Бир гуруҳ авиация ихлосмандлари ва споттерлар расмийлардан бир неча йиллардан буён Тошкентда авиация музейини очишни талаб қилиб келаётганига қарамасдан, барча уринишлар самарасиз якунланмоқда.
Бир пайтлар шаҳарда самолётлар ишлаб чиқарадиган улкан корхона — Чкалов номидаги Тошкент авиация ишлаб чиқариш бирлашмаси фаолият кўрсатарди. Ҳозирда уни логотипида самолёт тасвирланган Авиатор номли таниқли тармоқ супермаркети эслатиб турибди, холос.
2017 йилнинг кузида Ўзбекистон президенти Астрономия институти ёнида астрономия ва аэронавтика паркини очиш тўғрисидаги қарорни имзолаганида камида кичик самолётлар парки яратса, деган умид пайдо бўлган эди. Ҳужжатда Мудофаа вазирлиги, Миллий авиакомпания ва Тошкент механика заводи (собиқ ТАПОиЧ ҳудудида жойлашган) тасарруфидаги авиамоделлар мазкур паркка жойлаштириш ҳақида сўз борганди. 2019 йилнинг ёзида лойиҳани амалга оширувчи компания Мудофаа вазирлиги билан самолётлар ва вертолётларни ўрнатиш бўйича шартнома имзолаганини маълум қилди. Ўшандан бери лойиҳа ҳақида ҳеч нарса маълум эмас. Ўтган йилнинг кузида ушбу сайтда гул боғини ташкил этиш бўйича ҳукумат қарори лойиҳаси пайдо бўлди.
2021 йил бошида пойтахт ҳокимлиги томонидан ободонлаштириш ва янги боғлар барпо этиш бўйича лойиҳалар тақдим этилди, улар орасида авиапарк ташкил этиш таклифи ҳам бор эди. Бу лойиҳа ҳам амалга оширилмади.
2022 йил январь ойида ҳукумат мамлакат аэропортларида авиаспоттингга расман рухсат берди. Шу билан бирга, бу ҳақдаги қарорда Uzbekistan Airports компаниясига Мудофаа вазирлиги ва Тошкент ҳокимлиги билан биргаликда икки ой муддатда Ўзбекистон Миллий авиация музейини ташкил этиш тўғрисида Вазирлар Маҳкамасига таклиф киритиш топширилди. Лойиҳанинг ҳолати ҳақида ҳеч нарса маълум эмас.
Сўнгги йилларгача ТАПОиЧ ҳудудида бир нечта тарихий самолётлар сақланиб қолганди, бироқ собиқ авиация заводи ҳудудлари ўзлаштирилгач, бу самолётлар олиб ташланди. Ҳозирда уларнинг баъзилари самолётлар синовдан ўтказилган собиқ ТАПОиЧ парвоз синов станцияси ҳудудида жойлашган. Об-ҳаво шароити таъсирида самолётлар аста-секин йўқолиб бормоқда. Ҳозирда унинг яқинида фуқаролик (ишбилармонлик) авиацияси аэропорти қурилмоқда.
Манба: Google Earth
«Сўнгги йилларда авиация соҳасига катта эътибор қаратилмоқда. Мамлакатда аллақачон бир эмас, бир нечта авиакомпаниялар ишламоқда, аэропортлар реконструкция қилинмоқда ва янгилари қурилмоқда, илгари фақат орзу қилиш мумкин бўлган авиаспоттинг қонунийлаштирилди. Очиқ осмон остидаги авиация музейининг ташкил этилиши ёшларнинг авиация ва техникага бўлган қизиқишини қўллаб-қувватлаш, сайёҳларни жалб этиш ҳамда Тошкентнинг самолётлар ишлаб чиқарилган шаҳар сифатида тарихини сақлаб қолиш имконини беради. Бизда темир йўл техникаси музейи бор, нега авиация музейини яратмаслик керак?» — дейди узоқ йиллардан буён шу ғоя билан яшаб келаётган Аброр Сатимов.
У бир вақтлар ТАПОиЧда ишлаган, аэромоделлик машғулотларида дарс берган (ҳали ҳам моделлар яратади) ва самолётлар ва музей ғояси ҳақида соатлаб гапира олади.
Унинг фикрича, музей эксплуатациядан чиқарилган ва ишлаб чиқариш тугалланмаган самолётлар собиқ самолёт заводидан олиб келинган жойда ташкил этилиши мумкин. Потенциал экспонатларни ташиш учун ҳеч қандай харажатлар бўлмаслигидан ташқари, у ер ТАПОиЧда қурилган самолётларнинг илк парвозлари амалга оширилган жой сифатида ҳам тарихий аҳамиятга эга.
Очиқ манбалардан олинган маълумотларга кўра, ушбу ҳудудда Ил-76МФ, Ил-114Т (нодир юк версияси), АН-8 ва Ту-154Б, Ту-134, Ан-12, МиГ-21 ва бошқа камёб ва ноёб самолётлар мавжуд. Улар жаҳон авиацияси тарихи учун ҳам қимматли бўлиб, бу Ўзбекистон чегарасидан узоқда жойлашган авиация музейига қизиқишни таъминлаши шубҳасиз, дея маълумот берди авиаспоттерлар Рустам Маннанов ва Асқар Тўраназаров.
Музейнинг очилиши янги иш ўринлари яратиш, сайёҳларни жалб этиш имконини беради. Ҳудуд шаҳар чеккасида жойлашган бўлиб, транспортда муаммо туғдирмайди, кириш йўли мавжуд. Музейга келган меҳмонлар эътиборини тортади. Бу ажойиб жамоат майдони бўлиши мумкин. Маърузалар, учрашувлар, техник тўгараклар, жумладан, самолётларни моделлаштириш учун шароит яратилса, бу техника фанларини оммалаштириш, муҳандис-техник мутахассисларни етиштиришга хизмат қилади.
Санаб ўтилган самолётлардан ташқари, уларнинг катта қисми, шу жумладан ноёб нусхалари бутун мамлакат бўйлаб тарқалиб кетган. Ҳокимлик ва истироҳат боғларига топширилган кўплаб самолётлар аянчли аҳволда ёки йўқолган.
Тошкент шаҳрининг Учтепа тумани ҳокимлигида турган Ан-26 ҳарбий-транспорт самолёти бунинг ёрқин мисолидир. У аъло ҳолатда топширилган, аммо ҳозир ташландиқ ҳолда (харитага қаранг).
Фото: Марк Яськов.
Фото: Марк Яськов.
Ангрен шаҳар боғига ўтказилган Як-40ни ҳам эслаш мумкин. Самолёт кўмир ва ўтирнлар учун омбор сифатида ишлатилган. Ўтган йили у ёнғин натижасида вайрон бўлган.
Очиқ манбалардан олинган фото.
Шунингдек, Дўстобод шаҳрида турган Як-40 самолёти ўтган йили Нурафшонда металлоломга ажратиб ташланди.
Фото: Аброр Сатимов.
Фото: Аброр Сатимов.
Яна бир ачинарли мисол — Олмалиқдан, постаментда турган Ан-12 самолёти туширилган ва парчаларга ажратилган.
Фото: Аброр Сатимов.
«Афсуски, бундай мисоллар кўп. Барча самолётларни бир жойда тўплаш орқали ҳақиқий Миллий авиация музейини яратиш мумкин. Бу, шубҳасиз, фуқаролар ва меҳмонларнинг севимли жойига айланади. Бунинг учун ҳали имконият бор», — деб ҳисоблайди Аброр Сатимов.
Авиация музейи экспозициясини тўлдириши мумкин бўлган мамлакат ҳудудида жойлашган самолётлар ва вертолётлар рўйхати:
- Ту-124, ноёб нусхаси, дунёда атиги 5−6 дона бор (Улуғнор, Андижон вилояти);
- Як-42, серияли ишлаб чиқаришдан олдинги ноёб нусхаси (Қорақалпоғистон);
- Ми-26, дунёдаги энг йирик вертолётлардан бири (Чирчиқ, Тошкент вилояти);
- Hawker 800 (Термиз аэропорти);
- Ка-26 (Урганч, Хоразм вилояти);
- Ан-26 (Тошкент, Учтепа тумани);
- Су-19 (Тошкент, Учтепа тумани);
- ИЛ-14 (ТМЗ, собиқ Дубовий, Тошкент ш., Яшнобод тумани);
- Як-40 (Фавқулодда вазиятлар вазирлиги академияси, Тошкент ш., Янгиҳаёт тумани).
Mening Fikrim жамоавий мурожаатлар порталида Тошкентда авиация музейини ташкил этиш бўйича петиция яратилди. Мазкур ташаббусга қуйидаги ҳавола орқали овоз бериш мумкин.
