9 aprel kuni O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev 25 yanvarda Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, 29 martda Senat tasdig‘idan o‘tgan «Davlat xaridlari to‘g‘risida"gi qonunni imzoladi.
Vazirlik va mahkamalar bilan birgalikda hujjatni ishlab chiqish bilan shug‘ullangan prezident huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligining «Gazeta.uz"ga xabar qilishicha, qabul qilingan qonun davlat xaridlari ochiqligini va shaffofligini hamda, bu sohada tadbirkorlarning raqobat kurashuvini ta’minlaydi hamda davlat byudjeti, markazlashtirilgan manbalar va davlat ulushiga ega bo‘lgan korxonalar mablag‘laridan samarali foydalanishga imkon yaratadi.
Qonun xaridlarning besh tartib-taomilini belgilaydi, undan ikkitasi davlat xaridi bo‘yicha qaror qabul qilishda inson omilini butkul inkor etadi. Qolgan xarid tartib-taomillari shaffofligi maxsus axborot portalida zarur axborot chop etish yo‘li bilan ta’minlanadi.
Xalqaro standartlarni hisobga olgan holda birinchi bor yagona yetkazib beruvchida xaridni amalga oshirish kabi xarid tartib-taomili turi kiritilmoqda.
Qonun qabul qilinishidan avval mazkur soha 30dan ortiq normativ-huquqiy hujjatlar bilan tartibga solingan, bunda davlat xaridlarining yaxlit tizimi mavjud bo‘lmagan, buning natijasida huquqiy kolliziyalar vujudga kelgan. Ko‘p bosqichli kelishishlar va takrorlovchi tartib-taomillar korrupsiyaga sharoit yaratgan va ko‘p vaqt yo‘qotishga sabab bo‘lgan.
Qonun davlat xaridlarini amalga oshirishning amaldagi tajribasini hamda, xalqaro tajribani, shu jumladan,BMTning Xalqaro savdo huquqi bo‘yicha Komissiyasining (YUNSITRAL) model qonunchiligining asosiy qoidalarini, Yevropa Ittifoqi, AQSH, Rossiya, Belarus, Qozog‘iston va boshqa davlatlar qonunchiligini hisobga olgan. Xalqaro tashkilotlar, jumladan, Xalqaro bank, ekspert va biznes-hamjamiyati, vazirlik va idoralar vakillari bilan muhokamalar o‘tkazilgan.
Qonundagi asosiy yangiliklar:
- davlat buyurtmachisining ikkita yangi kategoriyalari kiritilgan — «byudjet» va «korporativ» buyurtmachilar;
- vakolatli organ sifatida Loyiha boshqaruvi milliy agentligi belgilandi. Ilgari davlat xaridlari sohasida vakolatli organ mavjud emas edi;
- davlat xaridlarining barcha turlari uchun maxsus axborot portali joriy etilmoqda. Elektron do‘kon va auksionda g‘olibni aniqlash avtomatik tarzda elektron tizim orqali amalga oshiriladi;
- maxsus talablar tatbiq etilmaydigan tovarlar (ishlar, xizmatlar) elektron do‘kon orqali xarid etiladi. Byudjet buyurtmachilari uchun -25 EKIX, yiliga 2500 EKIXdan ortiq bo‘lmagan holda, korporativ buyurmachilar uchun — 250 EKIXdan ortiq bo‘lmagan limitlar o‘rnatildi. Avval elektron savdo orqali birjada faqat 10−13 tovar, ish, xizmatlar guruhi ro‘yxatiga kirgan, 100 ming AQSH dollari qiymatigacha bo‘lgan faqat birinchi darajada zarur bo‘lgan tovarlar xarid qilingan;
- tanlov savdolari o‘rnatilgan mezonlarga javob beradigan tovar (ishlar, xizmatlar)ning barcha turlariga tadbiq etiladi. Ilgari tanlov savdolarini o‘tkazish mexanizmi faqat kapital qurilish sohasida amal qilar edi;
- tender tanlovlari uchun so‘m limitlar o‘rnatilgan: byudjet buyurtmachilari uchun — 6000 EKIH dan yuqori, korporativ buyurtmachilar uchun- 25000 EKIH dan yuqori. Ilgari tender savdolari 100 ming AQSH dollaridan yuqori bo‘lgan summaga o‘tkazilgan;
- xarid qilish tartib-taomillari ustidan monitoring va nazorat tartibga solinmoqda.
Davlat xaridlari sohasidagi shikoyatlarni ko‘rib chiqish bo‘yicha tuzilayotgan Komissiyaning faoliyati xaridlarning barcha turlariga tatbiq etiladi. Ilgari davlat xaridlarini nazorat qilish masalasi tartibga solinmagan, nizo va kelishmovichliklar faqat elektron savdolar bo‘yicha maxsus komissiya tomonidan ko‘rib chiqilgan.
Qonunni realizatsiya qilish sog‘lom raqobat muhitini yanada rivojlantirishga, tadbirkorlik sub’ektlari uchun davlat xaridlariga teng erkinlik yaratish, davlat sektorini optimal muddatlarda tovarlar (ishlar, xizmatlar) bilan samarali va oqilona ta’minlashga xizmat qiladi, hamda mamlakatda qulay investitsion muhitni shakllantirish jarayonini davom ettiradi va xalqaro reytinglarda O‘zbekiston ko‘rsatkichlarini yaxshilashga xizmat qiladi.
