29-mart kuni Qozog‘iston prezidenti Qasim-Jomart Tokayev yangilangan parlamentning birinchi majlisi ochilishida nutq so‘zladi.
Davlat rahbari yangi saylangan deputatlarni mamlakat manfaatlari yo‘lida hamjihatlikda ishlashga chaqirib, islohotlar yo‘li davom etishini ta’kidladi.
“Bu uzoq sayohatning boshlanishi. Siyosiy tizimni takomillashtirishga qaratilgan islohotlar davom ettiriladi. Bu juda muhim ish. Joriy yilda ilk bor 45 ta tuman va viloyat ahamiyatiga ega shahar hokimlarining to‘g‘ridan-to‘g‘ri saylovi o‘tkaziladi. Shundan so‘ng butun respublika bo‘ylab tumanlar hokimlari sayloviga o‘tamiz. Natijada barcha hokimiyat institutlari yangicha ishlay boshlaydi“, — dedi u.
Unga ko‘ra, “siyosiy jarayonlarni demokratlashtirish, fuqarolarning davlat boshqaruvidagi ishtirokini yanada oshirish yo‘lidagi harakat davom etadi“.
“Barchamiz yaxshi bilishimiz kerakki, geosiyosiy tevarakda Qozog‘iston shunday chuqur islohotlarni amalga oshirayotgan yagona davlatdir. Ayrim fuqarolar, ular orasida siyosatchilar ham bor, bu islohotlar Qozog‘iston uchun xavf tug‘dirishi mumkin degan fikrda. Lekin ishonchim komilki, o‘zgarishlar xalqimiz kelajagi uchun eng muhimi. Tanlangan yo‘ldan hech qanday holatda ham ortga qaytib bo‘lmaydi. Aksincha, qonun ustuvorligi, xalq birligi, ijtimoiy adolat va ichki siyosiy barqarorlik kabi asosiy qadriyatlarni e’tiborda ushlab, islohotlar yo‘lidan qat’iy qadam tashlash kerak“, — dedi u.
Tokayev “aniq ustuvorliklar“ formatida ishlash zarur, deb hisoblaydi. “Ayniqsa, muhim masalalar zudlik bilan hal etilishi kerak. Ammo ba’zi savollarni kechiktirish kerak, ba’zilari bo‘yicha — faqatgina bo‘lg‘usi qarorlar konturiga belgi qo‘yish lozim. Boshqa yo‘l yo‘q, aks holda biz kuch-g‘ayratimizni havoga sovuramiz, mavjud resurslarimizni isrof qilamiz“, — dedi u.
Uning fikricha, kelgusi besh yil Qozog‘iston uchun hal qiluvchi davr bo‘ladi.
“Mamlakatning jadal rivojlanishini ta’minlash uchun yuqori sifatli qonunchilik bazasini shakllantirishimiz kerak. Buning uchun iqtisodiyotimiz qoidalari va tamoyillarini o‘zgartirish kerak bo‘ladi. Bu yo‘nalishdagi dastlabki qadamlar allaqachon qo‘yilgan — monopoliyadan chiqarish va mamlakatdan noqonuniy olib chiqilgan kapitalni qaytarish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda“, — dedi prezident.
Tokayev ochiq va o‘zini-o‘zi ta’minlaydigan bozor iqtisodiyotini yaratish ustuvor vazifa bo‘lib qolayotganini ta’kidladi. Shu bilan birga, kichik va o‘rta biznes iqtisodiyot va mehnat bozorining harakatlantiruvchi kuchiga aylanishi kerak.
“Biz kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirishimiz, ular mamlakat taraqqiyotidagi muhim rolini to‘liq his qilishlari lozim. Bizga Qozog‘istonning iqtisodiy taraqqiyoti uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga oladigan tadbirkorlarning yangi to‘lqini kerak. Uning o‘zagini ma’muriy resurslarga ega bo‘lmagan holda, tadbirkorlik iqtidori va mehnatsevarligi tufayli muvaffaqiyatli biznes qura olgan ishbilarmonlar tashkil etishi zarur. Bunday odamlar har bir viloyatda bor. Ularga mamlakat ichida o‘z biznesini rivojlantirish imkoniyatini berish va ularga chinakam yordam berish muhim“, — dedi u.
Uning fikricha, Qozog‘iston haqiqiy sanoatlashtirish, ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, infratuzilmani modernizatsiya qilish bilan shug‘ullanishi darkor. budjetdan moliyalashtiriladigan loyihalar, birinchi navbatda, mahalliy tadbirkorlar tomonidan amalga oshirilishi kerak, deb hisoblaydi u.
QQS stavkalarini tabaqalashtirish, yirik va tovar xo‘jalik yurituvchi subyektlar uchun soliqlarni oshirish
Bundan tashqari, Tokayev “davlat budjetining asosiy ulushini shakllantiruvchi“ korporativ daromad solig‘i (KDS) va qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) bo‘yicha stavkalarni farqlash zarurligini ta’kidladi. Shuningdek, u soliq tizimini to‘liq raqamlashtirish bo‘yicha topshiriq berdi.
“Shu bilan birga, yuqori rentabelli yirik korxona va xomashyo eksport qiluvchi kompaniyalar g‘aznaga ko‘proq to‘lashi kerak. Bu amaliyot uzoq vaqtdan beri dunyoda o‘zini muvaffaqiyatli o‘rnatgan. Va bu adolatli“, — dedi u.
Shu bilan birga, Qozog‘iston prezidenti so‘nggi o‘n yilliklarda yer qa’ridan foydalanish sohasida tizimli muammolar to‘planib qolganini ta’kidladi.
“Tog‘-kon sanoati salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarishga qidiruv-qidiruv ishlari hajmining yetarli emasligi to‘sqinlik qilmoqda. Mineral-xom ashyo bazasini to‘ldirish sur’ati ham sekinlashmoqda. Bu esa o‘zlashtirilgan yer qa’rining kamayishi fonida sodir bo‘lmoqda“, — dedi u.
budjet
Tokayev yangi parlament faoliyati haqidagi tasavvurini taqdim qilar ekan, “adolatli, barqaror va shaffof soliq tizimi“ni shakllantirishga chaqirdi. Qozog‘iston prezidenti milliy boylikning maqbul taqsimlanishini, yuqori darajadagi iqtisodiy faollikni ta’minlash va iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini manzilli qo‘llab-quvvatlash zarurligini qayd etib o‘tdi.
Iqtisodiyotni monopoliyadan chiqarish bo‘yicha ishlar doirasida transfertli narxlar xilma-xilligi, xalqaro soliqqa tortish, subsidiyalar va davlat resurslari ajratilishi ustidan nazoratni ta’minlashning tushunarli va samarali vositalarini joriy etish zarur, dedi prezident.
Tokayev parlamentda so‘zlagan nutqida budjetni rejalashtirish va ijro etish “eng yaxshisini orzu qilishini“ ta’kidladi.
“Davlat qarziga xizmat ko‘rsatish xarajatlari oshib bormoqda, Milliy jamg‘armadan ajratiladigan mablag‘lar kamaymayapti, barcha darajadagi budjetlarni ishlab chiqish samaradorligi bilan bog‘liq muammolar saqlanib qolmoqda. Shuning uchun bizga puxta va muvozanatli budjet siyosati kerak. Joriy yilda parlamentga kiritiladigan yangi budjet kodeksi loyihasi ana shu masalalarni hal etishga qaratilgan bo‘lishi zarur“, — dedi u.
Boy va kambag‘allar o‘rtasidagi farq
Tokayev oldinda har tomonlama modernizatsiya sur’atlarini jadallashtirish va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishda yutuq yaratishdek muhim vazifa turganini ta’kidladi.
“Biz tashqi vaziyatga ishondik va unga yo‘nalish oldik. Tashqi konsepsiyalar va dasturlarga ishondik, bajarilgan ishlar bo‘yicha yolg‘on hisobotga ishonishga majbur bo‘ldik. Ayni paytda aholi o‘rtasida ahvol juda og‘ir. Boylar va kambag‘allar o‘rtasida juda katta tafovut mavjud. Endi esa, kelasi besh yil ichida hukumat va parlament bunga yechim topishi kerak“, — dedi u.
Hashamatli uylar egalari uchun energoresurslar tariflarining pastligi
Qozog‘iston rahbari o‘tgan yili mamlakatda tovar gazining jiddiy tanqisligi yuzaga kelganini, bu esa mamlakatning energetika xavfsizligini xavf ostiga qo‘yganini eslatdi.
“Kelgusida bunday holatlarning oldini olish uchun ichki bozorni ushbu turdagi yoqilg‘i bilan ta’minlash zarur. Shu bilan birga, Qozog‘istonda gaz narxi barcha qo‘shni davlatlarga nisbatan eng past. Shuning uchun xorijiy davlatlar misolida tabaqalashtirilgan tariflarni joriy etish imkoniyatlarini ko‘rib chiqish zarur. Umuman olganda, past tariflar, arzon narxlar iqtisodiyotimizga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ajratilgan barcha subsidiyalar qo‘shni davlatlarga ketadi“, — dedi u.
Qasim-Jomart Tokayevning fikricha, hozirda “kechayu kunduz ulkan qasrlarini past tarifda isitayotganlar“ uchun yangi tizimda kub metr narxi yuqoriroq bo‘lishi kerak. Aynan shu yerda ijtimoiy adolat namoyon bo‘ladi, dedi u.
Uning so‘zlariga ko‘ra, mavjud xomashyodan foydalanish samaradorligini oshirish muhim, “biz uyda ham, davlat darajasida ham tejamkorlik sharoitida yashashni o‘rganishimiz kerak“.
“Bu hozirgi murakkab geosiyosiy vaziyatda kuchaygan global amaliyotdir. Ishlab chiqarishda ham, kundalik hayotda ham arzon gazdan nazoratsiz va ehtiyotsiz foydalanish o‘tmishda qolishi kerak. Hukumat energiya samaradorligi va tijorat gazini oqilona iste’mol qilish rejasini ishlab chiqishi kerak“, — dedi Tokayev.
Lobbichilar ustidan nazorat
Prezident lobbichilik faoliyatini monitoring qilish amaliyotini o‘rganish bo‘yicha topshiriq berdi. Uning fikricha, bu huquqiy bo‘shliqlar korrupsiya uchun keng maydon yaratadi.
“Fursatdan foydalanib, yana bir dolzarb masalaga e’tibor qaratmoqchiman. Ma’lumki, qonunlar va turli qoidalarni ishlab chiqishda moliyaviy va sanoat guruhlari hamda yirik biznes qarorlar qabul qilishda katta ta’sir ko‘rsatadi. Adolat uchun aytish kerakki, bu deyarli barcha mamlakatlarga, jumladan, rivojlangan mamlakatlarga ham xos“, — dedi u.
“Ammo bu parda ortida sodir bo‘lganda, to‘liq huquqiy tartibsizlik sharoitida korrupsiya uchun keng maydon paydo bo‘ladi. Sivilizatsiyalashgan dunyoda siyosat yopiq eshiklar ortida shakllanmaydi. Shuning uchun lobbichilik faoliyatini qonunchilik bilan tartibga solish va nazorat qilish bo‘yicha xalqaro tajribani o‘rganishni topshiraman“, — dedi Tokayev.
