9 августдан бошлаб Ўзбекистондаги барча эмлаш пунктларида захирадаги хитой-ўзбек вакцинасини фақат биринчи доза билан эмлаш ишлари амалга оширилади. Яъни, алоҳида кўрсатма бўлгунга қадар бир ҳафта давомида аҳолини иккинчи ва учинчи доза хитой-ўзбек вакцинаси билан эмлаш ишлари тўхтатилади.
Бу аҳоли орасида ушбу вакцинанинг биринчи ёки иккинчи дозасини олганлар учун қандай таъсир қилади деган саволларни келтириб чиқарди.
«Газета.uz» ушбу савол мутахассисларга коронавирусга қарши эмланиш бўйича асосий саволларни беришда давом этмоқда.
Молекуляр генетик, биотехнолог, биология фанлари доктори ва Ўзбекистон инновацион ривожланиш вазирлиги ҳузуридаги илғор технологиялар маркази директори ўринбосари Алишер Абдуллаев ZF-UZ-VAC2001 вакцинасининг дозалари ўртасидаги интервал қанча бўлиши кераклиги ва коронавируснинг ҳар хил тарқалган турларининг Ўзбекистонда қандай аниқланиши ҳақида гапириб берди.
Эслатиб ўтамиз, бундан олдин Алишер Абдуллаев коронавирусдан тузалган одам нега вакцина олиши кераклиги ҳақида гапирган эди.
— ZF-UZ-VAC2001 вакцинасининг биринчи дозасини олганимда, кейинги дозани 21−28 кун ичида олишим кераклигини айтишган эди. Мен 25-куни эмланишни хоҳлаб борсам, менга 28-куни келишим кераклигини таъкидлашди. Аслида вақт оралиғи қандай бўлиши керак?
— Ўйлайманки, вакцина бир-икки кун олдин ёки кечроқ қилинса, ҳеч қандай жиддий салбий таъсир кузатилмайди. Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан тасдиқланган протокол бор, дорилар ҳам маълум бир схема асосида қабул қилинади. Бу ўз ўрнида йўриқномада кўрсатилади, ва ушбу стандарт осмондан олиб ёзилмайди.
Вакцинанинг биринчи дозасидан икки ҳафта ўтгач антитаначалар пайдо бўлишни бошлайди. Aнтитаначалар титри икки ҳафта ичида юқори қўрсаткичга чиқади (биринчи дозадан кейин платога кўтарилади). Кейин кўрсаткич пасайишни бошлайди, шунинг учун муддатнинг ўртасида яна доза олиш мантиққа тўғри келмайди. Иккинчи дозани олгандан сўнг титр биринчи олинган инъекциянинг 14-кунига нисбатан баландроқ кўрсаткични кўрсатади. Бу илмий тадқиқотлар давомида намуна асосида аниқланган.
Яқинда бир тадқиқот эълон қилинди, унда учинчи дозани иккинчисидан 28−30 кун ўтиб эмас, балки 110-чи куни олиш кераклигини айтишган. Шунда иммунитетнинг реакцияси янада кучлироқ бўларкан, айниқса коронавируснинг янги турларига (штаммларига) нисбатан самарадорлик анча ошади.
— Демак, организмни касалликнинг оғир шаклидан 96−97 фоизга ҳимоя қилиш учун деярли беш ой кутиш керак бўлади.
— Иккинчи дозадан кейин сизда титр кўрсаткичлари жуда юқори бўлади. Вакцинанинг оммавий қўлланилиш пайтида турли хил тадқиқотлар ўтказилади, чунки пандемия даврида оммавий эмлаш босқичигача барча тадқиқотларни ўтказишга вақт йўқ. Кейинчалик, балки, эмлаш схемасини такомиллаштиришар. Аммо олдинги маълумотларга таяниб шуни айтиш мумкинки, дозалар ўртасида вақт оралиғи тахминан 28 кун бўлиши керак.
— Ҳукумат вакилларининг айтишича, ҳозир одамлар кўпроқ коронавируснинг «дельта» штамми билан касалланмоқда. Бу қандай аниқланади?
— Ўзбекистонда коронавируснинг турли штаммлари илғор технологиялар марказида аниқланади. Биз нуклеотидлар кетма-кетлигини махсус ускуналар ёрдамида аниқлаймиз. Нуклеотидлар ДНК молекулаларидан иборат бўлади ва аминокислоталарни кодлайди. Аминокислота эса оқсилнинг бир қисмидир.
Ускуналар нуклеотидлар кетма-кетлигини аниқлаб бергандан кейин, биз маълумотларни биоинформатика дастурига юклаймиз ва натижани маълумотлар базаси бўйича дунёда аниқланган турлар билан солиштирамиз. У бутун дунё олимлари томонидан доимий равишда янгиланиб туради.
Бу жуда қиммат тадқиқот. Коронавируснинг тўлиқ геномини тадқиқот қилиш керак бўлади. Маълумот тўплашдан тортиб то аниқлашгача бўлган бутун жараён тахминан етти кун давом этади. Ҳаммани ҳам таҳлил қила олмаймиз. Биз ҳар хил ёшдаги, жинсдаги ва турли даражадаги касаллик кўринишига эга бўлган юзта беморни намуна қилиб олдик.
Эслатиб ўтамиз, олдинроқ Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати бошлиғи ўринбосари Ботир Қурбонов вакциналар дозаси орасида 3 ой муддат бўлса, эмлаш жараёнини қайта бошлаш керак бўлиши ҳақида маълум қилган эди.
