10 октябрь куни Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги, Ўзбекистон Адлия вазирлиги ва UNICEF ҳамкорлигида «Болаларни зўравонликнинг барча шаклларидан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун лойиҳаси тақдим этилди. Давра суҳбатида «Газета.uz» мухбири иштирок этди.
Тадбир иштирокчилари зўравонликнинг олдини олиш ва уларга қарши курашиш бўйича кўп тармоқли хизматларни ишлаб чиқиш ва жорий этишни назарда тутувчи қонун лойиҳасини қабул қилиш учун «тезкор ва қатъий чоралар кўриш»га чақирди. Ҳужжатнинг қабул қилиниши болаларнинг ҳуқуқий ҳимоясини кучайтириши ва оилага маслаҳат бериш, психологик-ижтимоий қўллаб-қувватлаш, ҳаётий кўникмаларни ўргатиш ҳамда хавфсиз уй-жой каби қўллаб-қувватлаш тизимларини такомиллаштириши кутилмоқда.
ЮНИСEФ томонидан яқинда ўтказилган кўп кўрсаткичли сўров шуни кўрсатдики, Ўзбекистонда 1 ёшдан 14 ёшгача бўлган болаларнинг учдан икки қисми (62%) зўравонлик билан тарбиялаш усулларига (жисмоний жазо, психологик тажовуз) учраган, 15−19 ёшдаги қизларнинг 33 фоизи эрнинг хотинини уришга ҳақли деган фикрда.
Танзила Нарбаева (марказда) ва Шахноза Мирзиёева (ўнгда). Фото: ЮНИСЕФ.
Ўзбекистонда 2023 йилнинг тўққиз ойида 1240 та вояга етмаганларга нисбатан зўравонлик ҳолатлари қайд этилган бўлса, шундан 417 таси жинсий зўравонликдир, деди президент ҳузуридаги Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги директорининг биринчи ўринбосари Шахноза Мирзиёева ўз нутқида.
«Оилавий зўравонлик ҳолатлари кўпайиб бораётгани даҳшатли. Тасаввур қилинг, жорий йилнинг тўққиз ойида қариндошлар, жумладан, яқинлар томонидан болаларга нисбатан 166 та зўравонлик ҳолатлари қайд этилган. Афсуски, ҳатто расмий статистика ҳам ўлчовни объектив баҳолашга имкон бермайди. Ҳақиқат бундан ҳам баттар», — деди у.
«Зўравонлик қурбони бўлган болалар одатда зўравонликка дучор бўлганликлари ҳақида хабар бермайдилар. Кўпинча улар қўрқув, уят ҳисси ёки оилага садоқат ҳисси сабаб содир бўлган ҳолат ҳақида индамайди. Айниқса, зўравон болага энг яқин одамлардан бири бўлса», — деди Шахноза Мирзиёева.
Унинг таъкидлашича, мактаб, оилада болаларга нисбатан зўравонлик ҳолатлари ҳақида маълум бўлса ҳам, одамлар ҳали ҳам бола тақдирига бефарқлик билан қарашади ва бу ҳақда васийлик ва ҳомийлик органларига ҳам, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига ҳам хабар беришмайди.
Ижтимоий хавфсизлик агентлиги вакилининг қўшимча қилишича, интернетга кириш имконияти ортиб бораётгани сабабли, болаларни зўравонлик қилиш «қўрқинчли ва кўпинча ҳаётни ўзгартириб юборувчи» оқибатларга олиб келадиган кибербуллинг ва онлайн жинсий эксплуатация каби янги шаклларга эга.
«Шунингдек, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари эътиборини зўравонликнинг олдини олиш чора-тадбирларини кучайтириш, зўравон билан ишлаш ва тезкор чора кўриш ишларини яхшилаш масаласининг заруратига қаратмоқчиман. Биз бу муаммога кўз юмишни бас қилишимиз керак, — деди Шахноза Мирзиёева. — Биз ушбу долзарб масала бўйича сукунатни бузмоқчимиз ва жамиятда мавжуд бўлган муносабатни ўзгартирмоқчимиз».
Агентлик директорининг биринчи ўринбосари, унинг фикрича, болаларни Зўравонликдан ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонун лойиҳасида ўз аксини топиши керак бўлган жиҳатларни санаб ўтди:
- Болаларга нисбатан зўравонлик содир этган шахсларга нисбатан чораларни тубдан кучайтириш. «Болаларга нисбатан жинсий зўравонликнинг олдини олиш бўйича янада қатъий чораларни жорий этиш бўйича халқаро тажрибани ўрганиш вақти келди. Масалан, бир қатор мамлакатларда ихтиёрий ва мажбурий кимёвий кастрация, шунингдек, жинсий зўравонлик содир этган шахсларни умрбод кузатиб бориш учун билагузуклар жорий қилинган, хавфли шахсларнинг реестри оммага эълон қилинган. Мен ушбу масалани ўрганиб, барча фикр-мулоҳазаларни инобатга олган ҳолда тегишли таклифлар ишлаб чиқишни таклиф қиламан», — деди Шахноза Мирзиёева.
- Зўравонлик ҳолатлари бўйича фактларни яшириш ёки мурожаатларга жавоб бермаслик ҳолатларида мансабдор шахсларнинг жавобгарлигини кучайтириш. «Биз биламизки, афсуски, бу тез-тез содир бўлмоқда», — деди у.
- Зўравонлик хавфи остида бўлган болалар, шу жумладан ота-онаси узоқ вақт йўқ бўлган болалар, меҳнат мигрантларининг фарзандлари рўйхатини кенгайтириш.
- Болалар ҳуқуқларини таъминлаш нуқтаи назаридан янги ижтимоий хизмат функциялари ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ва бошқа органлар билан ўзаро муносабатларни аниқ белгилаб олиш.
- Ҳимоя ордерини бериш вақтини қисқартириш ва зўравонлик ҳолатларига нисбатан ҳаракатларни яхшилаш.
- Барча босқичларда зўравонлик қурбонлари ҳақидаги маълумотларнинг махфийлигини таъминлаш.
- Буллинг каби долзарб мавзуга эътибор қаратиш керак.
Шахноза Мирзиёева жорий йилнинг тўққиз ойида зўравонлик оқибатида 22 нафар бола ҳалок бўлганини таъкидлади. «Уларни энди қайтариб бўлмайди. Нажот топиши мумкин бўлган болаларга ёрдам бериш учун бугун муҳокама қилинаётган қонунни қабул қилишни тезлаштириш жуда муҳим, деб ҳисоблайман», — деди у.
Давра суҳбатида илк бор Тошкентга ташриф буюрган ЮНИСEФнинг Европа ва Марказий Осиё бўйича минтақавий директори Регина Де Доминикис ҳам сўзга чиқди.
«Мазкур қонун қабул қилинса, Ўзбекистон фарзандларининг ҳаётини ўзгартириши, уларни ҳимоя қилиши, тарбиялаши, ўз салоҳиятини рўёбга чиқариши учун имконият яратиши мумкин», — деди у.
ЮНИCEФ вакили қўшимча қилишича, «қонун лойиҳасининг тили ва мақсади болаларни ҳимоя қилишнинг энг юқори стандартларини акс эттириши жуда муҳим, шунинг учун қонун қоғоздаги сўзлар эмас, балки Ўзбекистондаги барча болалар ҳаётини ўзгартирувчи кучдир».
«Газета.uz» тез орада «Болаларни зўравонликнинг барча шаклларидан ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун лойиҳаси шарҳини тайёрлайди.
