Bolalarning “Dok-1 Maks” preparatini iste’mol qilishi oqibatida halok bo‘lgani ishi bo‘yicha navbatdagi sud majlisida Samarqand viloyati bolalar ko‘p tarmoqli tibbiyot markazi bosh shifokori, professor Mamatqul Azizov guvoh sifatida ishtirok etdi.
Eslatib o‘tamiz, “Dok-1 Maks” tabletkalari va siropini qabul qilgan 15 nafar bola halok bo‘lgani haqida OAV va jamoatchilik dastlab Mamatqul Azizovning Samarqand viloyati sog‘liqni saqlash boshqarmasiga yo‘llagan xatidan xabar topgan edi. Uning nusxasi 22-dekabr kuni internetda paydo bo‘ldi. 2022-yil dekabr oyi oxirida Sog‘liqni saqlash vazirligi bosh shifokor ishdan bo‘shatilganini e’lon qildi, biroq ikki hafta o‘tib professor ishiga qayta tiklandi.
Bosh vrachning ta’kidlashicha, 2022-yil davomida bolalar tibbiyot punktiga o‘tkir buyrak yetishmovchiligi bilan 52 nafar bola yotqizilgan. sentabr oyidan esa ular soni ortishni boshlagan va shifokorlar sababni aniqlash uchun tekshirishga kirishgan. Tekshiruv natijalariga ko‘ra, ular asosiy sabab “Dok-1 Maks” siropini qabul qilish oqibatida bo‘lishi mumkin degan xulosaga kelishgan.
“14-dekabr kuni biz „Dok-1 Maks“ bolalarda o‘tkir buyrak yetishmovchiligi rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkinligiga ishonch hosil qildik. Shu bois, 15-dekabr kuni viloyat Sog‘liqni saqlash boshqarmasiga dori vositalarini tarqatishni to‘xtatish haqida xabar berdik. 22-dekabr kuni komissiya kelib, 25-dekabr kuni to‘rtta laboratoriyada dori vositalarining kimyoviy tahlilini o‘tkazdi va „Dok-1 Maks“ tarkibida kuchli zararli zahar borligini aniqladi”, — dedi Mamatqul Azizov voqealar xronologiyasini tiklar ekan.
2022-yilning uch oyi davomida tibbiyot markazida 2019−2021-yillarda tug‘ilgan 18 nafar bola doridan zaharlanish gumoni bilan vafot etgan. So‘rov davomida vafot etgan va tuzalib ketgan bemorlarning ota-onalari farzandlariga “Dok-1 Maks” siropini berganlarini tasdiqlashgan.
Professorning ta’kidlashicha, bolalarning sog‘ayib ketishi to‘g‘ridan-to‘g‘ri tibbiy muassasaga qaysi kuni yotqizilganiga bog‘liq. “Agar bolalar anuriya belgilari paydo bo‘lgan (siydik pufagiga siydik tushishi to‘liq to‘xtab qolishi — tahr.) birinchi yoki ikkinchi kunida yotqizilgan bo‘lsa, ularning klinik manzarasi 3−8-kunlarda qabul qilingan bolalarnikiga qaraganda yaxshiroq o‘tgan. Anuriya bilan ulg‘ayib borayotgan bolaning tanasida hosil bo‘ladigan shlaklar barcha hayotiy a’zolar, jumladan, yurak, miya, suyak iligi, jigar va hokazolarga ta’sir qiladi”, — dedi Azizov.
Kichik yoshdagi bolalarda zaharlanish og‘ir kechdi. Bosh shifokor buni alkogolni qayta ishlash uchun organizmda hosil bo‘ladigan alkogoldegidrogenaz fermentining hosil bo‘lish tezligi bilan bog‘ladi. Bu holatda esa — o‘zida ikki atomli spirtni mujassam etuvchi zaharli etilenglikol hosil bo‘ladi.
“Agar bolalar organizmida alkogoldegidrogenaz fermenti paydo bo‘lgan bo‘lsa, u etilenglikolni tezda parchalab tashlagan va buyrak to‘qimalariga ta’sir qilishga ulgurmagan. Yosh bolalarda ushbu ferment kontsentratsiyasi past bo‘lsa, u etilenglikolni parchalashga ulgurmagan, bu esa ko‘pincha buyrak yetishmovchiligiga olib kelgan”, — deya tushuntirdi professor.
Sud majlisida sudlanuvchilardan birining himoyachisi “Dok-1 Maks”dan foydalanish bo‘yicha ko‘rsatmalarga ko‘ra, ikki yoshgacha bo‘lgan bolalarga preparatni qabul qilish taqiqlanganligini ta’kidladi. Azizov mazkur savolni “bu dorini berganlarga” berish kerakligini aytdi.
“Biz bu dorini sotib olmaganmiz, hech kimga tavsiya qilmaganmiz”, — dedi bosh shifokor.
Azizovning ta’kidlashicha, Samarqand tibbiyot markazida ko‘rikdan o‘tgan bolalar “Dok-1 Maks” preparatini shifokor ko‘rsatmasiga ko‘ra qabul qilmagan.
“Ishtixon tumanidagi bolani davolagan shifokor bilan suhbatlashdik. U bizga bolaga paratsetamol yozib berganini aytdi. Otasi dorixonaga borgan va farmatsevt: „Mana yaxshi dori. Shuni oling“, deb paratsetamol o‘rniga „Dok-1 Maks“ bergan”, — dedi Mamatqul Azizov.
Ayblanuvchilardan birining himoyasi tadqiqotni o‘tkazgan shifokorlar “Dok-1 Maks”dan tashqari, bolalar antibiotiklar yoki boshqa dorilarni ham qabul qilgan holatlar haqida bilishlari bilan qiziqdi.
“Tasdiqlangan ko‘rsatmani o‘qib chiqsam bo‘ladimi? “Yon ta’sirlar” va “Dori vositalarining o‘zaro ta’siri” mavjud. Bu shuni anglatadiki, “Dok-1 Maks”ni “Simetidin” va “Fenotiazin” bilan ehtiyot bo‘lib qabul qilish kerak, MAO ingibatori va antidepressantlar bilan bir vaqtda foydalanishdan esa butunlay qochish lozim. Aytingchi, siz ota-onalardan farzandlariga tarkibida ushbu [dorilar] bo‘lgan dori-darmonlarni bergan-bermaganligini aniqlashtirdingizmi?” — deb so‘radi advokat.
Bosh shifokor salbiy javob berdi va bu dori-darmonlar pediatriya amaliyotida qo‘llanilmasligini ta’kidladi.
Ayblanuvchilardan birining himoyachisi, shuningdek, “Dok-1 Maks” siropi dozasini oshirib yuborish holatlari aniqlanganmi yoki yo‘qmi, shifokorlar ota-onalardan dorini farzandlariga qanday dozada berganliklarini so‘rashganmi, deb so‘radi.
“Nega men bu savolni beryapman? Chunki tuzalib ketgan bolalar bor. O‘lgan bolalar bor. Ko‘pgina yosh bolalar bor, ularning ota-onalari ko‘rsatmalarga qaramay, dori bergan. Bu ota-onalar dozaga rioya qilganmi yoki yo‘qmi, bu ham sahna ortida qolgan katta, juda muhim savol”, — deya tushuntirdi advokat.
Bosh shifokor, bu holatda eng muhimi, bola tanasining alkogoldegidrogenaz fermentini ajratish qobiliyatidir, deb javob berdi. “Agar organizm yetarli miqdorda alkogoldegidrogenaz fermentini ishlab chiqqan bo‘lsa, bu bolalar o‘lmagan. Ularda bu spirt (etilenglikol — tahr.) parchalanib ketgan, preparatning nefrotoksik ta’siri kuzatilmagan. Bu preparatni qo‘llagan va tuzalib ketgan bolalar ko‘p edi. Buyrak yetishmovchiligi ko‘rinishlari yo‘q”, — dedi Azizov.
Advokatning so‘zlariga ko‘ra, guvohlardan biri avvalroq etilenglikolga qarshi dori borligini aytgani va nima uchun shifokorlar uni bolalarga qo‘llamaganini so‘radi.
“Qo‘llanma bo‘yicha „Dok-1 Maks“ tarkibida etilenglikol mavjud emas. Tarkibida ko‘rsatilmagan bo‘lsa, etilenglikol antidotini qanday qilib qabul qilishimiz mumkin? Qo‘llanmaga ko‘ra, ushbu preparat propilenglikolni o‘z ichiga oladi. Bu zaharli mahsulot emas”, — deydi Mamatqul Azizov.
Keyin advokat shifokorlar “Dok-1 Maks” o‘tkir buyrak yetishmovchiligining sababi bo‘lishi mumkinligini aniqlaganidan keyin nima uchun bolalarni davolashda antidot ishlatilmaganini so‘radi.
Professor o‘tkir buyrak yetishmovchiligi bilan markazga yotqizilgan barcha bolalar tegishli protokol bo‘yicha davolanganini aytdi.
“Bolalardagi o‘tkir buyrak yetishmovchiligini davolashning ideal usuli nafaqat gemodializ muolajasidir. Bolalarga davolash standarti bo‘yicha infuzion terapiya va gemodializ o‘tkazildi”, — dedi bosh vrach. Uning so‘zlariga ko‘ra, davolanish usullarini o‘zgartirishga hojat yo‘q edi.
