O‘zbekiston Oliy sudining Jinoyat ishlari bo‘yicha sudlov hay’ati 2022-yil 1−2-iyul kunlari Qoraqalpog‘istonda sodir bo‘lgan voqealar bo‘yicha jinoyat ishi yuzasidan birinchi sud jarayoni yuzasidan 16 nafar mahkumning apellyatsiya shikoyatlari, shuningdek, prokuraturaning shartli hukm chiqarilgan 4 nafar sudlanuvchiga nisbatan protestini ko‘rib chiqishni yakunlamoqda.

29-may kuni sud muzokarasi nihoyasiga yetdi va sudya Askar Bekmanov boshchiligidagi hay’at hukm chiqarish uchun maslahat xonasiga yo‘l oldi.

Muzokara

Advokat

Ishning asosiy figuranti Dauletmurat Tajimuratovning advokati Sergey Mayorov muzokara davomida sud jarayonini “siyosiy” deb atadi (video).

“Ushbu sud jarayoni O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarini haqiqatni gapirishdan qo‘rqitishga, fuqarolarimizni so‘z erkinligidan mahrum qilishga qaratilgan. Mening mijozim qo‘rqmadi va haqiqatni aytishdan qo‘rqmadi, shuning uchun men bu jarayon siyosiy ekanligiga ishonaman va nafaqat shuning uchun “, dedi u.

Qoraqalpog‘istondagi fojia “faqat hokimiyat hamda O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston huquq-tartibot idoralarining aybi bilan sodir bo‘ldi”, dedi advokat.

Uning ta’kidlashicha, IIBga olib ketilgan Dauletmurat Tajimuratovga nisbatan “huquq-tartibot idoralarining noqonuniy xatti-harakatlari” xalqning qo‘zg‘alishiga sabab bo‘lgan va rasmiylardan uning ozod etilishini talab qilgan.

“Xalq Dauletmurat Tajimuratov ozod etilishini talab qildi va uning ozod qilinishiga erishdi. Keyin huquq-tartibot idoralari o‘z xatolarini tan olish, norozi odamlarning hovurini tushirish va keskinlikni yumshatish o‘rniga vaziyatni yanada og‘irlashtirdi: namoyishchilarga qarshi harbiy harakatlar boshlandi, xavfsizlik kuchlarining noqonuniy xatti-harakatlari tufayli birinchi qurbonlar paydo bo‘ldi. Natijada juda ko‘p odamlar hibsga olinib, jinoiy javobgarlikka tortildi, ularning ba’zilari hozir shu xonada”, — dedi advokat.

Sergey Mayorovning ta’kidlashicha, xorijdan kimdir Qoraqalpog‘istonda tartibsizliklar uyushtirgani va insonlar qurbon bo‘lganiga oid alomatlar yo‘q, bu haqda odamlar ko‘chaga chiqqan kuni rasmiylar e’lon qilgan.

U Dauletmurat Tajimuratov hech qachon Qoraqalpog‘istonning O‘zbekiston tarkibidan ajralib chiqish talabini konstitutsiyaga zid ravishda aytmaganini, balki bu haqda “orzu sifatida” gapirganini ta’kidladi.

“Konstitutsiyaga o‘zgartirishlar kiritish bo‘yicha loyihaning provokatsion matnining e’lon qilinishi qoraqalpoqlarning xalq noroziligiga sabab bo‘ldi. Hokimiyatning xatti-harakatlari esa kaltabinlik va noprofessionalizmdan iborat bo‘ldi. 2022-yil iyul fojiasidagi aybdorlikni o‘zidan soqit qilish uchun hukumat hukumatga va butun sud tizimiga qaram bo‘lgan sudlar yordamida Dauletmurat Tajimuratov ustidan ko‘rgazmali mahkama uyushtirdi hamda uni mavjud bo‘lmagan tashkilot yetakchisi deb e’lon qildi. Qoraqalpoq harakati Qoraqalpog‘istonni O‘zbekiston tarkibidan ajratib, uni 2022-yil iyulida Nukusdagi ommaviy tartibsizliklar tashkilotchisi, separatizm g‘oyasi singdirilgan materiallarni yaratuvchisi va tarqatuvchisi deb e’lon qildi”, — dedi huquqshunos.

Uning so‘zlariga ko‘ra, tergovchi va prokurorning sudlanuvchiga qarshi ayblovlari Tajimuratov tasvirlangan videomateriallar bo‘yicha sud ekspertizasi, shuningdek, jinoiy ishning ayrim ishtirokchilari va guvohlarning “yolg‘on, dalil-isbotsiz, qarama-qarshi” ko‘rsatmalariga asoslangan.

Sud ekspertizalarini o‘tkazish “Sud ekspertizasi to‘g‘risida”gi qonun hamda Jinoyat-protsessual kodeksining 22-bobidagi ekspertizalarni tayinlash va o‘tkazishni tartibga soluvchi normalarini qo‘pol ravishda buzish orqali sodir bo‘ldi, dedi advokat.

Sergey Mayorov xulosalar matnlarida ekspertlarning ism-shariflari, otasining ismi, mutaxassisligi ko‘rsatilmagani, shu asosda ekspert sifatida ishga jalb qilinganligini ta’kidladi. Ular hamkasblari bilan tadqiqot olib borgan va ekspertizalarda ularning xulosalari jamoaviy bo‘lib, bu “Sud ekspertizasi to‘g‘risida”gi qonunning 21-moddasi va Jinoyat-protsessual kodeksining 178-moddasining buzilishi hisoblanadi.

U suddan sudlanuvchining aybini tasdiqlovchi dalillarga asos bo‘lgan kompleks ekspertizalarning barcha xulosalarini Jinoyat-protsessual kodeksining 95−1-moddasiga muvofiq qabul qilib bo‘lmaydigan dalil deb topishni so‘radi.

Sergey Mayorov ekspertlar tomonidan tekshirilgan barcha materiallar jinoyat ishidagi asl manbalarda qoraqalpoq tilida olingani va keyinchalik o‘zbek tiliga tarjima qilinganini esladi. Sud qoraqalpoq tilidagi videolarni tekshirilmagan dalil sifatida tan olishi kerak edi, dedi u.

Advokat Tajimuratovning tinch miting o‘tkazish va uyga qaytishni so‘ragan nutqlarida yashirin ma’nolarga ishora qilgan ayrim ekspertlarning professionalligiga shubha qildi. Uning ta’kidlashicha, ekspertlar uning savollariga javob bera olmagan va Tajimuratovning qaysi bayonotlarida separatizm, xalqni tartibsizliklarga undash va davlat to‘ntarishiga urinish borligini tushuntirib bera olmagan.

Sergey Mayorov suddan Dauletmurat Tajimuratovga nisbatan birinchi instansiya sudining 31-yanvardagi hukmini bekor qilishni, uni oqlash va noqonuniy jinoiy javobgarlikka tortilganligi uchun reabilitatsiya qilishni so‘radi.

Prokuror

даuлетмuрат тажимuратов, нuкuс voqealarи, сергей mayоров, sud

Prokuratura vakili suddan to‘rt nafar ayblanuvchiga nisbatan shartli jazo va ozodlikni cheklash tarzidagi jazoni real muddatlarga almashtirishni so‘radi:

  • Lolagul Qallixonova — 8 yil shartli ozodlikdan mahrum qilish o‘rniga (3 yil sinov muddati bilan) 11 yil muddatga ozodlikdan mahrum qilish;
  • Azamat Turdanov — 5 yil ozodlikni cheklash o‘rniga 8 yil muddatga ozodlikdan mahrum qilish;
  • Axmet Smetullayev — 5 yil ozodlikni cheklash o‘rniga 8 yil muddatga ozodlikdan mahrum qilish;
  • Azamat Nuratdinov — 5 yillik ozodlikni cheklash o‘rniga 7 yil muddatga ozodlikdan mahrum qilish.

Shundan so‘ng prokuror apellyatsiya shikoyati bergan sudlanuvchilarning qolgan qismiga o‘tdi (video). Uning aytishicha, Dauletmurat Tajimuratov, Dauletmurat Jiyemuratov, Baxtiyor Kadirbergenov, Bayram Seytniyazov, Saidabulla Medetov, Nurlan Nayыpov, Razbek Bekmuratov, Sultanbek Kaipov, marhum Polat Shamshetov, Allabay Tokimbetov, Kaxarman Seytimov, Polat Nurniyazov, Saiыpnazar Kalimov, Nurlan Sultamuratov, Arsыlan Temirxanov va Amirbek Adilbekovning ayblari guvohlarning ko‘rsatmalari, ekspert xulosalari, tergov va sud jarayonida aniqlangan videomateriallar va dalillar bilan isbotini topgan.

Davlat ayblovchisi advokat Sergey Mayorovning ekspert xulosalarini nomaqbul dalil deb topish haqidagi iltimosiga qarshi chiqdi, chunki “ekspertiza belgilangan tartibda o‘tkazilgan”.

Prokurorning eslatishicha, Jiyemuratov, Kadirbergenov, Seytniyazov, Medetov, Nayыpov, Bekmuratov, Kaipov, Tokimbetov, Seytimov, Nurniyazov, Kalimov, Sultamuratov, Temirxanov va Adilbekov o‘z aybiga iqror bo‘lib, birinchi va apellyatsiya instansiyalarida qilgan ishlaridan pushaymon bo‘lishgan, xalqdan va prezidentdan kechirim so‘rashgan.

U 8 nafar sudlanuvchi: Baxtiyar Kadirbergenov (birinchi instansiya sudi 7 yilga ozodlikdan mahrum etilgan), Saidabulla Medetov (7 yil), Bayram Seytniyazov (8 yil), Kaxarman Seytimov (5 yil), Polat Nurniyazov (4 yil), Saiыpnazar Kalimov (6 yil), Nurlan Sultamuratov (3 yil) va Arsыlan Temirxanov (6 yil) va ularning advokatlarining arizalarini qisman qanoatlantirish va Jinoyat kodeksining 72-moddasiga (shartli hukm qilish) muvofiq ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazoga o‘zgartirishni so‘radi.

Davlat ayblovi, shuningdek, suddan Dauletmurat Jiyemuratov (8 yil), Nurlan Nayыpov (7 yil), Razbek Bekmuratov (8 yil), Sultanbek Kaipov (8 yil), Allabay Tokimbetov (8,5 yil) va Amirbek Adilbekov (7 yil)ning jazosini yengillashtirishni so‘radi.

Prokuror marhum Polat Shamshetovga nisbatan Jinoyat-protsessual kodeksining 84-moddasini (ayblanuvchining o‘limini hisobga olgan holda aybdorlik masalasini hal qilmasdan jinoyat ishini tugatish uchun asos) qo‘llashni maqsadga muvofiq deb topish, shuningdek, uning mulkidan hibsni olib tashlashni so‘radi.

Shu bilan birga, davlat ayblovi Dauletmurat Tajimuratov va uning advokatining bayonotini rad etish, shuningdek, jazo muddatini (16 yil) o‘zgarishsiz qoldirish zarurligini ta’kidladi.

Advokat Plis Abdijaliyevning “Gazeta.uz”ga ma’lum qilishicha, prokuror uning so‘rovlari bo‘yicha tushuntirish bermagan va sudlanuvchilarning aybi isbotlanmagan ayblovlarini o‘zgartirmagan. “Nega Kallixanova, Turdanov, Smetullayev va Nuratdinovlarni jazoni qattiqlashtirish va muddatlarni oshirish taklif qilindi? Hech qanday tushuntirish yoki dalil yo‘q”, — dedi u.

Advokat Sergey Mayorov prokurorning so‘zlari uning ushbu yettita sud majlisida bu yerda bo‘lmagani, go‘yoki himoyasi ostidagi shaxsning vajlarini eshitmaganidan darak berishi mumkinligini ta’kidladi.

Tajimuratovning so‘nggi so‘zi


Dauletmurat Tajimuratov o‘z nutqida ayblovlarni rad etib, o‘zining aybsizligini ta’kidladi. Oxirgi nutqida u prezidentning dushmani emasligini yana bir bor qayd etdi. U Konstitutsiyaga o‘zgartirish kiritish bo‘yicha qonun loyihasini yaratgan, “prezident va xalqni bir-biriga qarshi turg‘azgan” shaxslarning ismlarini sanab o‘tdi.

Uning aytishicha, ular — Qoraqalpog‘iston adliya vaziri Saylaubay Mambetkadirov, senator Uligbek Jalmenov, deputatlar M. Tajibayev, M. Shimbergenov, M. Kaipov, Qoraqalpog‘iston Konstitutsiyaviy nazorat qo‘mitasi raisi Paraxat Aytniyazov, Jo‘qorg‘i Kenges qo‘mitalaridan birining rahbari Zuxra Reimova, Qoraqalpoq davlat universiteti rektori Axmed Reymov, Xo‘jeyli tumani hokimi Jengis Yermashov va Nukus shahri hokimi Utemurat Panayevdir.

Dauletmurat Tajimuratovning aytishicha, “qamoqxona ba’zi sudlanuvchilar aytganidek yaxshi emas”.

“Qamoqxona ichida qamoqxona bor. Elektroshokerlar, dubinkalar bor. 2018-yilda prezident hibsga olingan shaxs qayerda bo‘lishidan qat’i nazar, kameralar o‘rnatish bo‘yicha ko‘rsatma bergan edi. Hozirgacha hamma joyda kamera yo‘q”, — deydi u.

Jurnalist sud majlisida aytilgan so‘zlarini takrorladi: “Mustaqillik haqida orzu qilish — hatto jannatdagidek sharoit bo‘lsa ham, jinoyat emas”.

“Prezident farmoyishlari bajarilmayapti. Men uni juda hurmat qilaman. Men erishgan hamma narsa uning sharofatidir. Inson huquqlari hamma narsadan ustun bo‘lishini aytdi. Inson huquqlari qayerda? Nega shuncha odam sababsiz hibsga olinadi? Ishonchli odamlar yordam bermasa, prezidentning yolg‘iz o‘zi nima qilishi mumkin?” — dedi sudlanuvchi.

Tajimuratov 2022-yil 1-iyuldan keyin birorta ham deputat ishdan ketmaganini, keyin esa barcha aybni uning zimmasiga yuklashganini ta’kidladi.

Ayblanuvchining aytishicha, deputat Inomjon Usmonxo‘jayev o‘z vaqtida O‘zbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimovga e’tiroz bildirgan, shu sababli u 20 yilga qamalgan. Shavkat Mirziyoyev hokimiyatga kelganidan keyin uning ishi ko‘rib chiqilib, oqlandi.

“Usmonxo‘jayev o‘z kitobida shunday yozadi: „Agar Mirziyoyev hokimiyatga kelmaganida, men oqlangan bo‘larmidim? 30 yildan beri turli organlarning ostonasini taqillatib kelaman. Jin ursin bu organlarni“. Hammasi bir kishiga bog‘liq”, — dedi Tajimuratov.

Sudlanuvchining qo‘shimcha qilishicha, sud jarayonida uning himoyachisi sifatida ishtirok etayotgan ukasi Rinat Tajimuratovga nisbatan ta’qiblar boshlangan.

Hukm sanasi hozircha e’lon qilingani yo‘q.