Ўзбекистонда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимларининг хизмат вазифасини бажариши чоғида олинган фото ва видео тасвирларни уларни «обрўсизлантириш мақсадида» интернетга жойлаштирганда жавобгарликни назарда тутувчи норма қабул қилиниши мумкин. Бу эса жамоатчилик томонидан кенг муҳокама қилиниб, эътирозларни келтириб чиқармоқда. «Газета.uz» ушбу тартиб бўйича аҳоли қандай фикрда эканига қизиқиб, сўровнома ўтказди.
Сўровнома қатнашчиларининг аксарияти мазкур норма қабул қилинишига қарши эканини, айримлар бу тартиб жорий этилишини қўллаб-қувватлашини, баъзилар эса бундай норма муҳокама қилинаётганидан хабари йўқлигини билдирди.
Респондентлардан бирининг айтишича, вазифасини бажараётган ходим ўзига ишонса ва ишини тўғри қилса, у ўзини камерага олишларидан қўрқмайди, бу унга таъсир кўрсатмайди. «Қандайдир камчилиги ёки хатоси борми, демак, тасвирга олишларидан қўрқади. Ҳар бир фуқаро ўз ҳуқуқини билган ҳолда камерага олишга ҳақли. Шу сабабли мен бу норманинг қабул қилинишига қўшилмайман», — дейди у.
У ўз фикрида давом этаркан, Сенат бу қонунни қабул қилса, халққа қийин бўлиши ҳақида гапирди. «Халқ яна фикрини айтиб бера олмайди, раҳбарлар ёпиқ режимга қайтади, ҳуқуқ-тартибот идорларининг айрим ходимлари қўлидан келган ишни қилиши мумкин. Ноқонуний ҳолатлар бўлса ҳам, фуқаролар буни исботлай олмайди. Бу норма ИИОга, бюрократияга хизмат қилади. Эски тузум, эски даврга яна қайтилади», — деди у.
«[Норма қабул қилинишига] тўғри қарайман. Чунки ҳозир фейк ахборотлар, халқни чалғитиш ҳам кўпайиб кетган. Умуман олганда, интернет яхши нарса эмас, кўпроқ китоб ўқиш керак», — деди респондентлардан бири.
Бошқа бир фуқаро эса тасвирни интернетга чиқаришдан олдин ҳолат бўйича юқори ташкилотларга мурожаат қилиш кераклигини қайд этди.
«Кимнингдир хатти-ҳаракати ноқонуний бўлаётган бўлса, ҳолат бўйича тегишли ташкилотларга мурожаат қилиш керак. Дарров оммага олиб чиқиш шарт эмас. Чунки масаланинг иккинчи томони ҳам бор. Балки ўзи вазиятни шу даражага олиб келиб, съёмка қилаётгандир, биз буни билмаймиз. Юқори турувчи ташкилотларга мурожаат қилганидан кейин ҳам ижобий натижа бўлмаса, охирги чора сифатида тасвирни интернетга чиқариш керак, деган фикрдаман», — деди у.
Сўровномада иштирок этган яна бир фуқаро ушбу норма қабул қилинишига қаршилигини айтди.
«[Сенатда] бўлган ўша матбуот анжумани видеосини кўрдим, ҳуқуқшунос Хушнуд Худойбердиев гапларини эшитдим, у ҳақиқатан ўринли гапларни айтди. Мен блогерлар тарафдаман, бу қонун қабул қилинишига қаршиман. Нимага? Чунки бу норма қабул қилинса, халқнинг ёнини ким олади? Видеога олиб тарқатиш тақиқланса, улар ҳеч нарсадан қўрқмайди. Уларнинг ноҳақлигини исботлай олмайсиз. Бундай қонунни ишлаб чиқаришнинг нима кераги бор унда?» — деди у.
«Қонун қабул қилинишига қаршиман. Сабаби бундан халқ кўпроқ зиён кўради. Одамлар манфаатига ҳам, яшаш тарзига ҳам таъсир кўрсатади. Мисол учун, қайсидир жабҳаларда ҳақ бўлса ҳам, ноҳақ айбланиши ёки ҳар хил ҳолатларда азият чекиши мумкин», — деди сўровноманинг яна бир иштирокчиси.
Аҳоли фикрини ўрганиш давомида баъзилар бундай қонун муҳокамаси бўлаётганидан бехабарлигини айтиб, муносабат билдиришни хоҳламади.
Контекст
2023 йил 28 ноябрда Қонунчилик палатаси депутатлари йўл ҳаракати хавфсизлиги тизимини такомиллаштириш мақсадида Жиноят кодекси, Жиноят-процессуал кодекси ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш тўғрисидаги қонунни маъқуллаган. Ҳужжат билан ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимларининг фаолиятига оид фото ва видеоларини «обрўсизлантириш мақсадида» интернетда эълон қилганлик учун жарима ва 15 сутка қамоқ жазосини жорий этиш таклиф қилинган.
Қонун лойиҳасини биринчи ўқишда кўриб чиқиш чоғида депутат Дониёр Ғаниев мазкур қоида Ўзбекистон президенти томонидан олиб борилаётган очиқлик сиёсатига, «Халқ давлат органларига эмас, давлат органлари халққа хизмат қилиши керак» тамойилига зид эканини таъкидлаган.
Аммо қонун лойиҳаси иккинчи ва учинчи ўқишда ҳам қабул қилинган ва Сенатга юборилган. Овоз бериш жараёнида ўзгартишларни 94 депутат қўллаб-қувватлаган, 2 нафари қарши бўлган, 3 нафари бетараф қолган, 7 нафари эса овоз бермаган.
Ушбу норма жамоатчилик муҳокамаларига сабаб бўлган. Хусусан, Коррупцияга қарши курашиш агентлиги раҳбари Акмал Бурханов ушбу қоидани «очиқлик сиёсатига зид» деб атаган. «Юксалиш» ҳаракати эса Сенат қонунни кўриб чиқаётганда мазкур банд бўйича жамоатчилик томонидан билдирилаётган савол ва эътирозларга жиддий эътибор қаратиши керак, деб ҳисоблаган.
11 январь куни Сенатнинг Мудофаа ва хавфсизлик қўмитаси мажлисида ушбу қонун дастлабки тарзда муҳокама қилинганди. Қўмита ИИО ходимларининг фото ва видеоларини «обрўсизлантириш мақсадида» интернетда эълон қилганлик учун жазолаш ҳақидаги нормага изоҳ бериб, бундай ҳаракатларни тақиқлаш ва жазолаш Британия, Германия ва Франция каби мамлакатлар қонунчилигида мавжудлигини таъкидлаган. Журналистлар қонуннинг суиистеъмол қилиниш хавфи борлигини кўрсатиб, мазкур қоидага қарши чиққан. Сенатор ва Ички ишлар вазирлиги вакиллари эса ушбу тузатишнинг аҳамиятини оқлашга ҳаракат қилган.
Сенат ҳали қонунни кўриб чиқмади. Аммо якуний муддатга оз қолди. Агар сенаторлар ушбу қонунни Сенатга келиб тушган кундан бошлаб 60 кун ичида кўриб чиқмаса, қонун бевосита президентга юборилади. «Газета.uz» маълумотларига кўра, ҳужжат 5−6 декабрь кунларида Сенатга юборилган. Демак, агар 5−6 февралгача қонун бўйича тегишли қарор қабул қилинмаса, у имзолаш учун президентга юборилади.
Бир неч кун олдин Сенат раиси Танзила Нарбаева ушбу норма Сенат қўмиталари томонидан ўрганилаётганини айтганди. «Қўмиталаримиз ҳозир кўриб чиқиш жараёнида», — деган у.
