2023-yilning iyuli sayyoramizdagi eng issiq oy bo‘ladi. Bu haqda Butunjahon meteorologiya tashkiloti (JMT) va Yevropa Ittifoqi iqlim o‘zgarishini kuzatuvchi Copernicus xizmatining qo‘shma bayonotida aytiladi.
VMO va Copernicus ma’lumotlariga ko‘ra, iyulda eng issiq uch haftalik davr va rekord darajadagi eng issiq uch kun qayd etildi, ular — 5, 6 va 7-iyul.
Iyul oyining dastlabki 23 kunida sayyoradagi o‘rtacha harorat Selsiy bo‘yicha 16,95 darajani tashkil qildi. Bu 2019-yil iyul oyida qayd etilgan Selsiy bo‘yicha 16,63 darajadan ancha yuqori bo‘lib, bugungi kunga qadar qayd etilgan eng issiq oy hisoblanadi.
Copernicus direktori Karlo Buontemponing ta’kidlashicha, bu yil iyul oyidagi harorat 1940-yillardan beri qayd etilgan ob-havo rekordlaridan keskin farq qiladi hamda “oxirgi ming yillik tariximizda misli ko‘rilmagan va hatto so‘nggi yuz ming yil ichida ham misli ko‘rilmagan”.
Bayonotda aytilishicha, bu haroratlar Shimoliy Amerika, Yevropa va Osiyodagi haddan tashqari issiqlik to‘lqinlariga, shuningdek, Kanada va Gretsiyadagi o‘rmon yong‘inlariga sabab bo‘ladi.
Nima uchun harorat rekordlarni yangilamoqda?
Mutaxassislarning ishonchi komilki, jazirama to‘lqiniga inson omili bo‘lgan iqlim o‘zgarishi sabab bo‘lmoqda.
“Rekord haroratlar global haroratning keskin o‘sishi tendensiyasining bir qismidir. Haroratning ko‘tarilishining asosiy sababi antropogen chiqindilar”, — deydi Karlo Buontempo.
Avvalroq, World Weather Attribution (WWA) olimlar jamoasi ham iyul oyida Shimoliy Amerika, Yevropa va Osiyoni qamrab olgan haddan tashqari jaziramada antropogen iqlim o‘zgarishi asosiy rol o‘ynagan degan xulosaga kelgandi.
“Agar insonning iqlimga ta’siri bo‘lmaganida, dunyoda haroratning bunday ko‘tarilishi uchun sharoit juda kichik bo‘lar edi”, — deyiladi tadqiqotda.
WWA tahliliga ko‘ra, issiqxona gazlari chiqindilari Yevropada havo haroratining 2,5 darajaga, Shimoliy Amerikada 2 darajaga, Xitoyda esa 1 darajaga oshishiga olib keldi.
Issiqlikning oshishiga sabab bo‘lgan yana bir omil — Tinch okeanining sharqiy qismida haroratning g‘ayritabiiy o‘sishi bilan tavsiflangan El-Nino tabiat hodisasining boshlanishi.
Antropogen va tabiiy omillarning 98 foizlik ehtimollik bilan bir-biriga qo‘shilishi keyingi besh yil tarixidagi eng issiq yil bo‘lishiga olib keladi.
“Global qaynash davri”
“Iqlim o‘zgarishi allaqachon mavjud. Bu dahshatli. Va bu hali boshlanishi, — deya ta’kidladi BMT bosh kotibi Antoniu Guterrish JST va Copernicus ma’lumotlarini sharhlar ekan.
“Insoniyat xavf ostida”, dedi Guterrish 28-iyul kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida. “Shimoliy Amerika, Osiyo, Afrika va Yevropaning katta qismlari uchun bu shafqatsiz yoz. Bu butun sayyora uchun falokat. Olimlar uchun esa odamlar aybdor ekani aniq”.
“Bo‘layotgan voqealar bashorat va takroriy ogohlantirishlarga to‘liq mos keladi. Faqat o‘zgarish tezligi hayratlanardi… Global isish davri tugadi; global qaynash davri kirib keldi”, — deya qo‘shimcha qildi u.
BMT rahbarining so‘zlariga ko‘ra, xalqaro hamjamiyat hali ham global haroratning Selsiy bo‘yicha 1,5 darajagacha oshishini cheklab qo‘yishi va global iqlim o‘zgarishining eng xavfli oqibatlaridan qochishi mumkin.
Uning ta’kidlashicha, hali ham ma’lum yutuqlar kuzatilmoqda — qayta tiklanadigan energiya manbalarini faol joriy etish, kemachilik kabi sohalarda ijobiy qadamlar qo‘yilmoqda. Ammo bu choralar yetarli emas va “tezkor harakat” talab qilinadi.
“Bu havodan nafas olish mumkin emas. Bu issiqlikka chidab bo‘lmaydi. Qazib olinadigan yoqilg‘i daromadlari darajasi va iqlimning harakatsizligi qabul qilinishi mumkin emas. Endi ikkilanish, uzr so‘rash, boshqalarning birinchi qadamni qo‘yishini kutish ham yo‘q. Buning uchun boshqa vaqt yo‘q”, — dedi Guterrish.
