29 март куни Қозоғистон президенти Қасим-Жомарт Токаев янгиланган парламентнинг биринчи мажлиси очилишида нутқ сўзлади.
Давлат раҳбари янги сайланган депутатларни мамлакат манфаатлари йўлида ҳамжиҳатликда ишлашга чақириб, ислоҳотлар йўли давом этишини таъкидлади.
«Бу узоқ саёҳатнинг бошланиши. Сиёсий тизимни такомиллаштиришга қаратилган ислоҳотлар давом эттирилади. Бу жуда муҳим иш. Жорий йилда илк бор 45 та туман ва вилоят аҳамиятига эга шаҳар ҳокимларининг тўғридан-тўғри сайлови ўтказилади. Шундан сўнг бутун республика бўйлаб туманлар ҳокимлари сайловига ўтамиз. Натижада барча ҳокимият институтлари янгича ишлай бошлайди», — деди у.
Унга кўра, «сиёсий жараёнларни демократлаштириш, фуқароларнинг давлат бошқарувидаги иштирокини янада ошириш йўлидаги ҳаракат давом этади».
«Барчамиз яхши билишимиз керакки, геосиёсий теваракда Қозоғистон шундай чуқур ислоҳотларни амалга ошираётган ягона давлатдир. Айрим фуқаролар, улар орасида сиёсатчилар ҳам бор, бу ислоҳотлар Қозоғистон учун хавф туғдириши мумкин деган фикрда. Лекин ишончим комилки, ўзгаришлар халқимиз келажаги учун энг муҳими. Танланган йўлдан ҳеч қандай ҳолатда ҳам ортга қайтиб бўлмайди. Аксинча, қонун устуворлиги, халқ бирлиги, ижтимоий адолат ва ички сиёсий барқарорлик каби асосий қадриятларни эътиборда ушлаб, ислоҳотлар йўлидан қатъий қадам ташлаш керак», — деди у.
Токаев «аниқ устуворликлар» форматида ишлаш зарур, деб ҳисоблайди. «Айниқса, муҳим масалалар зудлик билан ҳал этилиши керак. Аммо баъзи саволларни кечиктириш керак, баъзилари бўйича — фақатгина бўлғуси қарорлар контурига белги қўйиш лозим. Бошқа йўл йўқ, акс ҳолда биз куч-ғайратимизни ҳавога совурамиз, мавжуд ресурсларимизни исроф қиламиз», — деди у.
Унинг фикрича, келгуси беш йил Қозоғистон учун ҳал қилувчи давр бўлади.
«Мамлакатнинг жадал ривожланишини таъминлаш учун юқори сифатли қонунчилик базасини шакллантиришимиз керак. Бунинг учун иқтисодиётимиз қоидалари ва тамойилларини ўзгартириш керак бўлади. Бу йўналишдаги дастлабки қадамлар аллақачон қўйилган — монополиядан чиқариш ва мамлакатдан ноқонуний олиб чиқилган капитални қайтариш бўйича ишлар олиб борилмоқда», — деди президент.
Токаев очиқ ва ўзини-ўзи таъминлайдиган бозор иқтисодиётини яратиш устувор вазифа бўлиб қолаётганини таъкидлади. Шу билан бирга, кичик ва ўрта бизнес иқтисодиёт ва меҳнат бозорининг ҳаракатлантирувчи кучига айланиши керак.
«Биз кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қувватлаш бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга оширишимиз, улар мамлакат тараққиётидаги муҳим ролини тўлиқ ҳис қилишлари лозим. Бизга Қозоғистоннинг иқтисодий тараққиёти учун масъулиятни ўз зиммасига оладиган тадбиркорларнинг янги тўлқини керак. Унинг ўзагини маъмурий ресурсларга эга бўлмаган ҳолда, тадбиркорлик иқтидори ва меҳнатсеварлиги туфайли муваффақиятли бизнес қура олган ишбилармонлар ташкил этиши зарур. Бундай одамлар ҳар бир вилоятда бор. Уларга мамлакат ичида ўз бизнесини ривожлантириш имкониятини бериш ва уларга чинакам ёрдам бериш муҳим», — деди у.
Унинг фикрича, Қозоғистон ҳақиқий саноатлаштириш, ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш, инфратузилмани модернизация қилиш билан шуғулланиши даркор. Бюджетдан молиялаштириладиган лойиҳалар, биринчи навбатда, маҳаллий тадбиркорлар томонидан амалга оширилиши керак, деб ҳисоблайди у.
ҚҚС ставкаларини табақалаштириш, йирик ва товар хўжалик юритувчи субъектлар учун солиқларни ошириш
Бундан ташқари, Токаев «давлат бюджетининг асосий улушини шакллантирувчи» корпоратив даромад солиғи (КДС) ва қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) бўйича ставкаларни фарқлаш зарурлигини таъкидлади. Шунингдек, у солиқ тизимини тўлиқ рақамлаштириш бўйича топшириқ берди.
«Шу билан бирга, юқори рентабелли йирик корхона ва хомашё экспорт қилувчи компаниялар ғазнага кўпроқ тўлаши керак. Бу амалиёт узоқ вақтдан бери дунёда ўзини муваффақиятли ўрнатган. Ва бу адолатли», — деди у.
Шу билан бирга, Қозоғистон президенти сўнгги ўн йилликларда ер қаъридан фойдаланиш соҳасида тизимли муаммолар тўпланиб қолганини таъкидлади.
«Тоғ-кон саноати салоҳиятини тўлиқ рўёбга чиқаришга қидирув-қидирув ишлари ҳажмининг етарли эмаслиги тўсқинлик қилмоқда. Минерал-хом ашё базасини тўлдириш суръати ҳам секинлашмоқда. Бу эса ўзлаштирилган ер қаърининг камайиши фонида содир бўлмоқда», — деди у.
Бюджет
Токаев янги парламент фаолияти ҳақидаги тасаввурини тақдим қилар экан, «адолатли, барқарор ва шаффоф солиқ тизими»ни шакллантиришга чақирди. Қозоғистон президенти миллий бойликнинг мақбул тақсимланишини, юқори даражадаги иқтисодий фаолликни таъминлаш ва иқтисодиётнинг устувор тармоқларини манзилли қўллаб-қувватлаш зарурлигини қайд этиб ўтди.
Иқтисодиётни монополиядан чиқариш бўйича ишлар доирасида трансфертли нархлар хилма-хиллиги, халқаро солиққа тортиш, субсидиялар ва давлат ресурслари ажратилиши устидан назоратни таъминлашнинг тушунарли ва самарали воситаларини жорий этиш зарур, деди президент.
Токаев парламентда сўзлаган нутқида бюджетни режалаштириш ва ижро этиш «энг яхшисини орзу қилишини» таъкидлади.
«Давлат қарзига хизмат кўрсатиш харажатлари ошиб бормоқда, Миллий жамғармадан ажратиладиган маблағлар камаймаяпти, барча даражадаги бюджетларни ишлаб чиқиш самарадорлиги билан боғлиқ муаммолар сақланиб қолмоқда. Шунинг учун бизга пухта ва мувозанатли бюджет сиёсати керак. Жорий йилда парламентга киритиладиган янги Бюджет кодекси лойиҳаси ана шу масалаларни ҳал этишга қаратилган бўлиши зарур», — деди у.
Бой ва камбағаллар ўртасидаги фарқ
Токаев олдинда ҳар томонлама модернизация суръатларини жадаллаштириш ва ижтимоий-иқтисодий ривожланишда ютуқ яратишдек муҳим вазифа турганини таъкидлади.
«Биз ташқи вазиятга ишондик ва унга йўналиш олдик. Ташқи концепциялар ва дастурларга ишондик, бажарилган ишлар бўйича ёлғон ҳисоботга ишонишга мажбур бўлдик. Айни пайтда аҳоли ўртасида аҳвол жуда оғир. Бойлар ва камбағаллар ўртасида жуда катта тафовут мавжуд. Энди эса, келаси беш йил ичида ҳукумат ва парламент бунга ечим топиши керак», — деди у.
Ҳашаматли уйлар эгалари учун энергоресурслар тарифларининг пастлиги
Қозоғистон раҳбари ўтган йили мамлакатда товар газининг жиддий танқислиги юзага келганини, бу эса мамлакатнинг энергетика хавфсизлигини хавф остига қўйганини эслатди.
«Келгусида бундай ҳолатларнинг олдини олиш учун ички бозорни ушбу турдаги ёқилғи билан таъминлаш зарур. Шу билан бирга, Қозоғистонда газ нархи барча қўшни давлатларга нисбатан энг паст. Шунинг учун хорижий давлатлар мисолида табақалаштирилган тарифларни жорий этиш имкониятларини кўриб чиқиш зарур. Умуман олганда, паст тарифлар, арзон нархлар иқтисодиётимизга салбий таъсир кўрсатмоқда. Ажратилган барча субсидиялар қўшни давлатларга кетади», — деди у.
Қасим-Жомарт Токаевнинг фикрича, ҳозирда «кечаю кундуз улкан қасрларини паст тарифда иситаётганлар» учун янги тизимда куб метр нархи юқорироқ бўлиши керак. Айнан шу ерда ижтимоий адолат намоён бўлади, деди у.
Унинг сўзларига кўра, мавжуд хомашёдан фойдаланиш самарадорлигини ошириш муҳим, «биз уйда ҳам, давлат даражасида ҳам тежамкорлик шароитида яшашни ўрганишимиз керак».
«Бу ҳозирги мураккаб геосиёсий вазиятда кучайган глобал амалиётдир. Ишлаб чиқаришда ҳам, кундалик ҳаётда ҳам арзон газдан назоратсиз ва эҳтиётсиз фойдаланиш ўтмишда қолиши керак. Ҳукумат энергия самарадорлиги ва тижорат газини оқилона истеъмол қилиш режасини ишлаб чиқиши керак», — деди Токаев.
Лоббичилар устидан назорат
Президент лоббичилик фаолиятини мониторинг қилиш амалиётини ўрганиш бўйича топшириқ берди. Унинг фикрича, бу ҳуқуқий бўшлиқлар коррупция учун кенг майдон яратади.
«Фурсатдан фойдаланиб, яна бир долзарб масалага эътибор қаратмоқчиман. Маълумки, қонунлар ва турли қоидаларни ишлаб чиқишда молиявий ва саноат гуруҳлари ҳамда йирик бизнес қарорлар қабул қилишда катта таъсир кўрсатади. Адолат учун айтиш керакки, бу деярли барча мамлакатларга, жумладан, ривожланган мамлакатларга ҳам хос», — деди у.
«Аммо бу парда ортида содир бўлганда, тўлиқ ҳуқуқий тартибсизлик шароитида коррупция учун кенг майдон пайдо бўлади. Цивилизациялашган дунёда сиёсат ёпиқ эшиклар ортида шаклланмайди. Шунинг учун лоббичилик фаолиятини қонунчилик билан тартибга солиш ва назорат қилиш бўйича халқаро тажрибани ўрганишни топшираман», — деди Токаев.
