10-oktabr kuni Ijtimoiy himoya milliy agentligi, O‘zbekiston Adliya vazirligi va UNICEF hamkorligida “Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish to‘g‘risida”gi qonun loyihasi taqdim etildi. Davra suhbatida “Gazeta.uz” muxbiri ishtirok etdi.
Tadbir ishtirokchilari zo‘ravonlikning oldini olish va ularga qarshi kurashish bo‘yicha ko‘p tarmoqli xizmatlarni ishlab chiqish va joriy etishni nazarda tutuvchi qonun loyihasini qabul qilish uchun “tezkor va qat’iy choralar ko‘rish”ga chaqirdi. Hujjatning qabul qilinishi bolalarning huquqiy himoyasini kuchaytirishi va oilaga maslahat berish, psixologik-ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, hayotiy ko‘nikmalarni o‘rgatish hamda xavfsiz uy-joy kabi qo‘llab-quvvatlash tizimlarini takomillashtirishi kutilmoqda.
YUNISEF tomonidan yaqinda o‘tkazilgan ko‘p ko‘rsatkichli so‘rov shuni ko‘rsatdiki, O‘zbekistonda 1 yoshdan 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarning uchdan ikki qismi (62%) zo‘ravonlik bilan tarbiyalash usullariga (jismoniy jazo, psixologik tajovuz) uchragan, 15−19 yoshdagi qizlarning 33 foizi erning xotinini urishga haqli degan fikrda.
Tanzila Narbayeva (markazda) va Shaxnoza Mirziyoyeva (o‘ngda). Foto: YUNISEF.
O‘zbekistonda 2023-yilning to‘qqiz oyida 1240 ta voyaga yetmaganlarga nisbatan zo‘ravonlik holatlari qayd etilgan bo‘lsa, shundan 417 tasi jinsiy zo‘ravonlikdir, dedi prezident huzuridagi Ijtimoiy himoya milliy agentligi direktorining birinchi o‘rinbosari Shaxnoza Mirziyoyeva o‘z nutqida.
“Oilaviy zo‘ravonlik holatlari ko‘payib borayotgani dahshatli. Tasavvur qiling, joriy yilning to‘qqiz oyida qarindoshlar, jumladan, yaqinlar tomonidan bolalarga nisbatan 166 ta zo‘ravonlik holatlari qayd etilgan. Afsuski, hatto rasmiy statistika ham o‘lchovni obyektiv baholashga imkon bermaydi. Haqiqat bundan ham battar”, — dedi u.
“Zo‘ravonlik qurboni bo‘lgan bolalar odatda zo‘ravonlikka duchor bo‘lganliklari haqida xabar bermaydilar. Ko‘pincha ular qo‘rquv, uyat hissi yoki oilaga sadoqat hissi sabab sodir bo‘lgan holat haqida indamaydi. Ayniqsa, zo‘ravon bolaga eng yaqin odamlardan biri bo‘lsa”, — dedi Shaxnoza Mirziyoyeva.
Uning ta’kidlashicha, maktab, oilada bolalarga nisbatan zo‘ravonlik holatlari haqida ma’lum bo‘lsa ham, odamlar hali ham bola taqdiriga befarqlik bilan qarashadi va bu haqda vasiylik va homiylik organlariga ham, huquqni muhofaza qilish organlariga ham xabar berishmaydi.
Ijtimoiy xavfsizlik agentligi vakilining qo‘shimcha qilishicha, internetga kirish imkoniyati ortib borayotgani sababli, bolalarni zo‘ravonlik qilish “qo‘rqinchli va ko‘pincha hayotni o‘zgartirib yuboruvchi” oqibatlarga olib keladigan kiberbulling va onlayn jinsiy ekspluatatsiya kabi yangi shakllarga ega.
“Shuningdek, huquqni muhofaza qilish organlari e’tiborini zo‘ravonlikning oldini olish chora-tadbirlarini kuchaytirish, zo‘ravon bilan ishlash va tezkor chora ko‘rish ishlarini yaxshilash masalasining zaruratiga qaratmoqchiman. Biz bu muammoga ko‘z yumishni bas qilishimiz kerak, — dedi Shaxnoza Mirziyoyeva. — Biz ushbu dolzarb masala bo‘yicha sukunatni buzmoqchimiz va jamiyatda mavjud bo‘lgan munosabatni o‘zgartirmoqchimiz”.
Agentlik direktorining birinchi o‘rinbosari, uning fikricha, bolalarni Zo‘ravonlikdan himoya qilish to‘g‘risidagi qonun loyihasida o‘z aksini topishi kerak bo‘lgan jihatlarni sanab o‘tdi:
- Bolalarga nisbatan zo‘ravonlik sodir etgan shaxslarga nisbatan choralarni tubdan kuchaytirish. “Bolalarga nisbatan jinsiy zo‘ravonlikning oldini olish bo‘yicha yanada qat’iy choralarni joriy etish bo‘yicha xalqaro tajribani o‘rganish vaqti keldi. Masalan, bir qator mamlakatlarda ixtiyoriy va majburiy kimyoviy kastratsiya, shuningdek, jinsiy zo‘ravonlik sodir etgan shaxslarni umrbod kuzatib borish uchun bilaguzuklar joriy qilingan, xavfli shaxslarning reyestri ommaga e’lon qilingan. Men ushbu masalani o‘rganib, barcha fikr-mulohazalarni inobatga olgan holda tegishli takliflar ishlab chiqishni taklif qilaman”, — dedi Shaxnoza Mirziyoyeva.
- Zo‘ravonlik holatlari bo‘yicha faktlarni yashirish yoki murojaatlarga javob bermaslik holatlarida mansabdor shaxslarning javobgarligini kuchaytirish. “Biz bilamizki, afsuski, bu tez-tez sodir bo‘lmoqda”, — dedi u.
- Zo‘ravonlik xavfi ostida bo‘lgan bolalar, shu jumladan ota-onasi uzoq vaqt yo‘q bo‘lgan bolalar, mehnat migrantlarining farzandlari ro‘yxatini kengaytirish.
- Bolalar huquqlarini ta’minlash nuqtai nazaridan yangi ijtimoiy xizmat funksiyalari va huquqni muhofaza qilish organlari va boshqa organlar bilan o‘zaro munosabatlarni aniq belgilab olish.
- Himoya orderini berish vaqtini qisqartirish va zo‘ravonlik holatlariga nisbatan harakatlarni yaxshilash.
- Barcha bosqichlarda zo‘ravonlik qurbonlari haqidagi ma’lumotlarning maxfiyligini ta’minlash.
- Bulling kabi dolzarb mavzuga e’tibor qaratish kerak.
Shaxnoza Mirziyoyeva joriy yilning to‘qqiz oyida zo‘ravonlik oqibatida 22 nafar bola halok bo‘lganini ta’kidladi. “Ularni endi qaytarib bo‘lmaydi. Najot topishi mumkin bo‘lgan bolalarga yordam berish uchun bugun muhokama qilinayotgan qonunni qabul qilishni tezlashtirish juda muhim, deb hisoblayman”, — dedi u.
Davra suhbatida ilk bor Toshkentga tashrif buyurgan YUNISEFning Yevropa va Markaziy Osiyo bo‘yicha mintaqaviy direktori Regina De Dominikis ham so‘zga chiqdi.
“Mazkur qonun qabul qilinsa, O‘zbekiston farzandlarining hayotini o‘zgartirishi, ularni himoya qilishi, tarbiyalashi, o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarishi uchun imkoniyat yaratishi mumkin”, — dedi u.
YUNICEF vakili qo‘shimcha qilishicha, “qonun loyihasining tili va maqsadi bolalarni himoya qilishning eng yuqori standartlarini aks ettirishi juda muhim, shuning uchun qonun qog‘ozdagi so‘zlar emas, balki O‘zbekistondagi barcha bolalar hayotini o‘zgartiruvchi kuchdir”.
“Gazeta.uz” tez orada “Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish to‘g‘risida”gi qonun loyihasi sharhini tayyorlaydi.
