Toshkentdagi Kichik halqa yo‘lida avtomobillar tezligini 10 km/soatga kamaytirish rejasi haqidagi xabar ba’zi aholining noroziligiga sabab bo‘ldi. 10 oktabrda Toshkent shahrida Kichik halqa avtomobil yo‘li ichida joylashgan barcha ko‘chalarda transport vositalarining harakat tezligini soatiga 60 km/soatgacha cheklash to‘g‘risida qaror qabul qilindi. Ushbu yangiliklarga qoldirilgan sharhlarda o‘quvchilar haydovchilarning belgilangan me’yorni buzishda davom etishi va me’yorning kamayishi baxtsiz hodisalar, o‘lim hamda jarohatlar sonini kamaytirmasligi, aksincha, tirbandlikka olib kelishini yozmoqda.
Transport vazirligining Toshkent shahar transport tizimini kompleks rivojlantirish loyiha ofisi direktori Murod Obidov «Gazeta.uz»ga nega bunday fikrlar noto‘g‘ri ekanligini tushuntirdi.
Murod Obidov.
«Tig‘iz paytda joylarda o‘rtacha tezlik soatiga 9−11 km ni tashkil qiladi»
Yil boshidan buyon Toshkent shahar transport tizimini kompleks rivojlantirish loyiha ofisi tomonidan transport islohotlari va poytaxt transportini strategik rivojlantirish rejalari amalga oshirilmoqda. Mutaxassislarga uchta asosiy yo‘nalish bo‘yicha vazifalar yuklatildi:
Shaharning matematik transport makromodeli va ko‘chalarning alohida uchastkalarining koridor mikromodellarini yaratish. Transport modeli — bu transportni rejalashtirish bo‘yicha taklif etilayotgan yechimlarni baholovchi vositalar (jamoat transporti yechimlari bo‘yicha ekspert Vladimir Valdin «Gazeta.uz»ga transportning matematik modellari haqida batafsil ma’lumot bergandi);
Jamoat transporti tizimi va yo‘nalishlar tarmog‘ini institutsional isloh qilish;
Jamoat transportiga ustuvor ahamiyat berilgan holda avtomobil yo‘llari tarmog‘ini optimallashtirish, chorrahalarning o‘tkazuvchanligi va o‘tkazish qobiliyatini oshirish hamda barcha yo‘l harakati qatnashchilari uchun xavfsiz sharoit yaratish.
Murod Obidov bugungi kunda Toshkent shahri aholisi 3 mlnga yaqin ekanini ta’kidladi. Yana 1,4 mln kishi har kuni turli maqsadlarda poytaxtga tashrif buyuradi. 2 mlndan ortiq odam har kuni shahar bo‘ylab harakatlanishga muhtoj — bu 4 mlndan ortiq kishining yo‘l harakati, dedi Murod Obidov.
Shu bilan birga, Toshkent shahrida jamoat transportidan foydalanish ulushi kuniga 1 mln ga yaqin yo‘lovchi qatnovini yoki umumiy qatnovlar sonining 20 foizini tashkil etadi. Jamoat transportidan foydalanish darajasi 80% atrofida bo‘lishi mumkin bo‘lgan rivojlangan shaharlarga nisbatan bu ko‘rsatkich juda past.
Masalan, 3,6 mln kishi istiqomat qiladigan Berlinda bir kunlik jamoat transportida yo‘lovchilar soni 4,1 mln kishini tashkil etadi, chunki bu shaharda harakatlanuvchi aholi Toshkentga qaraganda qariyb 3 barobar ko‘p, jamoat transporti tizimi esa yo‘lovchilar uchun imkon qadar qulay.
«Shu bilan birga, asosiy ko‘chalarimiz bir vaqtning o‘zida Toshkent bo‘ylab har kuni harakatlanadigan avtomobillarning atigi uchdan bir qismini sig‘dira oladi», — deydi Murod Obidov.
Murod Obidovning qo‘shimcha qilishicha, Toshkentning asosiy ko‘chalaridagi yo‘laklarning uzunligi 4688 km. Bu ko‘chalarda har kuni gavjum transport harakati kuzatiladi. Va agar biz ushbu ko‘chalarning uzunligini avtomobil egallagan bo‘lakdagi joy miqdori deb hisoblasak, unda bizning ko‘chalarimiz bir vaqtning o‘zida atigi 312 000 ta mashinani sig‘dira oladi, shunda ham agarda u soatiga 50 km tezlikda harakat qilsa, deya tushuntirdi mutaxassis.
«Ushbu ko‘rsatkich harakatlanish vaqtida avtomobillar orasidagi optimal xavfsiz masofani hisobga olgan holda olingan, — dedi Murod Obidov. — 50 km/soat tezlikda eng maqbul masofa — 15 metr. Ya’ni, agar mashina soatiga 50 km tezlikda harakatlansa, u bo‘lakning 15 metrini egallaydi. 70 km/soat tezlikda bu masofa kattaroqdir».
Bugungi kunda birgina Toshkent shahrida ro‘yxatga olingan avtomobillar soni allaqachon 697 mingdan oshgan. O‘tgan 8 oyda bu ko‘rsatkich 42 mingtaga oshgan. Demak, poytaxtda avtomobillar soni yiliga 10 foizga oshib bormoqda. Shaharga har kuni yana 150 ming avtomobil kirib keladi, poytaxt bo‘ylab harakatlanayotgan avtomobillarning umumiy soni 800 mingdan oshadi, dedi Murod Obidov.
«Ma’lumki, eng tig‘iz vaqtlarda avtomobillar 70 km/soat va hatto 50 km/soat tezlikda harakatlanmaydi, shuning uchun bo‘laklar ko‘proq avtomobillarni sig‘dira oladi. Biroq ko‘chalar deyarli svetofordan svetoforgacha gavjum, transport vositalari chorrahadan o‘tib ketish uchun svetoforning bir necha siklini kutishga to‘g‘ri keladi, — deya qo‘shimcha qildi mutaxassis. — Tirbandlikning oxiri va kesishish o‘rtasida kichik bo‘shliqlar mavjud. Ular mashinalarning yana 10−15 foizini sig‘dira oladi. Ammo keyin shahar to‘xtaydi va mashinalar sonining bunday o‘sish sur’ati bilan bu bir-ikki yil ichida sodir bo‘ladi. Shu bois aholining ortib borayotgan talabini qondirish uchun shahar transport tizimini oldindan rejalashtirish muhim ahamiyatga ega».
«Biz eng tig‘iz vaqtlarda ma’lum hududlarda o‘rtacha tezlikni hisoblab chiqdik: ko‘rsatkich soatiga 9−11 kmga teng bo‘lib chiqdi. Ko‘chada harakat o‘rtacha bo‘lsa, tezlik 20 km/soat bo‘ladi», — deya davom etdi u.
Lekin hamma ham bunday tezlikda yurishi kerak emas, deya ta’kidladi Murod Obidov. Jamoat transporti kafolatlangan tezlikda harakatlanishi kerak, shunda yo‘lovchilar sayohatni rejalashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar, aks holda shaxsiy transport vositalariga bo‘lgan talab kamaymaydi, aholining transportga bo‘lgan talabi qondirilmaydi.
«Biz endi transport talabini qondirish uchun ko‘chalarni kengaytira olmaymiz. Siz tushunishingiz kerakki, bizning ko‘chalar shundoq ham keng va ko‘chalarning har qanday kengaytirilishi vaziyatni yanada og‘irlashtiradigan, samarasiz va juda qimmat yechimdir. Qolaversa, buning uchun uylarni buzish, daraxtlarni kesish kerak», — deya ta’kidladi mutaxassis.
Uning so‘zlariga ko‘ra, dunyoning hech bir davlatida barcha mashinalar bir vaqtning o‘zida ko‘chaga chiqa olmaydi — bunday hisob-kitob bilan shaharlar umuman rejalashtirilmagan, aks holda biz asfaltli maydonlarda yashagan bo‘lardik. Biroq rivojlangan mamlakatlarda aholining transportga bo‘lgan talabi ishonchli jamoat transporti orqali qondiriladi. Ushbu tizimni isloh qilish haqida keyingi maqolada gaplashamiz.
«Tezlikni pasaytirish birinchi va minimal choradir. Bundan tashqari, bu bepul»
Murod Obidovning aytishicha, Toshkent shahrining 200 dan ortiq qismida halokatli baxtsiz hodisalar qayd etilgan. Loyiha ofisining bir guruh mutaxassislari voqea joyiga chiqib, har bir voqea sodir bo‘lgan yerni o‘rganadi, hududning mikro-modelini ishlab chiqadi va mutaxassislar tomonidan taklif qilinadigan konseptual va texnik muhandislik yechimlarini baholaydi.
Yo‘llarni rekonstruksiya qilish bo‘yicha qurilish ishlari loyihasi loyiha tashkilotlari tomonidan ishlab chiqilgan. Tasdiqlashning bir necha bosqichlaridan so‘ng qurilish ishlari boshlanadi. Shu bois joriy yilda shaharning 140 ta chorrahasini rekonstruksiya qilish boshlandi.
«Ammo biz barcha ko‘chalarda bir vaqtning o‘zida qurilishni boshlay olmaymiz, chunki buning iloji yo‘q. Birinchi va eng minimal chora — bu tezlikni pasaytirish. Qolaversa, bu bepul yechim», — dedi Murod Obidov.
Uning qo‘shimcha qilishicha, har 5 km/soat YTH ishtirokchilarining hayotini saqlab qolish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Mutaxassis misol sifatida Avstraliya politsiyasining piyoda bilan sodir bo‘lgan baxtsiz hodisa tahlil qilingan ijtimoiy videosini keltirdi.
Videoda aytilishicha, agar haydovchi 65 km/soat tezlikda harakatlansa va piyodani payqab, odamdan ma’lum masofada tormozlay boshlasa, piyoda bilan to‘qnashganda transport vositasining tezligi 32 km/ni tashkil qiladi.
Biroq, agar haydovchi 60 km/soat tezlikda, ya’ni atigi 5 km/soat kam tezlikda harakatlansa va bir xil masofada tormozlana boshlasa, piyoda bilan to‘qnashuvda mashinaning tezligi 5 km/soatga teng bo‘ladi.
«Hech bo‘lmaganda bitta hayotni saqlab qolish ham — yutuq. Ko‘pchilik odamlar yo‘lni noto‘g‘ri joyda kesib o‘tishadi, ular shu sababga ko‘ra olamdan ko‘z yumishadi. Ammo mashinada o‘tirganlar ham o‘lmoqda. Tezlik baxtsiz hodisaning barcha ishtirokchilarining yakuniy natijasiga ta’sir qiladi. Bu jarohatlarning og‘irligi va mashinada o‘tirganlarning holatiga ta’sir qiladi. Davlat uchun eng qadrlisi bu uning xalqidir. Agar davlat o‘z aholisi uchun normal sharoit yaratishga harakat qilsa, tezlikni kamaytirish ham shunday shartlardan biridir. Fuqarolarsiz davlat hech narsani anglatmaydi», — dedi Murod Obidov.
Uning qo‘shimcha qilishicha, tezlikni 10 km/soatga kamaytirish ko‘chalarning o‘tkazuvchanligiga ta’sir qilmaydi. Aksincha, tezlik chegarasini pasaytirish orqali transport zichligi oshadi, chunki bitta mashinaga chiziqda kamroq joy kerak bo‘ladi. Natijada, haydovchilarning belgilar, piyodalar, boshqa transport vositalari va xavfli vaziyatlarga munosabati kuchayadi, shuningdek, manevrlarni bajarishda baxtsiz hodisalar xavfi kamayadi.
Ko‘chalarning o‘tkazuvchanligi birinchi navbatda chorrahalarning o‘tkazuvchanligi, ya’ni ularning geometriyasi va to‘xtash chiziqlarining joylashishiga bog‘liq. Mutaxassisning so‘zlariga ko‘ra, Toshkent shahrining asosiy transport yo‘laklarining aksariyat chorrahalarida to‘xtash chizig‘i chorrahaning haqiqiy boshidan 20−25 metr masofada joylashgan. Bunday joylashuv svetofor konsollarining chorrahadan 10−15 metr masofada o‘rnatilgani bilan izohlanadi. Birinchi qatorlardagi haydovchilarga svetoforning ko‘rinib turishi uchun to‘xtash chiziqlari yana 10 metr orqaga suriladi.
Shunday qilib, chorrahani kesib o‘tishni boshlash uchun haydovchi qo‘shimcha 20−25 metr masofani bosib o‘tishi kerak, bu uchdan to‘rttagacha mashina yoki bitta katta avtobusga teng.
Qayta qurilgan chorrahalarda to‘xtash chizig‘i oldinga, chorrahaga yaqinlashtiriladi, birinchi qator haydovchilari uchun qatnov qismining har ikki tomoniga yerdan bir yarim metrdan ikki metrgacha masofada svetoforlar o‘rnatiladi.
«Ushbu yechim chorrahaning o‘tkazuvchanligini 30 foizgacha oshirish imkonini beradi, bu esa pirovardida umuman yo‘lakning o‘tkazuvchanligiga bevosita ta’sir qiladi. Natijada biz tezlik va o‘tkazuvchanlik ko‘rsatkichini yo‘qotmaymiz, balki hayotlarni saqlab qolamiz», — dedi Murod Obidov.
