаб қолиш учун сув омборидан Қирғизистон фуқаролари айрим мақсадларда фойдаланишга рухсат бериляпти», — дея маълум қилди бош вазир.

Ҳукумат раҳбари, шунингдек, давлатлар сув омборидан фойдаланиш механизмини мувофиқлаштириш доирасида сув омборининг «объективини» (сув сатҳи), гарчи Қирғизистон кўпроқ талаб қилган бўлса-да, 906 метрдан 900 метрга туширишга келишиб олганини аниқлик киритди.

Бош вазир депутат Дониёр Ғаниевнинг саволига жавоб берар экан, Ўзбекистон собиқ иттифоқ даврида сув омбори қурилиши жараёнида сув омборининг чап қирғоғидан узунлиги 200 км дан ортиқ канал қуришни ўз зиммасига олганини айтди. Унга кўра, сув омборидан Қирғизистоннинг Боткен вилоятига канал ва қўшимча гидротехник иншоотлар қуриш учун Ўзбекистон бюджетидан катта маблағ талаб этилади.

Бундан ташқари, Андижон ва Фарғона вилоятларидаги 20 дан ортиқ аҳоли пунктлари аҳолисини бошқа жойга кўчиришга тўғри келади, чунки канал Ўзбекистон ҳудудидан ўтади ва бу мамлакатнинг 2000 гектардан ортиқ қишлоқ хўжалиги ерларининг йўқолишига олиб келади, дея тушунтирди у.

«Ҳар хил сабабларга кўра ушбу канал қурилмасдан қолиб кетган. Айнан шу мажбурият бажарилмагани боис Қирғизистон томони узоқ йиллар давомида катта миқдордаги — 8 минг гектардан ошиқ ер майдонлари ўзлаштирилмай қолгани, бу эса Қирғиз Республикаси иқтисодиётига ўзининг салбий таъсирини кўрсатганини таъкидлаб келган. Канал қурилмагани сабабли ушбу ўзлаштирилмай қолган ер майдонларини компенсация қилиб бериш мақсадида олдиндан баҳсли бўлган Наманган вилоятининг Поп ва Чуст туманларидаги Ғовасой участкасидан 12709 гектар яйлов ер майдони Қирғизистонга ўтказиб бериш таклиф этиляпти», — деди у.

Абдулла Ариповнинг айтишича, Наманган вилояти депутатлари Ғовасой участкасининг 6000 гектар майдони баҳсли ҳудуд бўлиб, амалда Қирғизистон фуқаролари томонидан фойдаланилаётганидан хабардор.

«Ҳисоб-китоб қиладиган бўлсак, ўзлаштирилмаган 8 минг гектар қишлоқ хўжалиги ерлари ўрнига 12,7 минг гектар яйлов таклиф этамиз. Айтиш жоизки, ҳозирда чегара бўйича муҳокамаларда 1 гектар қишлоқ хўжалиги ерлари учун 2,5 баробар кўпроқ яйлов бериш тавсия қилинмоқда. Таклиф этилаётган қонун лойиҳасида Қирғизистон томонига 19,5 минг гектар ўрнига компенсация сифатида 13 719 гектар яйлов ерлари ажратилади (илгари 4127 гектар ер берилган эди)», — деди бош вазир.

Бош вазирнинг қайд этишича, бугунги кунда Наманган вилоятининг Косонсой ва Чуст туманларидаги 27 минг гектардан ортиқ қишлоқ хўжалиги ерларини суғоришда асосий манба бўлиб хизмат қиладиган сиғими 165 млн кубометр бўлган Косонсой сув омборидан фойдаланиляпти.

«Қирғизистон ҳудудида 850 гектар ер майдонида жойлашган ушбу сув омбори тўлиқ республикамиз эҳтиёжлари учун ишлатилиб келинаётгани сабабли Қирғизистон томонига Наманган вилоятининг Чуст, Косонсой ва Янгиқўрғон туманлари ҳудудларидан 477 гектар ер майдони компенсация тариқасида ажратиш таклиф этиляпти. Чуст туманидан ажратиш таклиф этилаётган 105 гектар ер майдони Қирғизистон фуқаролари истиқомат қилиб келаётган баҳсли ҳудуд бўлган Қорақўрғон массиви ҳисобланади», — деди у.

Шунингдек, Ўзбекистон Қирғизистондан 10 та баҳсли участка бўйича 429 гектар ер олишга ва Фарғона водийси вилоятлари ҳудудидан 294 гектар ер беришга рози бўлган.

Шунингдек, 2020 йил баҳори охирида Ўзбекистон ва Қирғизистон фуқаролари ўртасида чегара низосига сабаб бўлган Фарғона вилоятининг Сўх туманидаги Чашма булоғидан биргаликда фойдаланиш ва тозалаш тўғрисида алоҳида ҳукумат битимини имзолашга келишиб олинди, деди Абдулла Арипов.

Бош вазир келишув имзоланиши Қирғизистон билан чегарадаги келишмовчиликларга тўлиқ барҳам бериш, Ўзбекистон чегаралари дахлсизлигини таъминлаш ва чегара ҳудудларида қонли можароларнинг олдини олиш имконини беришини таъкидлади.

Шунингдек, ҳужжат Ўзбекистондаги 8 мингга яқин фермер хўжалигини сув билан узлуксиз таъминлаш учун йилига 2,5 млн тонна қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш, 500 млн АҚШ доллари миқдоридаги маҳсулот экспорт қилиш учун шароит яратади.

Депутатларнинг биринчи ўқишдаги муҳокамаси якунлари бўйича Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасидаги Ўзбекистон-Қирғизистон давлат чегарасининг айрим участкалари тўғрисидаги шартномани ратификация қилиш тўғрисидаги қонунни 119 депутат маъқуллади, 6 нафар депутат қарши, 3 нафари бетараф, 4 нафари овоз бермади.

Депутат Қодир Жўраев истисно тариқасида иккала қонунни бир вақтнинг ўзида иккинчи ва учинчи ўқишда қабул қилишни таклиф қилди. Бу таклифга 119 депутат овоз берди, 6 нафари қарши, 3 нафари бетараф қолди.

Мамлакатлар ҳукуматлари ўртасидаги Андижон (Кемпир-Обод) сув омборининг сув ресурсларини биргаликда бошқариш тўғрисидаги битимни ратификация қилиш тўғрисидаги қонунга кўра, 121 депутат ёқлаб, 4 нафари қарши, 3 нафари бетараф, 4 нафари эса овоз бермади.

Қонунни иккинчи ва учинчи ўқишда қабул қилиш учун 117 депутат овоз берди, 4 нафари қарши, 5 нафари бетараф қолди.

Бош вазир Абдулла Арипов қонунлар муҳокамаси ва уларни қабул қилишда иштирок этгани учун депутатларга миннатдорлик билдирди.

Энди ҳужжатлар кўриб чиқиш учун Сенатга юборилади, кейин эса президент томонидан имзоланиши лозим. Шундан сўнг демаркация жараёни — ерга давлат чегараси чизиғини чизиш ва тегишли чегара белгилари билан белгилаш бошланади.

Абдулла Ариповнинг чиқиши Ўзбекистон ҳукумати томонидан Қирғизистон билан чегара бўйича қарорлар билан боғлиқ масалаларга илк бор ойдинлик киритилиши бўлди.

Октябрь ойида Қирғизистонда Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси раиси Қамчибек Ташиев икки йиллик музокаралардан сўнг томонлар келишувга эришганини айтган эди.

Унинг таъкидлашича, Қирғизистондан жами 19 минг гектардан ортиқ ер қолган, Кемпиробод (Андижон) сув омборидан 4485 гектар сув эса Ўзбекистондан ортда қолган, аммо уни ҳар икки давлат биргаликда бошқаради.

Қирғизистон президенти Садир Жапаров Ўзбекистон билан Кампир-обод сув омборини бошқариш учун 50/50 улушга эга қўшма корхона ташкил этилишини маълум қилганди.

Қирғизистонда октябрь ойи бошидан бери келишув бўйича кескин муҳокамалар давом этмоқда, келишувга қарши чиққан айрим фаоллар ва сиёсатчилар ҳибсга олинган.