9-iyul kuni O‘zbekistonda navbatdan tashqari prezidentlik saylovi bo‘lib o‘tdi, unda 87,05 foiz ovoz bilan amaldagi davlat rahbari Shavkat Mirziyoyev g‘alaba qozondi. “Gazeta.uz” ovoz berish kuni Toshkentdagi bir nechta saylov uchastkalarida bo‘lib, yarim tundan keyin poytaxtdagi saylov okrugida ovozlarni sanab chiqish jarayonini kuzatdi.
YeXHT Demokratik institutlar va inson huquqlari bo‘yicha byurosi (DIIHB) saylovni kuzatish missiyasi rahbari Ursula Gachek tashrif buyurgan 17-maktabdagi 580-sonli saylov uchastkasida odatiy qoidabuzarliklar va kamchiliklar kuzatilgan (bu haqda boshqa OAVlar yozgan va DIIHBning dastlabki hisobotida ma’lum qilingan). Masalan, saylov uchastkasi a’zolari pasporti yo‘qligi yoki telefonidagi hujjat suratidan foydalangan holda ayrim saylovchilarni ro‘yxatga oldi, deb yozadi “Gazeta.uz” muxbiri Shuhrat Latipov.
Saylovni o‘tkazish bo‘yicha axborot tizimi bir soatdan ortiq vaqt davomida ishlamadi, shu sababli saylovchilar ma’lumotlari keyinchalik ma’lumotlar bazasiga kiritilishi uchun varaqaga yozib olindi.
Soat 11:15 dan keyin saylovchilar oqimi kamaydi, so‘ngra yarim soatcha saylovchilar kelmadi. Soat 12:00 holatiga ko‘ra, saylov uchastkasida ro‘yxatga olingan 659 nafar saylovchidan 251 nafari (38 foiz) ovoz berdi.
Boshqa saylov uchastkalarida, jumladan, oila a’zolari uchun ovoz berish kabi alohida qonunbuzarliklar kuzatildi. Shu bilan birga, barcha saylov uchastkalarida kuzatuvchilar tarkibi to‘liq shakllanmagan. Aprel referendumida bo‘lgani kabi, ular asosan passiv bo‘lib, o‘rinlaridan zo‘rg‘a turishdi va ovoz berish jarayoniga unchalik e’tibor berishmadi.
9-iyul kuni soat 15:00da 620-saylov uchastkasida O‘zLiDePdan faqat bitta kuzatuvchi bo‘ldi.
Saylov okrugi
Soat 20:00 dan boshlab jurnalist Shuhrat Latipov Temiryo‘lchilar madaniyat saroyida joylashgan Toshkent shahar saylov okrugida ovozlarni sanab chiqish jarayonini kuzatdi. U yerda poytaxtning 822 ta uchastkasidan ma’lumotlar yig‘ildi. Nyu-Yorkdagi so‘nggi saylov uchastkasi yopilgan 10-iyul kuni ertalab soat 7:00 ga qadar 56 ta xorijiy saylov uchastkasi (jami 878 ta) ma’lumotlari Toshkent statistikasiga kiritildi.
Okrug raisi o‘rinbosari Furqat Maxmudxo‘jayevning aytishicha, qonunchilikka ko‘ra, soat 20:00 da ovoz berish yopilganidan keyin saylov uchastkalari rahbarlari va a’zolari tomonidan saylov qutilari ochilib, kuzatuvchilar ishtirokida sanab chiqiladi. So‘ngra ma’lumotlar uchastkaning boshqa a’zolari bilan kelishilib, bayonnomaga kiritiladi. Keyin shahar tumanlari rahbarlari huquq-tartibot idoralari xodimlari hamrohligida tumanga bayonnomalar taqdim etish uchun yuboriladi.
Toshkent saylov okrugi a’zolari.
Poytaxt tumanlari kesimida ma’lumotlar tabulyatsiyasini (ma’lumotlar jadvali) tuzish uchun ikki nafar xodim ajratildi. Uchastkalardan bayonnomalar to‘g‘ri to‘ldirilgani, hisob-kitoblar, muhr va imzolar mavjudligi tekshirildi. So‘ngra ma’lumotlarni Excel elektron jadvalidan iborat dasturga kiritishdi va u orqali ovozlar foizi hisoblab chiqildi. Okrug vakillari ularning ortida turib olib, jadvalni tasvirga olishga ruxsat berishmadi.
Ilk saylov uchastkalari rahbarlari ovoz berish yakunlanganidan 20−25 daqiqa o‘tib kela boshlashdi. Ular yopiq — kasalxonalar, harbiy qismlar va faqat u yerda bo‘lganlar ovoz beradigan boshqa joylarda tashkil etilgan saylov uchastkalari rahbarlari. Odatda bunday uchastkalarda ovoz berish tushlik vaqtidayoq tugaydi, shuning uchun soat 20:00 bo‘lishi bilan darhol to‘ldirilgan bayonnomalar bilan okrugga yuboriladi.
Mirobod tumanidan uchinchi bo‘lib kelgan uchastka rahbari bayonnomasida muhr yo‘qligi aniqlandi, shu bois ma’lumotlar ro‘yxatga olinmadi. U tegishli hujjatlarni rasmiylashtirish uchun qaytarib yuborildi.
Soat 20:45 da boshqa uchastkalar vakillari kela boshladi. Ulardan ba’zilarida protokolning uchta nusxasi bor edi. Saylov uchastkalaridan birining rahbari tushuntirganidek, bitta bayonnoma okrugga taqdim etiladi, ikkinchisi saylov byulletenlariga qo‘shiladi va MSKga yuboriladi, uchinchisi ovoz berilgandan keyin ertasi kuni saylov uchastkasiga osib qo‘yiladi.
Kimdir boshqalari uchastkada qoldi deb bitta bayonnoma bilan keldi. Ayrim rahbarlar barcha blankalar bilan kelishdi, biroq ulardan ikkitasi to‘ldirilmagandi.
Okrug xodimlari ma’lumotlarni ro‘yxatga olishda “texnik xatolar” va bayonnomalarga “muvozanatga rioya qilish” bilan nomuvofiqlar, ya’ni ma’lumotlarni umumlashtirishdagi juz’iy kamchiliklarni qayd etishdi. Masalan, bayonnomalardan birida buzilgan ikkita blanka hisobga olinmagan, buning natijasida byulletenlarning umumiy soni ovozlar, muddatidan oldin berilgan, buzilgan va foydalanilmagan byulletenlar yig‘indisidan ikkitaga ko‘p bo‘lib qolgan.
Yana bir shunday voqeadan keyin okrug xodimlaridan biri “Gazeta.uz” muxbiriga murojaat qildi:
— Maktabga borganmisiz? Matematikani o‘qiganmisiz?
— Ha.
— Ikki karra ikki nechi?
— To‘rt.
— Yana ikkini qo‘shing.
— Olti.
— Mana bu uchastka rahbari esa to‘rt deb yozgan.
Okrug xodimlarining hammasi ham bayonnomalarni tasvirga olishga ruxsat bermadi. Jurnalistning ta’kidlashicha, bu ma’lumotlar shusiz ham ertalab saylov uchastkalariga osib qo‘yilishi kerak. Vaholanki ular ochiqlikni ta’minlash uchun har bir shahar va tumanlar, shuningdek, viloyatlar kesimida oshkor etilishi kerak.
Keyinroq okrug kotibi Feruza Madrahimova bayonnomalarni suratga olish mumkin, lekin hammasini emas, dedi. Biroq ba’zi xodimlar bayonnomalar ma’lumotlarini qayd etishga ruxsat bermadi.
Okrugga Demokratik institutlar va inson huquqlari byurosi missiyasining Buyuk Britaniya va kanadalik kuzatuvchilari ham tashrif buyurishdi. Okrug a’zolari “og‘ir kundan keyin dam olishlari” uchun ularni maxsus tayyorlangan dasturxonga taklif qilishdi. Kuzatuvchilar dastlab bu yerga “ishlash, kuzatish, yurish va tomosha qilish” uchun kelganliklarini aytishdi. Joy ko‘zdan kechirilganidan so‘ng okrug a’zolari bilan gaplashib, taklifga rozi bo‘lishdi.
Kuzatuvchilar ovozlarni ro‘yxatga olish tartibi bilan qiziqib, saylov okrugida ma’lumotlarda noaniqliklar aniqlansa nima bo‘lishini so‘rashdi. Shuhrat Fayziyev bayonnomalarda saylov uchastkalariga berilgan saylov byulletenlari va berilgan ovozlar soniga, shuningdek, buzilgan va foydalanilmagan byulletenlarga mos kelishi kerakligini tushuntirdi. Ma’lumotlarni qayta tekshirish uchun uchastka a’zolari ma’lumotlar okrugda ro‘yxatga olinmaguncha uchastkada qolishadi. Statistikani tekshirish uchun okrug uchastkaga murojaat qilishi mumkin.
Bundan tashqari, uchastkalardagi yakuniy ma’lumotlar uchastka a’zolari bilan kelishiladi, “u yerda bir kishi qaror qilmaydi”, — dedi Shuhrat Fayziyev. Uning so‘zlariga ko‘ra, agar saylov uchastkasi rahbari bayonnomani to‘ldirish uchun xonaga kirib ketgan bo‘lsa, bu qoidabuzarlik bo‘ladi, chunki hujjat saylov uchastkasining boshqa a’zolari, ommaviy axborot vositalari va kuzatuvchilar ishtirokida rasmiylashtirilishi kerak.
YeXHT DIIHB kuzatuvchilar missiyasi vakilining “Gazeta.uz”ga 9-iyul kuni Mirzo Ulug‘bek tumanidagi 61-saylov uchastkasiga borishgani, u yerda saylovchilarning muddatidan oldin bergan ovozlari solingan qutini ko‘rsata olishmagani, biroq uchastka yopilganidan keyin “muddatidan oldin berilgan ovozlar qayerdandir paydo bo‘lib qolganini” ma’lum qilishdi.
“Gazeta.uz” jurnalisti ko‘rgan barcha bayonnomalar bo‘yicha Shavkat Mirziyoyev katta farq bilan yetakchilik qildi. Ammo ba’zi hududlarda amaldagi prezident 80% dan kam ovoz oldi, shuningdek, 70% ovozga ega bayonnomalar ham bor edi. Harbiy qismlar kabi yopiq hududlarda Shavkat Mirziyoyev 100 foiz ovoz to‘pladi.
Toshkent tumanlari bo‘yicha ma’lumotlarni hisoblash soat 00:30 gacha davom etdi. Bundan tashqari, xodimlar xorijiy saylov uchastkalaridan olingan ovozlarni sanab chiqish bilan ham shug‘ullanishi kutilgan edi.
Ertalab okrug vakili “Gazeta.uz”ga poytaxt statistikasini ma’lum qildi. Unga ko‘ra, Toshkentda jami 1 mln 648 ming 441 nafar saylovchi, shuningdek, xorijda 323 ming 626 nafar saylovchi (jami 1 mln 972 ming 67 nafar) ro‘yxatga olingan. 1,439 mln saylovchi ovoz berdi, saylovda ishtirok etganlik 72,96 foizni tashkil etdi — bu mamlakatdagi umumiy saylovchilardan (79,88 foiz) past.
Nomzodi O‘zLiDeP tomonidan ko‘rsatilgan va “Milliy tiklanish” partiyasi tomonidan qo‘llab-quvvatlangan Shavkat Mirziyoyev uchun poytaxtda 1 mln 222 ming 033 kishi yoki 84,92 foiz ovoz berdi (bu respublika ko‘rsatkichidan 87,05 foiz past).
O‘zXDP nomzodi va uning yetakchisi Ulug‘bek Inoyatov poytaxtda 4,58 foiz — 65 116 ta ovoz to‘pladi. Ya’ni, saylovda oxirgi bo‘lsa-da, poytaxtda ikkinchi o‘rinni egalladi.
O‘zbekiston Ekologik partiyasidan nomzod Abdushukur Hamzayev 4,17 foiz ovoz to‘pladi — unga 60 032 kishi ovoz berdi.
“Adolat” sotsial-demokratik partiyasidan nomzodi ko‘rsatilgan Robaxon Maxmudova 3,8 foiz — 54 680 ta ovoz to‘pladi. Toshkentda u oxirgi, mamlakatda esa ikkinchi o‘rinni egalladi.
Buzilgan byulletenlar soni 36 362 tani (2,5%) tashkil etdi, bu respublika ko‘rsatkichidan (0,78%) ancha yuqori.
