3-iyul, dushanba kuni ertalab soat 5:00 atrofida sayrga va yugurishga chiqqan toshkentliklarga havo changga to‘yingandek tuyuldi.
Havo sifati bo‘yicha yuritiladigan IQAir saytida O‘zbekiston poytaxti havosi “zararli” darajani ko‘rsatdi. O‘sha kuni havo kontsentratsiyasi PM2,5 (o‘lchami 0,001 dan 2,5 mikrometrgacha bo‘lgan qattiq mikrozarralar mavjud) 64,1 mkg/m3 (JSST tavsiyasiga ko‘ra kunlik — 15 mkg/m3, yillik — 5 mkg/m3) ni tashkil etdi. Havo sifati indeksi 155 bo‘lgan Toshkent havoning ifloslanishi bo‘yicha dunyoda birinchi o‘rinni egalladi.
IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 3-iyul kuni ertalab Toshkent shahridagi havo sifati indeksi.
Havo indeksi (soatiga yangilanadi) ertalab soat 8:00 gacha shu darajada qoldi. Soat 9:00 dan keyin, shaharda shamol kuchaygach, u pasaya boshladi, lekin havo “zararli”ligicha qoldi. Havo sifati soat 9:00 da — 134, 10:00 — 124 darajani ko‘rsatdi. Faqat soat 11:00 dan boshlab reyting 100 dan pastga (havo sifati “o‘rtacha”) tushdi.
“Gazeta.uz”ning davlat idoralaridan izoh olishga urinishlari samarasiz bo‘ldi. “O‘zgidromet” o‘sha kuni o‘tgan yildagi kabi o‘z saytida hech nima xabar bermadi.
O‘zbekiston atrof-muhit ifloslanishi monitoringi veb-saytida havo sifatining o‘sha paytdagi holati ko‘rsatilmadi (quyidagi rasmga qarang).
3-iyul kuni ertalab O‘zgidromet hududidagi havo monitoringi avtomatik stansiyasi ma’lumotlarni taqdim etmagan. Manba: Atrof tabiiy muhiti ifloslanishi monitoringi sayti.
3-iyul kuni ertalab IQAir saytiga “Xalqlar do‘stligi” hududidagi avtomatik havo monitoringi stansiyasidan ma’lumotlar kelib tushmadi.
“O‘zgidromet”dagi manba havo sifatining yomonlashishiga tabiiy hodisa — harorat inversiyasi sabab bo‘lganini aytdi. U havoning pastki qatlamlari yuqoridan sovuqroq bo‘lganda paydo bo‘ladi va shu bilan havoning vertikal harakatini bloklaydi.
Keyingi ikki kun ichida poytaxt havosi toza bo‘ldi, biroq 5-iyul oqshomida shaharni tutun va kuchli kuyindi hidi qamrab oldi. Aholi derazalar yopiq bo‘lsa ham nafas olish qiyinlashayotganidan, ko‘pchilikda yo‘tal paydo bo‘lganidan shikoyat qildi. IQAir ma’lumotlariga ko‘ra, bir necha tun davomida Toshkent havosi aholining himoyaga muhtoj qatlamlari uchun, Yunusobod tumanida esa hamma uchun zararli bo‘lgan.
Atrof tabiiy muhiti ifloslanishi monitoringi sayti ma’lumotlariga ko‘ra, O‘zgidromet hududidagi havoni avtomatik monitoring qilish stansiyasi tomonidan qayd etilgan ifloslanishning eng yuqori cho‘qqisi soat 22:00 da tushib ketdi — PM2,5 67,3 mkg/m3 ni tashkil etdi. Ertalab soat 8:00 ga kelib u 7,7 mkg/m3 gacha tushdi.
2023-yil 5−6-iyul kunlari O‘zgidromet hududidagi havoni kuzatish avtomatik stansiyasi ma’lumotlari. Manba: Atrof tabiiy muhiti ifloslanishi monitoringi sayti.
“Gazeta.uz” kechki payt poytaxt hokimligi, Ekologiya vazirligi va O‘zgidrometga so‘rovlar yubordi. Shahardagi havo sifati keskin yomonlashganidan 12 soat o‘tib (21:00) hech bir davlat organi vaziyat yuzasidan izoh bermadi.
Namoyishkorona sukut
Rahbariyatning O‘zbekistondagi turli vaziyatlarga sukut saqlashi yoki sekin munosabat bildirishi hamma o‘rganib qolgan hodisa. Biroq, bu jarayon ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan va aholi salomatligi va xavfsizligiga ta’sir qiladigan ma’lumotlarga taalluqli bo‘lmasligi kerak.
Odamlarning umr ko‘rish davomiyligiga ta’sir etuvchi omil — havo ifloslanishi holati to‘g‘risidagi ma’lumotlar ochiq bo‘lishi va real vaqt rejimida e’lon qilinishi kerak. Ma’lumotlar arxivlari butun kuzatish davri uchun mavjud bo‘lishi kerak.
Rasmiylar IQAir va boshqalar kabi dunyo saytlariga ishonishning mutlaqo mumkin emasligini bir necha bor ta’kidladilar, chunki u yerda ma’lumotlar oz sonli avtomatik stansiyalardan ko‘rsatiladi, ulardan biri (barqaror ishlayotgan) sanoat hududi joylashgan AQSh elchixonasida o‘rnatilgan.
O‘z davlat organlarida ishonchli ma’lumot bo‘lmasa, xalq kimga ishonishi kerak? Davlat odamlarga doimo, har soniyada g‘amxo‘rlik ko‘rsatishi kerak emasmi? “Noto‘g‘ri” ma’lumotni rad etish, bu bizning changimiz emas, havoning ifloslanishiga tabiiy va antropogen sharoitlar sabab bo‘lgan deb hisoblash mumkin. Lekin biz bu havodan nafas olamiz, farzandlarimiz va ota-onalarimiz undan nafas olishadi. Hatto amaldorlarimiz ham.
So‘nggi yillarda toshkentliklar shahardan chang va chiqindi hidi kelayotgani, sifatsiz beton yo‘laklardagi changlarni esa oddiy ko‘z bilan ham ko‘rish mumkinligi haqida shikoyat qilishdi. Buni isboti sifatida ijtimoiy tarmoqlarni o‘qish kifoya. Xavotirli signallar, asosan, faollar, shaharga qayg‘uruvchi fuqarolar tomonidan chalinadi.
Odamlar IQAir shahar havosi yomon ekanini aytsa nima qilishlari kerak? Qanday ehtiyot choralarini ko‘rish kerak? Derazalarni yopish kerakmi? Niqob kiyish kerakmi? Farzandlarni bog‘chaga yoki maktabga olib borishi kerakmi? Nima uchun telefonlarga turli bayramlarda tinmay SMS-xabarlar keladi, lekin havoning zararli ifloslanishi haqida bildirishnomalar kelmaydi? Axir bu dunyoda keng tarqalgan amaliyot.
Agar inson manfaatlari davlatning asosiy ustuvor yo‘nalishi bo‘lsa, fuqarolarni hayotiy masalalardan xabardor qilish yondashuvlari o‘zgarishi kerak.
