«Газета.uz» таҳририятининг президентга мурожаати йўлланган «Навоий кўчасини ҳам шоссега айлантиришга қарор қилинди» сарлавҳали мақолага интернетда фаол тарзда жавоб қайтарилди. Мақола бошқа қатор сайтлар томонидан қайта нашр этилди ва кўплаб блогерлар томонидан кенг тарқатилди.
Изоҳ қолдирганларнинг аксарияти таҳририятнинг пойтахтнинг асосий кўчаларидан бирини автомобиллар сонини орттирадиган ва ҳайдовчилар учун қулайлик яратишга урғу берган ҳолда реконструкция қилмаслик лозимлиги тўғрисидаги фикрларини маъқуллади. Бир вақтлар трамвайлар қатнови мавжуд бўлган ва бутун шаҳар бўйлаб ўтувчи мазкур кўча учун (бошқа барча кўчаларда ҳам бўлгани каби) ҳам пиёдалар, ҳам велосипедчилар қулай ҳаракат қилиши ва фойдаланишини назарда тутадиган, шахсий транспорт воситаларининг жозибадорлигини камайтиришга имкон берувчи жамоат транспортидан фойдаланиш учун қулайлик яратишни ҳисобга оладиган пухта ўйланган концепция зарур.
Эртасига, 16 февраль куни Тошкент шаҳар ҳокимлиги томонидан лойиҳа муаллифлари, Транспорт вазирлиги ва Йўл ҳаракати хавфсизлиги хизмати вакиллари ҳамда кўча кесиб ўтадиган маҳаллалар оқсоқоллари иштирокида матбуот анжумани (видео) чақирилди. Бир кун олдин тақдим этилган ва бир қатор саволларни туғдирган лойиҳа янгиланган эди — энди унда автобуслар учун ажратилган алоҳида линия пайдо бўлганди. Кўчага трамвай қатновини қайтариш таклиф қилинмаяпти. «Газета.uz» томонлар нима ҳақида сўз юритгани ва ҳокимлик шаҳар аҳолисининг даъволарини эшитган ёки эшитмагани хусусида ҳикоя қилади.
Тадбирни Тошкент шаҳар ҳокимининг архитектура, капитал қурилиш ва коммуникацияларни ривожлантириш масалалари бўйича биринчи ўринбосари Бахтиёр Раҳмонов олиб борди. У журналистлардан ўзларини таништиришларини ва Навоий кўчасини реконструкция қилиш лойиҳаси юзасидан эътирозларининг мазмунини баён этишларини сўради.
«Газета.uz» бош муҳаррири Азамат Атажанов таклиф этилаётган лойиҳанинг муаммоли жиҳатларига қисқача тўхталди: пиёдалар ўтиш жойлари сонининг қисқариши, одатдаги чорраҳадан кечикувчи қайрилишлар фойдасига воз кечиш, чорраҳада тартибга солинмаган ўтиш жойи пайдо бўлиши ва бошқалар.
Азамат Атажанов.
У, шунингдек, Аҳмад Дониш ва Фарғона йўли кўчаларининг муваффақиятсиз чиққан реконструкция лойиҳаларини мисол келтирди, сабаби бу кўчалар реконструкция қилинганидан кейин пиёдалар учун ҳам, ҳайдовчилар учун ҳам янада агрессив ва хавфли бўлиб қолган. Ҳозирда бу кўчалар фақат тўғридан-тўғри ҳаракатланиш учун қулай ҳисобланади. Бундай шосселар, худди йирик ўтказгичлар каби, шаҳарни бўлиб ташлайди ва автомобилларга талабни кучайтиради. Шаҳар бўйлаб қуришда давом этилаётган ер усти пиёдалар ўтиш жойлари (кўприклар) пиёдалар учун кўчаларни янада ноқулай қилиб қўймоқда, зеро улар орасида имконияти чекланган фуқаролар ҳам оз эмас.
Юз бераётган ҳодисалар ва шаҳар ҳокимиятининг очиқланган келгуси режалари Ўзбекистон президентининг шаҳар, биринчи навбатда, пиёдалар учун қулай бўлиши лозим, деган гапларига зид келмоқда. Бу яқинда президент томонидан имзоланган пойтахтда жамоат транспортини ривожлантириш концепциясида ҳам кўзда тутилган эди. Президент топшириғига биноан, соғлом турмуш тарзини тарғиб қилиш мақсадида велосипедлар ҳаракатига мўлжалланган йўлаклар билан бирлаштирилган ҳолда янги пиёдалар йўлаклари қурилмоқда, бироқ бу пухта ўйланмасдан қилинмоқда — устуворлик барибир автомобилларга берилган.
Жамоат транспорти хусусида кўплаб мақола ва интервьюлар муаллифи, «Газета.uz» журналисти Сабина Бакаева ҳокимга мурожаат сифатида тайёрлаб келинган нутқи билан чиқиш қилди. Анжуманда ҳоким иштирок этмаганлиги сабабли у ҳокимият вакилларига мурожаат қилди.
Сабина Бакаева. Фото: Тошкент шаҳар ҳокимлиги.
Журналист пойтахт ҳокими Тошкентнинг ҳаёт кечириш учун ажойиб шаҳарга айланишини исташига ишонч билдирди. Бундан тўрт йил олдин шаҳар ҳокимияти ва ҳукумат ушбу вазифани Туркиянинг Kalyon компаниясига ишониб топширган эди. Бироқ эндиликда лойиҳа билан ушбу компания шуғулланмаяпти. Компания лойиҳа доирасида режалаштирилган вазифалардан кўпчилигини бажармади, амалга оширилганлари эса қатор саволлар туғдирмоқда.
«„Фарғона йўли“ ёки „Аҳмад Дониш“ бўйлаб машинада эмас, пиёда юриб, йўлни кесиб ўтиб кўринг», — дея мурожаат қилди Сабина Бакаева шаҳар ҳокими ва ҳокимликнинг бошқа раҳбарларига ва бу кўчаларни «шикастланган» деб атади.
Kalyon мутахассислари шунчаки маълумотларни компьютер дастурига юклаган ҳолда, кўчанинг ҳаракат ўтказувчанлик имкониятини ошириш сценарийлари акс этган видеороликларни намойиш қилишган. Навоий кўчасини реконструкция қилиш лойиҳаси бўйича ҳам ҳокимлик томонидан худди шундай «мультфильм"лар тақдим этилди. Тошкент шаҳар ҳокими қарори билан 2022 йилда шаҳардаги 140 та чорраҳанинг ҳаракат ўтказувчанлигини ошириш юзасидан топшириқ берилган.
«Мутахассисларингизнинг фикрича, шаҳар жойларда — йўлларда ҳаракатланилади. Аммо аҳоли пунктларида биз кўчалар бўйлаб ҳаракатланамиз — у ерда машиналар учун эмас, одамлар учун зарур бўлган ижтимоий объектлар жойлашган», — дея қайд этди журналист.
Унинг таъкидлашича, замонавий дунёда, кенг муҳокамаларга сабаб бўлган «Газета.uz» мақоласида айтилганидек, автомобиллар ўтказувчанлигига эмас, балки одам сонига кўра йўловчи ташиш имкониятига устуворлик берилади: «Учта енгил машинада, ҳайдовчилар билан қўшиб ҳисобланганда, 4−5 нафар одам ташилади. Битта линияда ҳаракатланганида бу учта машина 80 та одам ташиши мумкин бўлган битта автобус ўрнини эгаллайди».
«Фараз қилайлик, тиғиз вақтда 1200 та енгил машинада 2000 киши ҳаракатланмоқда. 2000 кишини битта автобус сиғимига мос йўловчи сонига — 80 га бўламиз. Натижада — атиги 25 та катта сиғимли автобусга эга бўламиз. Ёки ундан ҳам камроқ трамвайлар, агар икки ёки учта вагонли битта ҳаракатланувчи таркиб бўлса, сиғимини ошириш ҳам мумкин… Аҳолини эркин тарзда жамоат транспортида ташишга имкон берсак, қанча одамларнинг вақтини ва пулини тежаган бўламиз?» — дея таъкидлади Сабина Бакаева.
«Шаҳар [маъмурияти] автобуслар сотиб олиш ёки жамоат транспорти фойдаланувчиларига хизмат кўрсатиш сифатини яхшилаш мақсадларида пул сарфлашга келганда зиқналик қилади, лекин ўз аҳолиси учун шароитларни ёмонлаштириш борасида сизу бизнинг пулларимизни аямай сарфлайди. Йўллар қуриляпти, кўприклар қуриляпти, ҳаёт эса яхшиланмаяпти, линиялар кўпроқ одамларни ташишга хизмат қилмаяпти», — деди у.
«Шаҳар [маъмурияти] қулайликни ошириш учун жамоат транспорти тизимидан олинадиган даромадлар ўсишини кутаётган бир пайтда, жамоат транспорти йўловчиларини йўқотмоқда. Узоқ кутишлар, режа туфайли пойгалар, салондаги бадбўй ҳид, 18 соат давомида ишлаётган ва йўловчилар хавфсизлигини хавф остига қўядиган толиққан ҳайдовчилар — автобусдан фойдаланишдаги бу каби камситишларни ким ҳам хоҳларди? Одамлар такси ёки шахсий автомобилни танлашмоқда. Демак, маъмурият 400 та автобус ўрнини эгаллайдиган 1200 та автомобилни эмас, 25 та автобус ёки 15 та трамвайдаги 2000 кишининг вақтини биринчи ўринга қўймас экан, жамоат транспорти сифатини яхшилаш учун етарли маблағга ҳеч қачон эга бўлолмайди», — дея хулоса қилди журналист.
«Бир нарсани тушунмадим, — аниқлаштирди ҳокимнинг биринчи ўринбосари Бахтиёр Раҳмонов. — Биринчидан, линиялар бўйлаб одамлар эмас, машиналар ҳаракатланади… Сиз ҳозир, 1200 та машина бошқа жойдан ҳаракатланиши, уларнинг ўрнида эса — автобуслар ҳаракатланиши керак, демоқчимисиз?»
Журналистнинг автомобиллар ҳам, жамоат транспорти ҳам одамларни ташишга мўлжалланганлиги ва асосий урғу автомобиллар сонига эмас, ташилган йўловчилар сонига қаратилиши кераклигини тушунтириш мақсадидаги уринишларига жавобан Бахтиёр Раҳмонов қайд этди: «Транспорт ҳаракати оқимининг ўлчов бирлигини одам сонига кўра ўлчаш — бу нотўғри».
Бахтиёр Раҳмонов.
У лойиҳа юзасидан билдирилган эътирозларга жавоб берар экан, Алишер Навоий кўчасининг ўлчамлари ўзгармаслигига ишонтирди. Бундан ташқари, президент топшириғига биноан, барча кўчаларда, шу жумладан, мазкур кўчада ҳам ҳаракат тезлигини 70 км/соатдан 60 км/соатгача камайтириш режалаштирилмоқда. Ҳокимлик томонидан тақдим этилган видеоролик «бошланғич» [версия] бўлган. Шунингдек, «ўлчамлари» ҳисобига, бу кўчага трамвайни қайтариш режалаштирилмаган.
Унинг сўзларига кўра, пиёдалар учун шароитлар ёмонлашмайди, уларнинг сони эса «ҳеч қанақасига камаймайди», фақат кўпаяди. «Йиллар давомида шаклланган» тротуарларнинг ўлчамлари ҳам ўзгармайди — «ҳеч ким уларни торайтирмоқчи ёки кенгайтирмоқчи эмас». Ўтиш жойларида пиёдалар учун хавфсизлик ороллари бўлади, дея ишонтирди ҳокимнинг биринчи ўринбосари, гарчи улар видеороликка кўра ҳамма жойда ҳам кўзга ташланмаган бўлса-да.
Бахтиёр Раҳмоновнинг сўзларига кўра, Туркиянинг ATAC Mühendislik компанияси ҳамда пудратчи Grand Road Tashkent мазкур тажриба лойиҳасини «келгусида ҳокимликдан буюртма олиш мақсадида» ўз маблағлари ҳисобидан молиялаштирмоқда. Шаҳар маъмурияти лойиҳа ишлаб чиқувчиларига шарт қўйган: жамоат транспорти учун ажратилган йўлакларни ташкил этиш, пиёдалар учун қулайлик яратиш, шу билан бир пайтда тирбандликни бартараф этиш.
Унинг маълум қилишича, Себзор чорраҳасида яқинда амалга оширилган реконструкциядан сўнг «транспорт ўказувчанлиги ёки сизнинг назариянгиз бўйича гапирадиган бўлсак, одамлар оқими» 30 фоизга ошган. Ҳокимлик янги лойиҳа орқали кам харажат билан йўлнинг «Сабина айтганидек, одамлар учун ҳам, улар [машиналар — таҳр.] учун ҳам ўтказувчанлик имкониятини оширишни» режалаштирмоқда.
«Тўғри, биринчи видеороликни [жамоат транспорти учун] йўлак ажратилмаган ҳолда тақдим этганимиз учун ўзимиз айбдормиз», — дея тан олди ҳокимнинг биринчи ўринбосари. «Биз халқаро тажрибага таянган ҳолда, бу йўлларни кўринишини яхшилаш, янада мукаммалроқ ободонлаштириш мақсадида реконструкция қилмоқчимиз, токи автомобилда ҳаракатланаётган йўловчилар ҳам, пиёдалар йўлаклари бўйлаб бораётган пиёдалар ҳам мамнун бўлсин».
«Менимча, сиз ҳам шу мақсадни кўзлаяпсиз, биз ҳам худди шу мақсад сари интиляпмиз. Бундан келиб чиқадики, бир тарафдамиз. Биз ҳокимликка, фақат халққа ёмонлик қилиш учун келган қандайдир ўзга сайёраликлар эмасдирмиз», — дея жаҳл қилди Бахтиёр Раҳмонов.
Фарғона йўли кўчаси реконструкцияси масаласига тўхталар экан, у илгари Тошкент ва Фарғона вилоятларидан келган ҳайдовчилар ушбу кўчани 27 дақиқада босиб ўтган бўлса, эндиликда бор-йўғи 8 дақиқа вақт сарфлаётганини таъкидлади. Бундан ташқари, «бахтсиз ҳодисалар ва ўлим билан якунланадиган йўл-транспорт ҳодисалари бир неча баробар камайган».
Фарғона йўли учун ажратилган йўлаклар ишламаётгани тўғрисидаги эътирозларга жавобан у шундай деди: «Тўғри. Бунинг учун автобуслар талаб қилинади ва ҳоказо». У Тошкент шаҳар транспорт бошқармаси ва «Тошшаҳартрансхизмат» раҳбари Анвар Жўраевдан янги автобуслар ва электробуслар харид қилиш режалари хусусида маълумот беришни сўради.
Жорий йилда президент қарорига мувофиқ 410 та автобус (2022−2025 йилларда — жами 1000 дан ортиқ автобуслар) харид қилиниши режалаштирилган. Яқинда харид қилинган 20 та электробуслар ҳам шулар жумласидан. Жамоат транспорти учун чекка ҳудудларни марказ билан боғлайдиган, ажратилган йўлаклар бўйлаб ҳаракатланувчи, жумладан, Алишер Навоий ва Фарғона йўли кўчаларидан ўтувчи 11 та асосий йўналиш ташкил этилади. Шунингдек, 2023 йилда асосий йўналишлар учун 50 дона 18 метрли артикуляр электробуслар харид қилиш режалаштирилган.
2025 йилгача бўлган муддатда автобусларнинг бутун ҳаракат таркиби янгиланади, йўналишларда баланд майдонли ноқулай Isuzu мидибуслари қолмайди. «2025 йилда президент топшириғига мувофиқ, ҳаракат таркибини тизимли янгилаш бўйича янги дастур ишлаб чиқамиз. Ҳаракат таркиби билан ҳеч қандай муаммо бўлмайди», — дея қайд этди Анвар Жўраев.
Фарғона йўлида автомашиналар қолдириб кетилаётган ажратилган йўлак қоидабузарликларни фото ва видео қайд этиш воситаларини ўрнатиш орқали «ишлаши таъминланади», дея қўшимча қилди у.
Kun.uz журналистлари Илёс Сафаров, Бобур Акмалов ва Мадина Очилова.
Kun.uz журналисти Бобур Акмалов суҳбат мавзусини шаҳарнинг одамлар учун қулайлиги ва пойтахтнинг асосий кўчаларидан бирини катта трассага айлантиришга йўл қўйилмаслиги масаласига қайтаришга уринди. Унинг таъкидлашича, кўплаб ривожланган мамлакатларда (ва бу борада асосий мисол БАА бўлмаслиги лозим) шаҳарларнинг марказий қисмлари автомобил ҳайдовчилари учун имкон қадар ноқулай тарзда режалаштирилган. Масалан, Истанбул шаҳрининг маркази ҳам асосан пиёда ҳаракатланиш учун мўлжалланган.
«Замонавий шаҳар автомобиллар учун ноқулай ва аҳоли учун қулай бўлиши зарур, токи улар автомобил сотиб олишга интилмасин, жамоат транспортини, соғлом турмуш тарзини танласин, велосипедда ҳаракатлансин, — дея таъкидлади журналист. — Автомобил ҳайдаш ёшига етиб, ҳайдовчи бўлганимдан кейин мен автомобилдан воз кечиш керак, деган хулосага келдим. Имкон қадар машинани ташлаб, пиёда ҳаракатланишга уринаман… Ва бу каби инсонлар тобора кўпайиб бормоқда».
«Лекин бизда, назаримда, жаҳондан андоза олишнинг ўрнига тескарисини қилаётгандекмиз. Алишер Навоий кўчаси ҳақида гап кетса, у ерда тирбандлик барибир бўлади — бутун дунёда бўлгани каби. Қандай чора-тадбирлар қўллашингиздан қатъи назар. Тирбандликка йўл қўймаслик учун машиналар сонини камайтиришимиз керак, бунинг учун эса ҳозирданоқ шаҳарни машиналар учун имкон қадар ноқулай ҳолатга келтириш чораларини кўришимиз керак, айниқса, шаҳар марказини… Ҳозир шаҳар марказида одамлар камайиб бормоқда, машиналар эса — кўпайяпти. Менимча, Сабина айнан шуни айтмоқчи эди», — деди Бобур Акмалов.
Бахтиёр Раҳмонов пиёдалар учун қулайлик яратиш биринчи галдаги вазифа ҳисобланишини таъкидлади. Унинг маълум қилишича, биргина 2021 йилнинг ўзида шаҳарда, жумладан, маҳаллаларда 200 километрга яқин велосипед йўлаклари қурилди. Президент томонидан ажратилган маблағ эвазига спорт ва ўйин майдончалари, бетондан ишланган тротуарлар, стрит-воркаутлар, «соғломлаштириш йўлаклари» қурилмоқда. «Ҳозир ҳамма ўз саломатлигига эътибор қаратмоқда, бу ҳам президент ташаббуси», — дея қайд этди у.
Ҳокимнинг биринчи ўринбосари ҳокимлик томонидан тажриба лойиҳаси доирасида Навоий кўчасидаги битта чорраҳани Grand Road Tashkent ва Туркиянинг ATAC лойиҳалаштирувчи компанияси ўз ҳомийлик маблағлари ҳисобидан реконструкция қилиши ва бу ишни «намуна» сифатида кўрсатиши режалаштирилганини таъкидлади. Шундан сўнг, аҳолидан келиб тушган таклифларни инобатга олган ҳолда, 140 та чорраҳанинг ҳаракат ўтказувчанлигини ошириш ишларини давом эттириш кўзда тутилган — буниси эса тўлов асосида. Унинг сўзларига кўра, ҳокимликнинг таклифига фақат шу турк компанияси жавоб қайтарган. Grand Road Tashkent, шунингдек, Фарғона йўлини реконструкция қилиш лойиҳасини ҳам амалга оширган.
Бахтиёр Раҳмонов Навоий кўчасини реконструкция қилиш бўйича янгиланган лойиҳа билан танишишни сўради. Азамат Атажанов кўрсатилган лойиҳада ҳали ҳам битта пиёдалар ўтиш жойини олиб ташлаш режалаштирилганлигини қайд этди. Қолаверса, қолган ўтиш жойларининг бир қисмида светофорнинг мавжуд эмаслиги пиёдалар учун хавф туғдиради.
Ҳокимнинг биринчи ўринбосари бунга жавобан лойиҳа ҳали тасдиқланмагани ва қайта ишланишини маълум қилди. ATAC вакили лойиҳа белгиланган шартлар ва талаблар асосида ишлаб чиқилганлигини таъкидлади. Унинг сўзларига кўра, компания Туркияда 20 йиллик тажрибага эга. Лойиҳани ишлаб чиқишда одамларга қулайлик яратиш мақсад қилинган.
Транспорт вазирлигининг Транспорт ва логистика ривожланиши муаммоларини ўрганиш маркази директори Мурод Обидовнинг қайд этишича, лойиҳа Vissum дастурида ишлаб чиқилган бўлиб, дастур қурилиш ишларини бошлашдан олдин кўчага бўладиган юкланишни прогнозлаш, транспорт оқимларини таҳлил қилиш ва маълумотларни визуаллаштириш имконини беради.
Мурод Обидов.
Транспорт вазирлиги вакили дастлаб тақдим этилган лойиҳада автобусларнинг устуворлиги ҳисобга олинмаганини тан олди. У одамлар шахсий автомобилда ҳаракатланишдан воз кечишлари учун жамоат транспорти фаолиятини яхшилаш лозимлиги тўғрисидаги мулоҳазаларни маъқуллади.
Мурод Обидовнинг аниқлик киритишича, битта чорраҳа устида ишлаш учун жами 15 та чорраҳа жойлашган бутун бошли йўлни лойиҳалаштириш зарур. Тошкент шаҳар ҳокимининг биринчи ўринбосари лойиҳани ишлаб чиқишда ҳудуддаги икки маҳаллада истиқомат қилувчи аҳолининг фикри инобатга олинишини таъкидлади.
Нега ҳокимлик аксарият ҳолларда шаҳарсозлик режалари ҳақида олдиндан хабар бермасдан, пудратчи ва лойиҳачилар номини ошкор этмасдан бирданига иш бошлаяпти, деган саволга Бахтиёр Раҳмонов аҳоли билан лойиҳалар муҳокамаси бир неча ойларга чўзилиши мумкинлигини қайд этди. Шунингдек, у журналистларга ўз лойиҳаларини тақдим этишларини таклиф қилди. Бир кун аввал Тошкент ҳокими ҳам айнан шундай таклиф билан чиққан эди.
«Агар сизда тажриба ва мисоллар бўлса, келинг, битта транспорт йўлини биргаликда ишлаб чиқайлик. Буларнинг барчасини ҳар доим бир киши бажаради, деётган экансиз, лойиҳа институтини сиз тақдим этасиз, бошқа тажриба, келинг, бир чорраҳани бирга ишлаб чиқайлик. Агар ўша лойиҳа ўхшаса, биз шу йўлдан борамиз. Таклиф беринглар», — деди у.
Азиза Қурбонова.
«Ўзбекистон 24» телеканали журналисти Азиза Қурбонова, кутилаётган хатар ва таклифлар шундоғам «Газета.uz» мақоласида санаб ўтилганлигини таъкидлади. Қолаверса, жамоатчилик ҳам бир неча бор ўз таклифларини илгари сурган.
Унинг таъкидлашича, вазирликлар, ҳокимликлар ва бошқа органлар раҳбарларининг аксарият матбуот анжуманлари аксарият ҳолларда бир хил якунланади: улар журналистларга қандай ишлаш кераклигини ўргатишади, ўзлари эса мавзудан четлашишади. У раҳбарларни журналистларга душман сифатида қараш ва уларнинг саволларидан яширин маъно излашга чек қўйишга чақирди.
Бахтиёр Раҳмонов Фарғона йўли кўчаси бўйлаб биргаликда юриб ўтиб, пиёдалар ҳаракатига ҳалақит қилаётган муаммоларни бартараф этишни таклиф қилди. Бу таклиф журналистлар томонидан қўллаб-қувватланди. Ҳокимнинг биринчи ўринбосари бунинг аниқ санаси яқин кунларда белгиланишини айтди. Бироқ унда қатнашиш истагида бўлган журналистлар рўйхати тузилмади.
Тадбир сўнггида йиғилганлар сафига шаҳар ҳокими Жаҳонгир Ортиқхўжаев қўшилди ва кўчаларни реконструкция қилиш ёки жамоат транспорти мавзусида эмас, балки аввал ўзи ишлаган корхоналарнинг ҳокимликка кўрсатаётган ҳомийликлари хусусида гапириб ўтди.
Айни пайтда Навоий ва Лабзак кўчалари чорраҳасида чорраҳани тўлиқ қайта қуриш ишлари олиб борилмоқда: ўнгга тўсиқсиз бурилиш учун учбурчаклар ва шаҳар марказига йўналишда йўлаклар орасида ажратувчи бўлаклар. Ҳокимлик ҳали ҳам якуний лойиҳани тақдим этмади.
