3 июль, душанба куни эрталаб соат 5:00 атрофида сайрга ва югуришга чиққан тошкентликларга ҳаво чангга тўйингандек туюлди.
Ҳаво сифати бўйича юритиладиган IQAir сайтида Ўзбекистон пойтахти ҳавоси «зарарли» даражани кўрсатди. Ўша куни ҳаво контсентрацияси PM2,5 (ўлчами 0,001 дан 2,5 микрометргача бўлган қаттиқ микрозарралар мавжуд) 64,1 мкг/м3 (ЖССТ тавсиясига кўра кунлик — 15 мкг/м3, йиллик — 5 мкг/м3) ни ташкил этди. Ҳаво сифати индекси 155 бўлган Тошкент ҳавонинг ифлосланиши бўйича дунёда биринчи ўринни эгаллади.
IQAir сайти маълумотларига кўра, 3 июль куни эрталаб Тошкент шаҳридаги ҳаво сифати индекси.
Ҳаво индекси (соатига янгиланади) эрталаб соат 8:00 гача шу даражада қолди. Соат 9:00 дан кейин, шаҳарда шамол кучайгач, у пасая бошлади, лекин ҳаво «зарарли»лигича қолди. Ҳаво сифати соат 9:00 да — 134, 10:00 — 124 даражани кўрсатди. Фақат соат 11:00 дан бошлаб рейтинг 100 дан пастга (ҳаво сифати «ўртача») тушди.
«Газета.uz»нинг давлат идораларидан изоҳ олишга уринишлари самарасиз бўлди. «Ўзгидромет» ўша куни ўтган йилдаги каби ўз сайтида ҳеч нима хабар бермади.
Ўзбекистон атроф-муҳит ифлосланиши мониторинги веб-сайтида ҳаво сифатининг ўша пайтдаги ҳолати кўрсатилмади (қуйидаги расмга қаранг).
3 июль куни эрталаб Ўзгидромет ҳудудидаги ҳаво мониторинги автоматик станцияси маълумотларни тақдим этмаган. Манба: Атроф табиий муҳити ифлосланиши мониторинги сайти.
3 июль куни эрталаб IQAir сайтига «Халқлар дўстлиги» ҳудудидаги автоматик ҳаво мониторинги станциясидан маълумотлар келиб тушмади.
«Ўзгидромет»даги манба ҳаво сифатининг ёмонлашишига табиий ҳодиса — ҳарорат инверсияси сабаб бўлганини айтди. У ҳавонинг пастки қатламлари юқоридан совуқроқ бўлганда пайдо бўлади ва шу билан ҳавонинг вертикал ҳаракатини блоклайди.
Кейинги икки кун ичида пойтахт ҳавоси тоза бўлди, бироқ 5 июль оқшомида шаҳарни тутун ва кучли куйинди ҳиди қамраб олди. Аҳоли деразалар ёпиқ бўлса ҳам нафас олиш қийинлашаётганидан, кўпчиликда йўтал пайдо бўлганидан шикоят қилди. ИҚАир маълумотларига кўра, бир неча тун давомида Тошкент ҳавоси аҳолининг ҳимояга муҳтож қатламлари учун, Юнусобод туманида эса ҳамма учун зарарли бўлган.
Атроф табиий муҳити ифлосланиши мониторинги сайти маълумотларига кўра, Ўзгидромет ҳудудидаги ҳавони автоматик мониторинг қилиш станцияси томонидан қайд этилган ифлосланишнинг энг юқори чўққиси соат 22:00 да тушиб кетди — PM2,5 67,3 мкг/м3 ни ташкил этди. Эрталаб соат 8:00 га келиб у 7,7 мкг/м3 гача тушди.
2023 йил 5−6 июль кунлари Ўзгидромет ҳудудидаги ҳавони кузатиш автоматик станцияси маълумотлари. Манба: Атроф табиий муҳити ифлосланиши мониторинги сайти.
«Газета.uz» кечки пайт пойтахт ҳокимлиги, Экология вазирлиги ва Ўзгидрометга сўровлар юборди. Шаҳардаги ҳаво сифати кескин ёмонлашганидан 12 соат ўтиб (21:00) ҳеч бир давлат органи вазият юзасидан изоҳ бермади.
Намойишкорона сукут
Раҳбариятнинг Ўзбекистондаги турли вазиятларга сукут сақлаши ёки секин муносабат билдириши ҳамма ўрганиб қолган ҳодиса. Бироқ, бу жараён ижтимоий аҳамиятга эга бўлган ва аҳоли саломатлиги ва хавфсизлигига таъсир қиладиган маълумотларга тааллуқли бўлмаслиги керак.
Одамларнинг умр кўриш давомийлигига таъсир этувчи омил — ҳаво ифлосланиши ҳолати тўғрисидаги маълумотлар очиқ бўлиши ва реал вақт режимида эълон қилиниши керак. Маълумотлар архивлари бутун кузатиш даври учун мавжуд бўлиши керак.
Расмийлар IQAir ва бошқалар каби дунё сайтларига ишонишнинг мутлақо мумкин эмаслигини бир неча бор таъкидладилар, чунки у ерда маълумотлар оз сонли автоматик станциялардан кўрсатилади, улардан бири (барқарор ишлаётган) саноат ҳудуди жойлашган АҚШ элчихонасида ўрнатилган.
Ўз давлат органларида ишончли маълумот бўлмаса, халқ кимга ишониши керак? Давлат одамларга доимо, ҳар сонияда ғамхўрлик кўрсатиши керак эмасми? «Нотўғри» маълумотни рад этиш, бу бизнинг чангимиз эмас, ҳавонинг ифлосланишига табиий ва антропоген шароитлар сабаб бўлган деб ҳисоблаш мумкин. Лекин биз бу ҳаводан нафас оламиз, фарзандларимиз ва ота-оналаримиз ундан нафас олишади. Ҳатто амалдорларимиз ҳам.
Сўнгги йилларда тошкентликлар шаҳардан чанг ва чиқинди ҳиди келаётгани, сифатсиз бетон йўлаклардаги чангларни эса оддий кўз билан ҳам кўриш мумкинлиги ҳақида шикоят қилишди. Буни исботи сифатида ижтимоий тармоқларни ўқиш кифоя. Хавотирли сигналлар, асосан, фаоллар, шаҳарга қайғурувчи фуқаролар томонидан чалинади.
Одамлар IQAir шаҳар ҳавоси ёмон эканини айтса нима қилишлари керак? Қандай эҳтиёт чораларини кўриш керак? Деразаларни ёпиш керакми? Ниқоб кийиш керакми? Фарзандларни боғчага ёки мактабга олиб бориши керакми? Нима учун телефонларга турли байрамларда тинмай SMS-хабарлар келади, лекин ҳавонинг зарарли ифлосланиши ҳақида билдиришномалар келмайди? Ахир бу дунёда кенг тарқалган амалиёт.
Агар инсон манфаатлари давлатнинг асосий устувор йўналиши бўлса, фуқароларни ҳаётий масалалардан хабардор қилиш ёндашувлари ўзгариши керак.
