O‘zbekiston Markaziy banki Bank xizmatlari iste’molchilarining huquqlarini himoya qilish xizmatiga ko‘plab fuqarolardan tijorat banklari tomonidan ularning kredit so‘rovlari tushunarsiz sababga ko‘ra rad etilayotgani bo‘yicha kelib tushayotgan murojaatlar yuzasidan javob berdi.
Murojaatchilarning izohlashicha, banklar ularga «Markaziy bankning qarz oluvchilar bo‘yicha «qora ro‘yxat"iga («chyornыy spisok») kirgani va bunday ro‘yxatga tushganlarga kredit berilmasligini» vaj qilib ko‘rsatishmoqda.
Markaziy bankning qayd etishicha, bank tizimida «qora ro‘yxat» tushunchasi, umuman, kredit ajratilishi taqiqlangan fuqarolar bo‘yicha tuzilgan «maxsus ro‘yxat» yoki ma’lumotlar bazasi mavjud emas.
«Qora ro‘yxat» tushunchasi yetarli bilim va malakaga ega bo‘lmagan ayrim bank xodimlari tomonidan kredit arizasini ko‘rib chiqish jarayonida ilgari olingan yoki joriy krediti bo‘yicha to‘lovlarni kredit shartnomasida belgilangan muddatlardan kechiktirib to‘lagan fuqarolarga «qora ro‘yxatga tushib qolgansiz» deb izoh berishi (tushuntirishi) oqibatida vujudga kelmoqda, deyiladi xabarda.
«Ushbu holat aslida fuqaroning „kredit tarixi“ ma’lumotlari bilan bog‘liq bo‘lib, hozirgi kunda undan barcha kredit beruvchi tashkilotlar fuqaroga kredit berishdan oldin ushbu ma’lumotlardan foydalanishmoqda», — deya ma’lum qildi regulyator.
«Kredit tarixi» nima va uning qanday ahamiyati bor?
Fuqarolarning kredit bitimlari, ularning ijro etilishi holati, jumladan, ilgari qaysi kredit tashkilotlaridan qancha miqdorda kredit olgani, kredit to‘lovlarini o‘z vaqtida to‘lagani, boshqa kreditlar uchun berilgan amaldagi kafilliklar hamda joriy kredit qarzdorliklari to‘g‘risidagi ma’lumotlar majmui «kredit tarixi» deb ataladi.
Umrida bir marta bo‘lsa ham banklar, mikrokredit tashkilotlari, lombardlar, lizing kompaniyalari, maishiy texnika do‘konlari, mebel do‘konlari va boshqalarning kredit xizmatlaridan foydalangan har qanday shaxs kredit tarixiga ega bo‘ladi.
«Kredit axboroti almashinuvi to‘g‘risida»gi qonunga ko‘ra, kredit tarixi qarzdorning majburiyatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi va besh yil mobaynida saqlanishi shart.
Kredit tashkilotlari «kredit tarixi» ma’lumotlari asosida potensial qarz oluvchining kreditga layoqatliligini baholaydi, ya’ni qarz oluvchi olayotgan krediti bo‘yicha majburiyatlarini kelgusida lozim darajada bajara olish imkoniyati, ilgari olgan kreditlari bo‘yicha majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarganligi, boshqa kredit tashkilotlaridan hozirgi qarzdorligi miqdori kabi ma’lumotlarni o‘rganib chiqqan holda fuqaroning kredit to‘lovlarini to‘lash borasida qay darajada intizomli va mas’uliyatli ekanligi to‘g‘risida xulosa chiqaradi.
Har bir kredit tashkiloti o‘zining kreditlash tartibi talablari va kreditning qaytmaslik riskini baholash mezonlaridan kelib chiqib, potensial qarz oluvchining kredit tarixi ma’lumotlari, daromadi hamda taklif etilayotgan kredit ta’minotini tahlil qiladi va yakunda kredit ajratish yoki ajratmaslik yuzasidan mustaqil qaror qabul qiladi. O‘z navbatida, mazkur qarorlar turli kredit tashkilotlarida turlicha bo‘lishi mumkin.
Markaziy bankning Bank xizmatlari iste’molchilarining huquqlarini himoya qilish xizmati fuqarolarni «kredit tarixi» hisobotida muddati o‘tgan qarzdorlik to‘g‘risidagi ma’lumotlar paydo bo‘lishining oldini olish uchun kredit va boshqa moliyaviy majburiyatlari bo‘yicha to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lab borishga chaqirdi.
MB qarz bo‘yicha majburiyatlarni o‘z vaqtida bajarishda ma’suliyatsizlikka yo‘l qo‘yish, ya’ni kredit to‘lovlarini belgilangan muddatlardan kechiktirib to‘lash hozircha arzimas bo‘lib tuyilsa ham, kelgusida kredit tashkilotlaridan qarz olish imkoniyatini pasayishiga sabab bo‘lishi mumkinligidan ogohlantirdi.
Markaziy bank aprel oyi oxirida shartnoma shartlarini o‘qimay turib, kredit olish bo‘yicha kafil bo‘lgan fuqarolardan qarzdor kreditni qaytarmaganida banklar kafillarning kartochkalaridan qarzlarni undirayotgani haqidagi murojaatlar kelib tushayotganini ma’lum qilgan edi. Markaziy bank kredit tarixini yomonlashtirishi mumkin bo‘lgan bunday bitimlarning risklari haqida ogohlantirgan va shartnomalar shartlarini o‘rganishni tavsiya qilgandi.
