Буюк Британиянинг Ўзбекистондаги элчиси Тим Торлоу яқинда Alter Ego лойиҳасига берган интервьюсида сўз эркинлиги, Россия оммавий ахборот воситалари (ОАВ) фаолиятига нисбатан чекловлар, Украинадаги уруш ва Россияга қарши киритилган санкциялардан кўзланган мақсад хусусида сўз юритган эди.
Британия дипломатик миссияси раҳбари ўз интервьюсида, хусусан, Ғарб жамияти Россия ОАВ фаолиятига тўсқинлик қилиш асносида сўз эркинлигини чеклаётганлиги тўғрисидаги мулоҳазаларга қўшилмаслигини билдирган.
«Биринчидан, биз сўз эркинлигини чеклаётганимиз [тўғрисидаги фикр] га қўшилмайман, зўравонликка чақириқлар, ирқий адоватни қўзғаш, терроризмнинг олдини олишга қаратилган қонунчилик чекловлари бундан мустасно. Биз шундай қиляпмиз, деган фикрга қўшилмайман. Ҳозирги Россия — алоҳида вазият. Биз суверен ҳудудга нисбатан ҳеч нарса билан асослаб бўлмайдиган, шафқатсиз, даҳшатли босқинга жавобан ҳаракат қилмоқдамиз. Ва бу босқиннинг асоси — шунчаки мутлақо ёлғон», — дея таъкидлаган у.
Унинг сўзларига кўра, Россия «ўз ОАВларидан уруш қуроли сифатида фойдаланди, бу ҳар қандай адолатли жамият учун мутлақо қабул қилиб бўлмайдиган» хатти-ҳаракат ҳисобланади. «Шунинг учун, Россия ОАВ лари билан боғлиқ вазиятда қиладиганимиз — улар қилиши мумкин бўлган нарсаларга оқилона чекловлар қўйишдир. Биз Россия ОАВни ёпмаймиз. Лекин улар бу урушнинг қуролига айланиб қолмасликлари учун қатъий чоралар кўрамиз», — дейди Тим Торлоу.
Кирилл Альтман ва Тим Торлоу. Кадр Alter Ego видеосидан олинган.
Бошловчи Кирилл Альтманнинг Россияни ахборот майдонидан узиб қўйиш маълумотларнинг бирёқлама узатилишига олиб келиши мумкинлиги тўғрисидаги мулоҳазасига жавобан Тим Торлоу, Россия расмий талқинга ҳаттоки бирозгина зид келувчи хабарларни чоп этган тақдирда, ўз халқи ва ОАВга нисбатан оммавий чекловлар жорий қилаётганлигини таъкидлади.
«Бу одатий бўлмаган ҳолат. Россиянинг ОАВдан фойдаланиш усули шафқатсиз, ақлбовар қилмас ва виждонсизликдир. Улар мутлақо оқлаб бўлмайдиган ва асоссиз зиддиятни тўқиб чиқармоқдалар ва буни қасддан, жуда жирканч усул билан амалга оширмоқдалар», — дея қайд этган у.
Alter Ego бошловчиси АҚШ ва НАТО «Афғонистон, Сурия, Ироқ ва бошқа давлатларни бомбардимон қилгани», бироқ «ОАВда бунга ўхшаш нарса бўлмагани»ни эслатиб ўтади. Бунга жавобан элчи 2018 йил охиридан 2019 йил бошига қадар Украинада рус тилини ўрганиш бўйича шахсий тажрибаси ҳақида ҳикоя қилади, чунки ўша вақтларда турли сабабларга кўра Россиянинг ўзида ўқиш дипломатлар учун қийин бўлган.
«Мен ўша ерда яшаб кўрганман. Украинада русийзабон оилада яшадим, етарлича кўп саёҳат қилдим, адашиб қолмаслик учун рус тилида гаплашдим. Ва бу босқинни оқлаш мақсадида ўйлаб топилган хаёлий манзара мен кўрган, тил ўрганишга ҳаракат қилган мамлакатимга мутлақо мос келмайди», — дейди у.
«Бу мамлакатнинг тили ва русийзабон жамоатчилиги урушнинг асосий сабабига айланди, гарчи уларнинг бунга ҳеч қандай алоқаси бўлмаса-да. Буларнинг ҳаммаси президент Путиннинг Совет Иттифоқини қайта ташкил этиш, унинг қисмларини қайтариб олиш амбициялари билан боғлиқ», — дейди дипломат.
Тим Торлоунинг фикрича, бу «бутун собиқ Совет [ҳудуди] бўйлаб русийзабон жамоатчилик орасида хавотир уйғотиши лозим». «Чунки сиз бу даҳшатни оқлаш… ва шунчаки нима содир бўлаётганини кўриш, бомбардимонларни кўриш, шаҳарларга ҳужумларни кўриш, кетишга мажбур бўлаётган одамларнинг қиёфасини кўриш… мақсадида тилдан ва бир вақтлар Россия империяси мавжуд бўлганлиги тўғрисидаги ҳақиқатдан фойдаланаётган мамлакат президентининг ғоясини кўриб турибсиз… Бу уруш туфайли аллақачон қарийб 3 миллион одам Украинани тарк этишга мажбур бўлди (11 апрель ҳолатига кўра — 4,5 миллион — таҳр.)», — дейди Британия дипломатик миссияси раҳбари.
Элчи Украинада ишлаган ўзбекистонликлар билан суҳбатлашиб, реал воқеликда аслида нималар содир бўлаётганини аниқлашни таклиф қилди.
«Россия ОАВлари тарқатаётган ёлғонларга қулоқ солманг. ОАВ буларнинг барчасида ҳақиқий, муҳим роль ўйнайди. Бу роль — ҳақиқатни айтишдир. Мен бу одамлар тарғиботчи эмаслигини, ҳукуматнинг айтганини қиладиган кишилар эмаслигини билиш учун ОАВнинг асосий роли тўғрисида (фақат Британия ОАВ ҳақида гапиришим мумкин) — улар мени, худди айнан ҳозир сиз шундай қилаётганингиздек, ўз хатти-ҳаракатларим учун қандай жавобгарликка тортиши тўғрисида — етарлича билимга эгаман. Бу ОАВ [аслида] қандай ишлашининг мутлақо бошқача кўринишидир», — дея таъкидлайди у.
Тим Торлоу, шу ўринда, Russia Today, «Первый Канал»ни тарк этаётган журналистларни мисол келтиради. «Ҳозир айнан улар Россия ОАВлари ҳақида ҳақиқатни айтадилар. Биз ҳозир юз бераётган воқеалар ҳақидаги асл ҳақиқатни очиб беришда эркин матбуотга таянамиз, катта журналистикага таянамиз. Ва мен ҳаммани имкон қадар турли хил нуқтаи назарларни ҳисобга олишга чақираман. Онлайн шаклда буни қилиш жуда осон. Россияда қилинаётганидек эмас. Бироқ ҳатто у ерда ҳам буни ВПН орқали қилиш мумкин», — дея қайд этади у.
Элчининг маълум қилишича, АҚШ, Европа Иттифоқи, Буюк Британия ва бошқа давлатлар Россияга қарши санкцияларни «ҳалокатли, даҳшатли босқин»га жавобан киритмоқда. Шу билан бирга, у мазкур чоралар оддий одамларга ҳам зарар келтиришини тан олди.
«Россияликлар билан бизнинг ҳеч қандай муаммоимиз йўқ. Самимий айтяпман — россияликларга қарши ҳеч нарса йўқ. Бизнинг муаммомиз — президент Путин ва унинг режими билан боғлиқ. Санкциялар орқали биз президент Путин ва унинг ён-атрофидагиларга жиддий зарба беришга ҳаракат қиляпмиз. [Ҳозиргача] 1000 дан ортиқ Путиннинг сиёсий ҳамкорлари ва унинг ҳукуматини қўллаб-қувватловчи олигархлар, йирик бизнесменларга қарши санкциялар киритдик», — қайд этди у.
Унинг сўзларига кўра, давлатлар «энергия ресурслари, давлат корхоналари ресурсларидан ҳарбий ҳаракатларни қўллаб-қувватлашда фойдаланишни тўхтатиш учун, Россиядаги фикр етакчилари президент Путин қарорларининг иқтисодий оқибатларидан хабардор бўлишлари учун Россия иқтисодиётига оғир зарба бериш мақсадида» чоралар кўрмоқда.
«Албатта, бу [аниқ] мақсад билан қилинган. Биз Россиянинг президент Путин суверен, демократик, мустақил давлатга нисбатан нима қилишга қарор қилгани тўғрисида яна бир бор ўйлаб кўришини истаймиз. Олигархларга нисбатан [санкциялар] қаттиқ зарба бўлди. Иқтисодиётнинг заифлашуви россияликларга таъсир қилади. Ва оқибатлар фақат Россиянинг ўзидагина сезилмаслигини тан оламиз. Бироқ санкциялар етакчиларга қандай таъсир кўрсатаётганини аллақачон кўриб турибмиз», — дея таъкидлади у.
Британия дипломатининг фикрича, «санкциялар аллақачон ишламоқда» ва «оқибатлар Россия иқтисодиёти учун оғир бўлади». «Келажакда кўрамиз. Президент Путин бунга жавобан қандай ҳаракат қилишини олдиндан айта олмайман. Ҳеч бир шак-шубҳасиз, унинг хатти-ҳаракатларининг мамлакат иқтисодиёти учун ҳақиқий оқибатлари бўлади», — қайд этди у.
Элчи, шунингдек, агар Владимир Путиннинг ҳаракатлари натижасида унинг ҳокимияти Россияда оғир репрессияларсиз мустаҳкамланса, бундан ҳайратланишини билдирди.
«Бу оғир репрессиялар аллақачон бошланган, деб қўрқаман. Мустақил ОАВга тўлиқ босим ўтказиш, одамларнинг ВПН орқали, интернет орқали ташқи дунёга чиқиш имконияти чекланиши, урушга қарши протестларга чиққан минглаб одамларнинг ҳибсга олиниши. Жонли эфирда норозилик билан чиққан „Первый канал“ журналистига нима бўлди? Буни ривожланган, эркин жамият деб атаб бўлмайди. Бу репрессив режим бўлиб, янада кўпроқ репрессия киритади», — дейди у.
Тим Торлоу Украинадаги уруш узоққа чўзилмаслигига умид билдирди. «Чунки суверен давлат, суверен чегараларга, ўз миллати, тили, тарихи, маданияти билан ғурурланадиган мустақил давлатга ҳужум қилиниб, бирданига бостириб кирилмоқда, унинг халқи ўлдирилмоқда ёки мамлакатдан қочиб чиқишга мажбур бўлмоқда, институционал ташкилотлар ва инфратузилма вайрон қилинмоқда… Бу замонавий дунёда қабул қилиниши мумкин эмас», — дея таъкидлади дипломат.
Россия элчихонаси ва Россия ОАВнинг муносабати
Россиянинг Ўзбекистондаги элчихонаси ижтимоий тармоқлардаги саҳифаларида Буюк Британия элчисининг интервьюси юзасидан муносабат билдирди.
«Буюк Британия элчиси Тим Торлоу Alter Ego лойиҳаси бошловчиси Кирилл Алтьман учун хуцпа бўйича мастер-класс ўтди», — дейилади хабарда.
Элчихона «ўзининг нуқтаи назарига кўра, нима „энг мақбул сўз эркинлиги“ ҳисобланиши хусусида ҳикоя қилган британиялик дипломат билан интервьюдан ғоятда характерли парчаларни» санаб ўтган.
«Бошловчи: Анъанага кўра сўз эркинлигининг асосий ҳимоячиси бўлиб келган Ғарб давлатлари бугун Россия ОАВга чеклов ўрнатгани ва вазиятни етарлича бир ёқлама ёритиб бораётганлигида қарама-қаршилик мавжуд эмасмикин?
Торлоу: Россия — бу алоҳида вазият. Биз Россия ОАВни чекламаяпмиз, шунчаки улар бу урушнинг қуролига айланиб қолмаслиги учун қатъий чоралар кўряпмиз.
Бошловчи: Ғарб Югославия, Афғонистон ва Ироқни бомбардимон қилганда, моҳиятан «эркин» бўлган ОАВ бу ҳақда нима сабабдан сукут сақлаган?
Тим Торлоу: Аслида ҳамма гап Владимир Путиннинг Совет Иттифоқини қайта ташкил этиш билан боғлиқ амбицияларида…"
Таъкидлаш жоизки, Россия элчихонаси интервьюдан парчаларни сўзма-сўз келтирмаган.
Sputnik Uzbekistan Россия ахборот агентлиги Тим Торлоунинг интервьюсига учта мақола билан муносабат билдирди.
6 апрель куни россияпараст сиёсатшунос Армен Гаспарян «Спутник» мухбирига берган интервьюсида, бутун дунё ахборот кун тартиби ۫"яхши [деб ҳисобланаётган] Украинадаги воқеалар ва мутлақо ёмон [деб ҳисобланаётган] Россияга боғланиб турган" бир пайтда, Буюк Британия элчисининг Ўзбекистон ҳақида фикр юритишида маъно йўқ эканлигини қайд этган.
Унинг сўзларига кўра, британиялик дипломат «ўз интервьюсини Ўзбекистон медиа майдонида сотишга» уринмоқда. «Торлоу ўз ҳукуматидан ибрат олади: [бош вазир] Борис Жонсондан, [ташқи ишлар вазири] Лиз Трассдан… улар эса Россия ҳақида нима гапирилаётган бўлса, фақат шуни қиляптилар. Улар нима сабабдан йиғилаётганлари муҳим эмас, журналистлар қандай савол бераётгани муҳим эмас — уларни фақат Россия [масаласи] безовта қилмоқда», — дея таъкидлаган у.
Евроосиё таҳлилий клуби директори Никита Мендкович Sputnik Uzbekistan мухбирига берган интервьюсида қайд этишича, Британия элчисининг интервьюси — бу «сурбетлик» ҳамда «АҚШ ва Буюк Британиянинг одатий амалиёти бўлиб, бунда элчилар ўзларини қандайдир мустамлакачилик маъмуриятидек ҳис қилишади».
«Бу, айниқса, инглизлар 19−20 йилларда Кавказ билан бир вақтда босиб олишга ва ўз мустамлакаларига айлантиришга уринган Марказий Осиё мамлакатларига тегишли. Ўшанда уларнинг омади чопмади, аммо Британия империяси бу муваффақиятсизлик сабаб хаёлий оғриқни бошдан кечиришда давом этмоқда. Шу боис бу минтақадаги давлатлар ва халқларга нисбатан улар ўзларини қандай тутишлари, ўзаро муносабатлар, иқтисодий алоқаларни қандай йўлга қўйишлари ва қандай ички сиёсат олиб бориши лозимлигига ишора қилувчи буйруқ оҳанги тез-тез қулоғимизга чалинади», — дея таъкидлаган у.
Унинг фикрича, бу интервью — «Америка-Британиянинг антироссия пропагандаси учун имтиёзли шарт-шароитлар» яратишга уриниш. У, шунингдек, элчилар «Ўзбекистонни қўрқитишга, уни Россия билан қарама-қаршиликка тортишга» уринаётганликларини қайд этган.
Экспертнинг фикрича, Европа «сўз эркинлигидан замонавий Ғарб элитаси фойдаланадиган қулай шиор сифатида фойдаланмоқда».
Ўзбекистонлик сиёсатшунос Бахтиёр Эргашев «Спутник» мухбирига берган интервьюсида «Британия элчисининг Россия ҳақида қандай фикрда эканлиги Ўзбекистонда ҳеч кимни қизиқтирмайди» дея таъкидлаган.
«У Ўзбекистоннинг ички ишларига аралашиш ва одамларга нима қилиш кераклиги тўғрисида кўрсатма бериш мумкин деб ҳисоблаган. Тим Торлоу билан кечган мунозарали интервюдан айнан шундай хулоса келиб чиқмоқда», — дея қайд этган у.
«Мен дипломат эмасман, бироқ элчининг мезбон давлатида омма олдида гапириши мумкин бўлган чегаралар мавжудлигига ишонаман», — дейди сиёсатшунос.
«Россия 24» телеканалининг «Роберт Францев билан Осиё марказида» теледастурида ҳам Буюк Британия элчисининг интервьюси тўғрисидаги сюжет намойиш этилди. Журналист мазкур суҳбатни «йўқ жойдан шовқин кўтариш» дея таърифлади.
«[Элчи] такаббурлик ва иккиюзламачиликнинг энг ҳайратланарли уйғунлигини намойиш қилди. Аввалига Ўзбекистоннинг сўз эркинлиги борасида эришган ютуқларини олқишлаб, бу ютуқларнинг муҳим эканлигини таъкидлади, бироқ шу билан бир вақтда Россия ОАВ учун сўз эркинлигини инкор қилди», — дея таъкидлади у.
Роберт Францев интервьюдан парча намойиш этилгач, элчи «мураббий оҳанги»да гапирганлигини қайд этди.
Эслатиб ўтамиз, март ойи бошида «Россия 24» телеканали ўзбек ОАВ, жумладан, «Газета.uz»ни Украинадаги урушни ёритгани учун танқид қилган эди.
«Газета.uz» урушнинг дастлабки кунларида Украинада истиқомат қилаётган ўзбекистонлик фуқаролар ва мигрантларнинг ҳикояларини чоп этган эди. Улар босқин ҳақида қандай хабар топишгани, ўзларини ҳимоя қилиш учун қандай чоралар кўраётганликлари, Киев ва Львовда содир бўлаётган воқеалар ҳақида ҳикоя қилишган.
Тим Торлоу ўз интервьюсида турли мавзулар, жумладан, Ўзбекистонда сўз эркинлиги, экологик муаммолар, йўл ҳаракати хавфсизлиги соҳасидаги ҳолат ва бошқаларга тўхталиб ўтган.
