O‘zbekiston asosiy resurslar narxining keskin oshishi tufayli qashshoqlik darajasining oshishi xavfi yuqori bo‘lgan davlatlar guruhiga kiritilgan, deya xabar bermoqda Spot BMT Taraqqiyot dasturi hisobotiga tayangan holda.
Ta’kidlanishicha, Ukrainadagi mojarolar va savdo cheklovlari fonida iqtisodchilar inflyatsiyaning global o‘sishini qayd etishmoqda. Uglevodorodlar, benzin, o‘g‘itlar, shuningdek, bir qator oziq-ovqat mahsulotlari keskin qimmatlashdi.
May oyining oxiriga kelib, Brent neft kotirovkalari 12 oy davomida 66,8 foizga, benzin 82,5 foizga oshgan. Bug‘doy 63,9 foizga, kungaboqar yog‘i esa 42,4 foizga qimmatlashdi. Narxlarning o‘sishining asosiy qismi harbiy harakatlar boshlanganidan keyingi davrga to‘g‘ri keldi.
Mart oyidan beri dunyo aholisining qashshoqlik chegarasidan pastdagi ulushi 71 mln kishiga oshdi. Inflyatsiyani ushlab turish maqsadida asosiy stavkalarni oshirish retsessiyaga aylanishi va muammoni yanada kuchaytirishi mumkin, deya ogohlantiradi ekspertlar.
BMTTD dunyoning 159 mamlakatidan olingan ma’lumotlarga asoslanib, qashshoqlik chegarasidan pastga tushishi mumkin bo‘lgan aholi ulushini hisoblab chiqdi. Kuniga kishi boshiga daromadning uchta darajasidan foydalanilgan — 1,9 dollar (JB ma’lumotlariga ko‘ra mutlaq qashshoqlik), 3,2 dollar (o‘rtacha daromad darajasi past bo‘lgan mamlakatlarda) va 5,7 dollar (o‘rtacha yuqori daromadli mamlakatlarda).
Tahlilchilar resurs narxlarining o‘sishi ta’siri eng kuchli seziladigan bir qancha hududlarni aniqladilar. Bular Sahroi Kabirning janubidagi Afrika, Bolqon va Kaspiy bo‘yi davlatlari.
O‘zbekiston barcha qashshoqlik guruhlarida o‘sish kutilayotgan davlatlar qatoriga kiradi. Ushbu guruhga Osiyodagi Armaniston, Pokiston, Shri-Lanka, Afrikadagi Gana, Keniya, Ruanda, Sudan, Burkina-Faso ham kiritildi.
Tojikiston va Qirg‘izistonda daromadi kuniga 5,7 dollar yoki 3,2 dollardan past bo‘lgan aholi soni sezilarli darajada oshishi kutilmoqda. Qozog‘iston yuqori toifa bo‘yicha qashshoqlikning oshishiga duch kelishi mumkin.
Aholini qo‘llab-quvvatlash uchun rasmiylar bir nechta vositalarga ega, deyiladi xabarda. Bunga bir martalik yoki davriy moddiy yordamlar, ishsizlarni qo‘llab-quvvatlash, narxlarni subsidiyalash, soliqlarni kamaytirish va pul ko‘rinishida bo‘lmagan yordam (ratsion kartalari kabi) kiradi.
Aksariyat rivojlanayotgan mamlakatlar hukumatlari eng oddiy variantlar — narxlarni subsidiyalash va soliqlarni kamaytirishni tanlaydilar. Bu chora-tadbirlar manzilli yordamni tashkil etish bilan solishtirganda tez va nisbatan oson joriy etilishi bilan farqlanadi.
Biroq uzoq muddatda ular budjetga yukni oshiradi, deya ogohlantiradi hisobot muallifi Jorj Grey Molina. Qo‘llab-quvvatlashning boshqa muhim yo‘nalishlari — ta’lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy himoya uchun resurslar hajmi qisqartirilmoqda.
Bundan tashqari, bunday choralarning ta’siri notekis taqsimlanadi. Masalan, yoqilg‘i-energetika subsidiyalari, birinchi navbatda, boylarga ikkalasini ham ko‘proq iste’mol qilish orqali foyda keltiradi.
Shu sababli, mutaxassis muhtojlarga pul mablag‘larini maqsadli o‘tkazishga o‘tishni tavsiya qiladi. Ularning ta’rifi bilan bog‘liq qiyinchiliklar zamonaviy raqamli texnologiyalarni (shu jumladan biometrikani) hal qilishga yordam beradi, shuningdek, mahalliy tashabbus guruhlari bilan hamkorlik qiladi.
Molina, shuningdek, xalqaro kreditorlarni rivojlanayotgan davlatlarning tashqi qarzlariga ikki yillik moratoriy joriy etishni taklif qilmoqda. Yarim asr davomida ular tashqi qarzining rekord darajada oshgani sababli bu chora ularga shoshilinch ehtiyojlar uchun mablag‘lar ajratishga yordam beradi.
