Ўзбекистон Олий судининг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати 2022 йил 1−2 июль кунлари Қорақалпоғистонда содир бўлган воқеалар бўйича жиноят иши юзасидан биринчи суд жараёни юзасидан 16 нафар маҳкумнинг апелляция шикоятлари, шунингдек, прокуратуранинг шартли ҳукм чиқарилган 4 нафар судланувчига нисбатан протестини кўриб чиқишни якунламоқда.
29 май куни суд музокараси ниҳоясига етди ва судья Аскар Бекманов бошчилигидаги ҳайъат ҳукм чиқариш учун маслаҳат хонасига йўл олди.
Музокара
Адвокат
Ишнинг асосий фигуранти Даулетмурат Тажимуратовнинг адвокати Сергей Майоров музокара давомида суд жараёнини «сиёсий» деб атади (видео).
«Ушбу суд жараёни Ўзбекистон Республикаси фуқароларини ҳақиқатни гапиришдан қўрқитишга, фуқароларимизни сўз эркинлигидан маҳрум қилишга қаратилган. Менинг мижозим қўрқмади ва ҳақиқатни айтишдан қўрқмади, шунинг учун мен бу жараён сиёсий эканлигига ишонаман ва нафақат шунинг учун «, деди у.
Қорақалпоғистондаги фожиа «фақат ҳокимият ҳамда Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон ҳуқуқ-тартибот идораларининг айби билан содир бўлди», деди адвокат.
Унинг таъкидлашича, ИИБга олиб кетилган Даулетмурат Тажимуратовга нисбатан «ҳуқуқ-тартибот идораларининг ноқонуний хатти-ҳаракатлари» халқнинг қўзғалишига сабаб бўлган ва расмийлардан унинг озод этилишини талаб қилган.
«Халқ Даулетмурат Тажимуратов озод этилишини талаб қилди ва унинг озод қилинишига эришди. Кейин ҳуқуқ-тартибот идоралари ўз хатоларини тан олиш, норози одамларнинг ҳовурини тушириш ва кескинликни юмшатиш ўрнига вазиятни янада оғирлаштирди: намойишчиларга қарши ҳарбий ҳаракатлар бошланди, хавфсизлик кучларининг ноқонуний хатти-ҳаракатлари туфайли биринчи қурбонлар пайдо бўлди. Натижада жуда кўп одамлар ҳибсга олиниб, жиноий жавобгарликка тортилди, уларнинг баъзилари ҳозир шу хонада», — деди адвокат.
Сергей Майоровнинг таъкидлашича, хориждан кимдир Қорақалпоғистонда тартибсизликлар уюштиргани ва инсонлар қурбон бўлганига оид аломатлар йўқ, бу ҳақда одамлар кўчага чиққан куни расмийлар эълон қилган.
У Даулетмурат Тажимуратов ҳеч қачон Қорақалпоғистоннинг Ўзбекистон таркибидан ажралиб чиқиш талабини конституцияга зид равишда айтмаганини, балки бу ҳақда «орзу сифатида» гапирганини таъкидлади.
«Конституцияга ўзгартиришлар киритиш бўйича лойиҳанинг провокацион матнининг эълон қилиниши қорақалпоқларнинг халқ норозилигига сабаб бўлди. Ҳокимиятнинг хатти-ҳаракатлари эса калтабинлик ва нопрофессионализмдан иборат бўлди. 2022 йил июль фожиасидаги айбдорликни ўзидан соқит қилиш учун ҳукумат ҳукуматга ва бутун суд тизимига қарам бўлган судлар ёрдамида Даулетмурат Тажимуратов устидан кўргазмали маҳкама уюштирди ҳамда уни мавжуд бўлмаган ташкилот етакчиси деб эълон қилди. Қорақалпоқ ҳаракати Қорақалпоғистонни Ўзбекистон таркибидан ажратиб, уни 2022 йил июлида Нукусдаги оммавий тартибсизликлар ташкилотчиси, сепаратизм ғояси сингдирилган материалларни яратувчиси ва тарқатувчиси деб эълон қилди», — деди ҳуқуқшунос.
Унинг сўзларига кўра, терговчи ва прокурорнинг судланувчига қарши айбловлари Тажимуратов тасвирланган видеоматериаллар бўйича суд экспертизаси, шунингдек, жиноий ишнинг айрим иштирокчилари ва гувоҳларнинг «ёлғон, далил-исботсиз, қарама-қарши» кўрсатмаларига асосланган.
Суд экспертизаларини ўтказиш «Суд экспертизаси тўғрисида»ги қонун ҳамда Жиноят-процессуал кодексининг 22-бобидаги экспертизаларни тайинлаш ва ўтказишни тартибга солувчи нормаларини қўпол равишда бузиш орқали содир бўлди, деди адвокат.
Сергей Майоров хулосалар матнларида экспертларнинг исм-шарифлари, отасининг исми, мутахассислиги кўрсатилмагани, шу асосда эксперт сифатида ишга жалб қилинганлигини таъкидлади. Улар ҳамкасблари билан тадқиқот олиб борган ва экспертизаларда уларнинг хулосалари жамоавий бўлиб, бу «Суд экспертизаси тўғрисида»ги қонуннинг 21-моддаси ва Жиноят-процессуал кодексининг 178-моддасининг бузилиши ҳисобланади.
У суддан судланувчининг айбини тасдиқловчи далилларга асос бўлган комплекс экспертизаларнинг барча хулосаларини Жиноят-процессуал кодексининг 95−1-моддасига мувофиқ қабул қилиб бўлмайдиган далил деб топишни сўради.
Сергей Майоров экспертлар томонидан текширилган барча материаллар жиноят ишидаги асл манбаларда қорақалпоқ тилида олингани ва кейинчалик ўзбек тилига таржима қилинганини эслади. Суд қорақалпоқ тилидаги видеоларни текширилмаган далил сифатида тан олиши керак эди, деди у.
Адвокат Тажимуратовнинг тинч митинг ўтказиш ва уйга қайтишни сўраган нутқларида яширин маъноларга ишора қилган айрим экспертларнинг профессионаллигига шубҳа қилди. Унинг таъкидлашича, экспертлар унинг саволларига жавоб бера олмаган ва Тажимуратовнинг қайси баёнотларида сепаратизм, халқни тартибсизликларга ундаш ва давлат тўнтаришига уриниш борлигини тушунтириб бера олмаган.
Сергей Майоров суддан Даулетмурат Тажимуратовга нисбатан биринчи инстанция судининг 31 январдаги ҳукмини бекор қилишни, уни оқлаш ва ноқонуний жиноий жавобгарликка тортилганлиги учун реабилитация қилишни сўради.
Прокурор
Прокуратура вакили суддан тўрт нафар айбланувчига нисбатан шартли жазо ва озодликни чеклаш тарзидаги жазони реал муддатларга алмаштиришни сўради:
- Лолагул Қаллихонова — 8 йил шартли озодликдан маҳрум қилиш ўрнига (3 йил синов муддати билан) 11 йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш;
- Азамат Турданов — 5 йил озодликни чеклаш ўрнига 8 йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш;
- Ахмет Сметуллаев — 5 йил озодликни чеклаш ўрнига 8 йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш;
- Азамат Нуратдинов — 5 йиллик озодликни чеклаш ўрнига 7 йил муддатга озодликдан маҳрум қилиш.
Шундан сўнг прокурор апелляция шикояти берган судланувчиларнинг қолган қисмига ўтди (видео). Унинг айтишича, Даулетмурат Тажимуратов, Даулетмурат Жиемуратов, Бахтиёр Кадирбергенов, Байрам Сейтниязов, Саидабулла Медетов, Нурлан Найыпов, Разбек Бекмуратов, Султанбек Каипов, марҳум Полат Шамшетов, Аллабай Токимбетов, Кахарман Сейтимов, Полат Нурниязов, Саиыпназар Калимов, Нурлан Султамуратов, Арсылан Темирханов ва Амирбек Адилбековнинг айблари гувоҳларнинг кўрсатмалари, эксперт хулосалари, тергов ва суд жараёнида аниқланган видеоматериаллар ва далиллар билан исботини топган.
Давлат айбловчиси адвокат Сергей Майоровнинг эксперт хулосаларини номақбул далил деб топиш ҳақидаги илтимосига қарши чиқди, чунки «экспертиза белгиланган тартибда ўтказилган».
Прокурорнинг эслатишича, Жиемуратов, Кадирбергенов, Сейтниязов, Медетов, Найыпов, Бекмуратов, Каипов, Токимбетов, Сейтимов, Нурниязов, Калимов, Султамуратов, Темирханов ва Адилбеков ўз айбига иқрор бўлиб, биринчи ва апелляция инстанцияларида қилган ишларидан пушаймон бўлишган, халқдан ва президентдан кечирим сўрашган.
У 8 нафар судланувчи: Бахтияр Кадирбергенов (биринчи инстанция суди 7 йилга озодликдан маҳрум этилган), Саидабулла Медетов (7 йил), Байрам Сейтниязов (8 йил), Кахарман Сейтимов (5 йил), Полат Нурниязов (4 йил), Саиыпназар Калимов (6 йил), Нурлан Султамуратов (3 йил) ва Арсылан Темирханов (6 йил) ва уларнинг адвокатларининг аризаларини қисман қаноатлантириш ва Жиноят кодексининг 72-моддасига (шартли ҳукм қилиш) мувофиқ озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазога ўзгартиришни сўради.
Давлат айблови, шунингдек, суддан Даулетмурат Жиемуратов (8 йил), Нурлан Найыпов (7 йил), Разбек Бекмуратов (8 йил), Султанбек Каипов (8 йил), Аллабай Токимбетов (8,5 йил) ва Амирбек Адилбеков (7 йил)нинг жазосини енгиллаштиришни сўради.
Прокурор марҳум Полат Шамшетовга нисбатан Жиноят-процессуал кодексининг 84-моддасини (айбланувчининг ўлимини ҳисобга олган ҳолда айбдорлик масаласини ҳал қилмасдан жиноят ишини тугатиш учун асос) қўллашни мақсадга мувофиқ деб топиш, шунингдек, унинг мулкидан ҳибсни олиб ташлашни сўради.
Шу билан бирга, давлат айблови Даулетмурат Тажимуратов ва унинг адвокатининг баёнотини рад этиш, шунингдек, жазо муддатини (16 йил) ўзгаришсиз қолдириш зарурлигини таъкидлади.
Адвокат Плис Абдижалиевнинг «Газета.uz»га маълум қилишича, прокурор унинг сўровлари бўйича тушунтириш бермаган ва судланувчиларнинг айби исботланмаган айбловларини ўзгартирмаган. «Нега Каллиханова, Турданов, Сметуллаев ва Нуратдиновларни жазони қаттиқлаштириш ва муддатларни ошириш таклиф қилинди? Ҳеч қандай тушунтириш ёки далил йўқ», — деди у.
Адвокат Сергей Майоров прокурорнинг сўзлари унинг ушбу еттита суд мажлисида бу ерда бўлмагани, гўёки ҳимояси остидаги шахснинг важларини эшитмаганидан дарак бериши мумкинлигини таъкидлади.
Тажимуратовнинг сўнгги сўзи
Даулетмурат Тажимуратов ўз нутқида айбловларни рад этиб, ўзининг айбсизлигини таъкидлади. Охирги нутқида у президентнинг душмани эмаслигини яна бир бор қайд этди. У Конституцияга ўзгартириш киритиш бўйича қонун лойиҳасини яратган, «президент ва халқни бир-бирига қарши турғазган» шахсларнинг исмларини санаб ўтди.
Унинг айтишича, улар — Қорақалпоғистон адлия вазири Сайлаубай Мамбеткадиров, сенатор Улигбек Жалменов, депутатлар М. Тажибаев, М. Шимбергенов, М. Каипов, Қорақалпоғистон Конституциявий назорат қўмитаси раиси Парахат Айтниязов, Жўқорғи Кенгес қўмиталаридан бирининг раҳбари Зухра Реимова, Қорақалпоқ давлат университети ректори Ахмед Реймов, Хўжейли тумани ҳокими Женгис Ермашов ва Нукус шаҳри ҳокими Утемурат Панаевдир.
Даулетмурат Тажимуратовнинг айтишича, «қамоқхона баъзи судланувчилар айтганидек яхши эмас».
«Қамоқхона ичида қамоқхона бор. Электрошокерлар, дубинкалар бор. 2018 йилда президент ҳибсга олинган шахс қаерда бўлишидан қатъи назар, камералар ўрнатиш бўйича кўрсатма берган эди. Ҳозиргача ҳамма жойда камера йўқ», — дейди у.
Журналист суд мажлисида айтилган сўзларини такрорлади: «Мустақиллик ҳақида орзу қилиш — ҳатто жаннатдагидек шароит бўлса ҳам, жиноят эмас».
«Президент фармойишлари бажарилмаяпти. Мен уни жуда ҳурмат қиламан. Мен эришган ҳамма нарса унинг шарофатидир. Инсон ҳуқуқлари ҳамма нарсадан устун бўлишини айтди. Инсон ҳуқуқлари қаерда? Нега шунча одам сабабсиз ҳибсга олинади? Ишончли одамлар ёрдам бермаса, президентнинг ёлғиз ўзи нима қилиши мумкин?» — деди судланувчи.
Тажимуратов 2022 йил 1 июлдан кейин бирорта ҳам депутат ишдан кетмаганини, кейин эса барча айбни унинг зиммасига юклашганини таъкидлади.
Айбланувчининг айтишича, депутат Иномжон Усмонхўжаев ўз вақтида Ўзбекистоннинг биринчи президенти Ислом Каримовга эътироз билдирган, шу сабабли у 20 йилга қамалган. Шавкат Мирзиёев ҳокимиятга келганидан кейин унинг иши кўриб чиқилиб, оқланди.
«Усмонхўжаев ўз китобида шундай ёзади: „Агар Мирзиёев ҳокимиятга келмаганида, мен оқланган бўлармидим? 30 йилдан бери турли органларнинг остонасини тақиллатиб келаман. Жин урсин бу органларни“. Ҳаммаси бир кишига боғлиқ», — деди Тажимуратов.
Судланувчининг қўшимча қилишича, суд жараёнида унинг ҳимоячиси сифатида иштирок этаётган укаси Ринат Тажимуратовга нисбатан таъқиблар бошланган.
Ҳукм санаси ҳозирча эълон қилингани йўқ.
