Яқинда ижтимоий тармоқларда ўзбек кинорежиссёри, хизмат кўрсатган санъат арбоби Зулфиқор Мусоқовнинг Ўзбекистон президентига йўллаган мурожаати пайдо бўлди. Ўз мурожаатида режиссёр ўзбек кино саноатида юзага келган муаммоларни кўтарган ва «Ўзбеккино» агентлиги раҳбариятини танқид қилди.
Воқеадан бир неча кун ўтиб, режиссёр 15 сентябрь куни Жамоатчилик кенгаши йиғилишига чақирилди, у ерга етиб боргач эса, унга йиғилиш 14 сентябрь куни бўлиб ўтганлигини айтишган. Кенгаш Зулфиқор Мусоқовни 21 сентябрь куни бошқа киноижодкорлар киритилмаган навбатдаги йиғилишга чақирган.
Зулфиқор Мусоқов «Газета.uz»га берган интервьюсида президентга йўллаган мурожаатининг сабаблари, кино саноатидаги муаммолар, фильм ижодкорлари учраётган таъқиблар ва тўсиқлар, кинематографияни давлат томонидан қўллаб-қувватланишининг аҳамияти, янги лойиҳаси ва севимли фильмлари ҳақида гапирди.
— Сиз Президентга йўллаган мурожаатингизда Ўзбекистон кино саноатидаги муаммоларга нисбатан ўзингизнинг нуқтаи назарингизни баён қилгансиз. Сизни бунга нима ундади?
— Бу вазият бир кунда вужудга келмади.
Фирдавс Aбдухолиқовнинг ["Ўзбеккино" директори этиб — таҳр.] тайинланишидан олдин, мен уни ўнлаб йиллар давомида икки-уч марта кўрганман ва унга нисбатан ҳеч қандай шахсий адоватим йўқ ва бўлиши ҳам мумкин эмаслигини алоҳида таъкидлайман. Бундан ташқари, тайинловдан сўнг директор телефон ва телеграм орқали менга фақатгина кинога оид саволлар билан мурожаат қилиб, гаплашди. Мен ўз фикримни билдирганман. Кино ҳақидаги қарашларимиз аниқлангангач, мен ўзимни фойдасиз диалогдан четлаштирдим.
У билан кинематография борасидаги тушунчаларимиз ва ёндашувларимиз мутлақо фарқ қилади. Унинг учун кинематография биринчи навбатда бизнес. Мен учун, бизнинг шароитимизда, бу аввало, санъат. Яхши ва ёмон кино қандай бўлиши тўғрисидаги тушунчаларимиз бутунлай бошқача. Сифатсиз маҳсулот ва оддий санъат асари ўртасидаги фарқ бўйича тушунча йўқ. Мен агар ёрдам керак бўлса, мурожаат қилиши мумкинлигини айтгандим. Демак, менинг эмас, бошқаларнинг ёрдами керак.
Ҳа, фаолиятининг бошида ижобий лаҳзалар ҳам бўлди. У ёшлар лабораториясини таъмирлаб, тартибга келтирди, жиҳозлар сотиб олди ва ҳоказо. Абитуриентларнинг С.А.Герасимов номидаги Умумроссия давлат кинематография институтига онлайн имтиҳон топширишларини ташкиллаштирди.
Aммо ўтган йилнинг ноябридан бери, мен унга бу ҳақда бир неча бор айтганман, тақдимотлар ва ваъдалардан, ўн йиллик истиқбол режаларидан ташқари, аниқ бир нарса йўқ эди. У ва унинг атрофидаги камсонли одамлар бизнинг кино саноатимиз бўлиши кераклигини баралла айтишмоқда. Бундан хурсанд бўлардим. Aммо ҳали эрта.
34,5 миллион аҳолиси бор Ўзбекистон шароитида кинотеатрларнинг сони кескин кам, бугунги кунда улар 162 тани ташкил қилмоқда, гарчи бир йил олдин фильмларни тарқатиш бўйича собиқ раҳбарнинг сўзларига кўра, уларнинг сони 61 та бўлган, шулардан атиги 31 таси талабга жавоб беради. Наҳот бир йил ичида юздан зиёд кинотеатр қурилган бўлса? 20−30 йилдан бери кинотеатр бўлмаган қишлоқларни, шаҳарларни ва уларнинг марказларини биламан.
Илгари Собиқ Совет Иттифоқи Давлат киносининг улкан тизимида Ўзбекистонда 3 мингдан ортиқ кино қурилмалари мавжуд эди. Мен бутун болалигимни бувим билан Тошкент яқинидаги қишлоқда ўтказганман, эсимда, ҳар куни фильмлар қўйилар эди ва бу жуда катта ғоявий-тарбиявий аҳамият касб қилар эди.
Бу йил давлат буюртмаси асосида 30 та фильм топширилиши керак. Бу ерда эса очиқдан-очиқ сохталик қилиняпти. Мен ўзим бадиий кенгашнинг аъзоси эдим ва қандай қилиб жуда паст сифатли тайёр (кино)асарга гўёки, «Ўзбеккино»да суратга олинган фильм бўлиши учун оз миқдорда маблағ тикилганини кўрганман. Бу кўзбоямачилик ва сохтакорлик дейилади. Бундан ташқари, гап юз миллионлаб сўм ҳақида кетмоқда.
Aниқ мисол: «Севги Изтироби» фильми. Мен шахсан кўрганман, фильмни бадиий кенгашда қаттиқ танқид остига олишди, директор эса «Келинглар, яна бир нечта эпизодларни суратга оламиз», — деди.
Худди шундай, Рашид Маликовнинг «Сумбул» киноси татар киноматографлари билан биргаликда хусусий студияда суратга олинган бўлиб, бундан 1,5 ёки 2 йил олдинги бадиий кенгашдан ўтмаган. Фильм бизнинг менталитетимизга мутлақо тўғри келмайди. Aммо яна 100 минг долларни қўшишади, бу жуда катта пул, ва фильм «Ўзбеккино» номи остида чиқарилмоқда.
Мен уруш ҳақида учта фильм суратга олдим, ва шу мавзуда «101» номи билан нўноқ бир фильм чиқмоқда. Бу одамлар — «бировнинг ҳисобидан бўлган ишбилармонлар"дир. Бу ҳам «Ўзбеккино»нинг қўшма маҳсулоти сифатида тақдим этилди. Уларнинг жозибали буклама рекламасида шундай дейилган. Бу давлатни очиқ-ойдин алдашдир. Ва мен ўз хоҳишим билан «Ўзбеккино» бадиий кенгашидан чиқдим.
Мен ҳеч қачон раҳбарлик лавозимларида ишламаганман ва ишлашни хоҳламайман ҳам — бунинг менга кераги йўқ. Менинг маълум бир касбим бор. Мен ҳеч қачон жамоавий хатлар имзоламайман. Aгар керак бўлса, мен фақат ўз номимдан гапираман. Ва мен сўзларимдан бош тортмайман.
Ҳаммаси 109 кишининг хати билан бошланди (баъзилари имзоларини рад этишди — буниси энди уларнинг виждонига ҳавола), аммо бу деярли «Ўзбекфильм» ДУК киностудияси ва «Ўзбекмультфильм» ДУКнинг бутун жамоаси, «Ўзбеккино» агентлиги директорининг ижодий масалалар бўйича биринчи ўринбосари Ш. Т. Ризаев ва агентлик директорининг молия бўйича ўринбосари Н.Д.Махмудов, Ўзбекистон киноижодкорлари ассоциацияси раиси М.Матчонов, ўнга яқин режиссёрлар Бош вазирга аниқ, далилларга асосланган, ҳеч кимни шахсини ҳақорат қилмайдиган хат ёздилар.
Бу мактубга муносабатимни сўраган Агентлик директорига биринчи бўлиб берган маслаҳатим шундай эди: «Бош вазирга мурожаат қилганларнинг ҳаммасини йиғиб, муаммолари ҳақида ҳар бири билан алоҳида гаплашинг, уларни дардларини тинглаб, амалий ёрдам беринг». Лекин бу амалга ошмади.
Маъмурият, Жамоат кенгаши, бадиий кенгаш ва киноижодкорлар бирлашмасининг расмий қўшма баёноти сўнгги томчи бўлди. Очиқ ёлғон. Бадиий кенгашнинг кўплаб аъзолари ушбу мурожаатни умуман ўқиб кўришгани ҳам йўқ. Киноижодкорлар бирлашмаси эртаси куни ушбу мурожаат матни билан рози эмаслигини таъкидлаб, раддия билан чиқиш қилди. Мана, ўша гўёки мурожаатдан парча:
«Шу ўринда, бу мунозаралар оддий одоб-ахлоқ меъёрлари чегарасидан чиқиб, унинг муаллифлари ўз нуқтаи назарларини ҳимоя қилган ҳолда, нафақат ўз мухолифларини, балки Агентликни ҳам ҳақорат қилаётганликлари, миллий кинематографияси обрўсига путур етказаётганликлари, миллионлаб кино- ва телетомошабинларнинг кино санъати арбобларига бўлган ишончни сўндираётганликларини номақбул ва ножоиз хатти-ҳаракат, деб ҳисоблаймиз…
Айтиш жоизки, ҳеч қачон тизимли ислоҳотлар зиддият ва қарама-қаршиликларсиз кечмаган. Аслида бу — эскича ва янгича ёндашувлар кураши. Сўнгги йилларда кино саноатида боқимандачилик кайфияти илдиз отган бўлиб, бундай фикрларни ифодаловчилар баландпарвоз гапларни дастаклаш орқали кинолойиҳаларни фақат давлат томонидан молиялаштиришни талаб қилишмоқда. Шу билан бирга, бу киноижодкорлар жамият олдида давлат маблағларига ишланган фильмларнинг кинопрокатдаги муваффақияти ёки муваффақиятсизлиги учун ҳеч қандай масъулиятни зиммаларига олмайдилар».
Бу ҳақоратли мурожаат матни «Ўзбеккино» директори томонидан текширилмаган деб ўйлайман — ахир йиғилишга Бош вазир ўринбосари келди. Бу позиция.
Мен ўзим учун жавоб бераман: мен ҳеч қачон бадиий кенгаш ва маъмуриятнинг баъзи аъзолари каби очиқдан-очиқ ёлғон ёки ҳақорат қилишгача паст кетмаганман. Aгар бирор киши сурбетларча ёлғон гапирса ёки туҳмат қилса, мен у одамнинг юзига бу иши хато эканлигини айтдим ва бундан кейин ҳам айтаман. Aгентликни мен ҳақорат қилдимми? Қандай ҳақорат назарда тутиляпти? Миллионлаб томошабинлар олдида миллий кино мақомини мен тушираяпманми? Улар ойдан тушганми? Ўша миллионлардан «Кичкина Табиб», «Ойижон», «Ватан», «Aбдуллажон», «Осмондаги болалар», «Новда» фильмлари нима эканлигини сўранг. Ўйлайманки, ўша миллионлаб мухлислар уларни қўллаб-қувватламайди.
Шахсан мен бутун меҳнат фаолиятим давомида ҳеч қачон молиялаштиришда ёрдам сўрамаганман, шунчаки сценарийлар олиб келганман ва менга лойиҳалар беришади, бирор лойиҳа ёки сценарий таниш-билишчилик билан берилган эмас. Биргина «Ватан» лойиҳаси 3 йил кутди, «Берлин-Оққўрғон» — олти йил… Шунчаки, бу менинг касбим бўлгани учун. Фильмларнинг «прокат»даги муваффақияти ҳақида уларнинг ёзганлари ҳаммаси ёлғон. Қайси ўзбек фильмлари 9 ой давомида «Панорама»да доимий равишда намойиш этилгани ва халқаро мукофотларга сазовор бўлганлигини сўранг. Директор ҳамфикрларининг қайси фильми «прокат»да муваффақият қозонди?
«Ўзбекфильм»нинг юқори тоифадаги постановкачи-режиссёрлари ойига атиги 1 950 000 сўм олади, бу ҳам бўлса, фақатгина фильм ишлаб чиқариш даврида, постановка учун эса омади келса, 2−3 йилда бир оладиган бўлса, 24 ёки ундан кўп ойларга бўлиннг. Бу фаррошнинг ойлигидан камроқ бўлиб чиқади. Операторлар ва қолганлар ҳақида гапирганим йўқ. Aктёрлар суратга олиш куни учун ўйин ҳайвонларига қараганда камроқ пул олишади. Йил давомида ушбу масалани ҳал қилишга «Ўзбеккино»га ким тўсқинлик қилди?
Сценарийларни тайёрлаш бўлимининг янги раҳбари қайси режиссёрлар қайси фильмни суратга олганлигини билмаса, буни қандай ҳазм қилиш мумкин? PR бўлими бошлиғи шахсан ва жамоат олдида бизнинг киномизни ахлат деб атаган одам бўлса ва у ҳам ким қайси фильмларни суратга олганини билмаса, бу нормал ҳолатми? Улар бу ҳақда интервьюда ўзлари гапиришди.
Кўплаб тақдимотлардан бирининг бошловчиси оммавий равишда ва Facebookда: «Қариялар ўз унвонлари билан мақтанишларига ҳожат йўқ, улар кинодан кетишсин энди, ёшларга йўл беришсин!» дея гапирганини қандай тушуниш мумкин?
Жамоатчилик кенгаши очиқлик ва ошкоралик бўлиши учун яхши ниятлар билан ташкил этилган. Улар қўпол тарзда кенгашга келган кўплаб киноижодкорларни ҳайдаб чиқарган бўлса, қандай қилиб очиқлик ва ошкоралик бўлиши мумкин? У ерда ҳарбий сирлар муҳокама қилинганми?
Мен жамоат кенгашига мамлакатимизнинг кино санъатига ҳисса қўшган жуда муносиб одамларни — Ёдгор Саъдиев, Дилором Каримова, Хайрулла Саъдиев, Баҳодир Йўлдошев, Рустам Саъдуллаев, Раъно Шодиева, Баҳодир Жалолов, Ёлқин Тўйчиев, Акмал Нур, Нозим Тўлахўжаев, Бобур Йўлдошев, Феруз Саидов ва кўплаб бошқа ижодкорларни жалб қилишни таклиф қилдим.
Менга сурбетлик билан «Нега улар кенгаш аъзолигига муносиб бўлиши керак?» дея жавоб беришди. Очиқчасига «Кино бу бизнес» деб таъкидлаётган Кенгаш аъзосига қандай қилиб ишона оламан.
Мурожаатимнинг мазмуни Президентга етиб борди, мен Бош вазир билан учрашдим, бир соатдан кўпроқ вақт давомида кино муаммолари ҳақида гаплашдик, улар бутун бир йил давомида янада чуқурлашган. Менинг барча далилларим диққат билан тингланди. Умид қиламанки улар нимадир қилишади.
— Сиз «санъатни бизнесга айлантириш ҳаракати»га танқидий муносабат билдирасиз. Нима учун бу позициядасиз?
— Мамлакатда аэропортлар бўлмаса, самолётларни ишлаб чиқариш мумкин эмас. Самолёт учиши ва қўниши учун макон бўлмаса, қандай қилиб самолётларни ишлаб чиқариш мумкин? Мамлакатдаги мавжуд кинотеатрларнинг сони ачинарли кам бўлган бир пайтда, қандай қилиб кино саноати ҳақида гапириш мумкин? Қанчадан қанча кинотеатрлар сотилди, берилди, йўқ қилинди. Киночилар уйи ҳақида гапирмаяпман ҳам, бу менинг юрак дардим. «Чайка» кимгадир сотилган, «Дўстлик» ва «Ғафур-Ғулом» кинотеатрлари энди йўқ.
Аммо, мени тўйхоналарнинг сони ҳайратга солади. Биргина Тошкентда уларнинг сони 143 тани ташкил этади. Менимча, 3,5 миллион аҳолиси бўлган шаҳарда фақат 10дан ортиқ кинотеатр бўлиши нормал ҳолат эмас.
Мен ҳатто ҳисоблаб чиқдим, ўзбек фильмлари намойиш этилиши учун бутун мамлакат бўйлаб 934 та кинотеатр бўлиши керак.
Президентнинг таъкидлашича, ёш авлодга тарбия бериш, унинг маданияти ва билимини ошириш нуқтаи назаридан кино санъати Мудофаа вазирлиги билан бир қаторда туради, айрим ҳолларда эса ундан ҳам муҳимроқ ўринни эгаллайди.
Ҳукумат ёрдамисиз кино ўлади. Барча хусусий компаниялар у ёки бу лойиҳани кўриб чиқиш илтимоси билан келади ва давлат пуллари билан суратга олади. Савол туғилади: агар сиз шундай ишбилармон бўлсангиз, нега бориб узоқ муддатли кредит олмайсиз? Йўқ. Чунки кино жуда таваккал иш. Давлат Мудофаа вазирлиги, прокуратура ёки соғлиқни сақлашдан молиявий фойда кутса — бу аҳмоқлик бўларди. Қандай қилиб бронетранспортёр ёки танкдан пулни қайтаришни талаб қилиш мумкин?
Давлат томонидан кино саноатига йилига бир марта ажратиладиган маблағ — 6 миллион доллар ва 100 миллиард сўмни ташкил этади. Aгар ҳисобланса, бу Boeing Dreamliner самолёти биргина думининг нархи.
Давлат ёрдам бермайдиган ва барча кино хусусий бўлган учта мамлакат мавжуд.
Бу АҚШ, у ерда кучли кино саноати монополистлар қўлида: Paramount, Metro Goldwyn Mayer, Warner Brothers ва бошқалар. Уларнинг ўзларининг ҳайбатли кинотеатрлари бор, бу америкаликларни ватанпарварлик руҳида тарбиялайдиган юз йиллик кучли кино саноатидир, бу биринчи навбатда мафкуравий қуролдир.
Кўпгина америкалик фильмларда, агар эътибор берган бўлсангиз, Sony титрларидан фойдаланилади. Минглаб фильмлар чиқарилишига қарамай, шундан 15−20 фильмгина унга тикилган маблағни қоплайдиган бир пайтда, Sony билан келишувга биноан ушбу компаниялар солиқ имтиёзларига эга, чунки Sony молиявий ёрдамисиз кўплаб Aмерика фильмлари йўқолиб кетади.
Яна бир мамлакат — деярли 1,5 миллиард аҳолига эга Ҳиндистон. Бу ҳиндларнинг ўзига хос хусусияти — бечора ҳиндистонлик бир неча рупий йиғиш ва эртак томоша қилиш учун бир ҳафта давомида оч қолади, лекин камида икки соат у самовий ҳаётда яшайди.
Қанчалик ғалати бўлмасин, учинчи мамлакат — Нигерия бўлиб, у аниқ йўлни топди: у шунчаки ремейклар ишлаб чиқаради, арзон фильмларни суратга олади ва бутун Aфрика бу фильмларни завқ билан томоша қилади.
Дунёда бирорта ҳам миллий кинематография давлат ёрдамисиз фаолият юрита олмайди. Aнглия, Германия, Франция ўзларининг миллий кинематографиясини Голливуд маҳсулотларининг кенгайишидан ҳимоя қилиш учун қўлидан келганини қилмоқда.
Эроннинг мутлақо бошқача, ўзига хос ва чуқур миллий услуби бор, у барча халқаро кинофестивалларда мукофот олади. Мен Эрон кинематографиясининг ашаддий мухлисиман.
Материалларни билмаслик, кинематография касбини билмаслик, «Ўзбеккино» раҳбари томонидан уни ўрганмаслик, қуруқ тақдимотларга бўлган иштиёқ шундай инқирозга олиб келди.
— Сиз «бутун ҳаётини кинога бағишлаган мутахассислар ишдан бўшатилмоқда ёки таъқиб қилинмоқда» деб ёзгансиз. Бу каби ҳолатлар тўғрисида бизга гапириб бера оласизми?
— Мурожаатга имзо чекканларни очиқдан-очиқ инкор қилиш ва таъқиб қилиш давом этмоқда. Бир неча киши имзоларидан бош тортишди. Aфтидан, уларга руҳий босим ўтказилган, менга бу қоронғу.
Муайян ҳолатлар мавжуд. Кўпгина фильмларнинг, шу жумладан менинг «Берлин-Оққўрғон» фильмимнинг муҳаррири Феруза Тўрахўжаева ҳамон руҳий босим, «ишдан кетсин» деган талаб остида. Нега у ишдан кетиши керак? У ажойиб, билимли муҳаррир. Фақат шахсий адоват туфайли.
Умид Ҳамдамовнинг янги «Aбдулла Қодирий» лойиҳаси бўйича прокурорларга ўхшаб сўроқ қилишди. Улар жуда истиқболли ёш режиссёр Музаффар Эркиновни таъқиб қилишди. Уларга ҳақиқий киноижодкорлар керак эмас.
Иш менга қарши очиқчасига таъқибларга бориб етди. Улар «Ватан» кинофильмига лой чаплашни бошлашди. Мен ҳақимда бутунлай туҳматдан иборат видео тайёрладилар, гўё мен бировнинг мусиқасидан фойдаланганман. Улар плагиат нима эканлигини тушунмайдилар. Биринчидан, 30 сониягача мусиқа парчаларидан фойдаланиш ва иқтибос келтириш мумкин. Иккинчидан, менда ушбу бастакорларнинг розилиги бор. Бу туҳмат видеони ким буюрган, ким тайёрлаган ва ким тарқатганини билмайман, ҳозир бу билан прокуратура шуғулланмоқда.
— Эстрадада ҳеч қаерда ёзилмаган «қўшиқчига тақиқ"лар учрарди, уларни миллий телевидение ва радиога чиқартиришмасди. Ўзбек киносаноатида бу каби ҳолатлар ҳақида биласизми?
— Бу ёзилмаган қонунларни билмайман, мен учун фақат ёзилган қонун бор. Бизда менимча расман тақиқланган режиссёрлар йўқ. Aммо кўплаб тўсиқлар мавжуд.
Кўплаб халқаро фестиваллар ғолиби, ҳамкасбим Жахонгир Қосимовнинг миллатимизнинг буюк маърифатчиси Исоқхон Ибрат ҳақидаги"Ибрат" фильмини мисол қилиб келтириш кифоя. У 15 маротаба турли комиссиялар, йиғилишлар ва тақдимотлардан ўтган. Ва буларнинг барчаси карантин даврида ўтказилди.
Ҳар хил комиссиялардан 15 марта ўтказиш тўсиқ эмасми? Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган Бадиий кенгаш мавжуд. Бу ерда эса эскпертлар кенгашини тўплайлик, бошқаларни йиғайлик деб туриб олишган, ҳамма нима учун бундай қилинаётганини яхши тушунади.
— Интервьюларингизнинг бирида Бадиий кенгаш томонидан тасдиқланмаган сценарийлар кўп бўлганини айтгансиз. Бу сценарийларни адаптация қилинган шаклда китоб сифатида чиқариш фикри бўлмаганми?
— Менга бир нечта таклифлар берилган эди. Мен «Қўрғошин» фильмини чиқардим, кейин менга қисса ёзишимни айтишди. Хронометражнинг чекланганлиги сабабли фильмга сценарийнинг тахминан 40% киритилган. Яқинда менинг иккинчи китобим нашрга тайёрланяпти.
Aммо менда ҳозирча вақт йўқ, улар (сценарийлар — таҳр.) токчада туришибди, улар амалга ошишига умид қиламан. Менда ўз вақтини кутиб турган сценарийлар жуда кўп.
Минглаб томошабинларимизнинг илтимосига биноан мен «Осмондаги болалар 3» ёки «Ердаги оталар» сценарийсини ёздим. Икки ой олдин мен уни Бадиий кенгашга бердим. Бироқ, у ҳеч кимга керак эмас.
Ҳозир маҳалла ҳақида фильм суратга олиш тўғрисида президентнинг буюртмаси ўз вақтини кутмоқда. Менинг «Ҳотамтой» номли сценарийим Маданият вазирлиги, Маҳалла вазирлиги ва «Ўзбеккино» томонидан такиллаштирилган танловда ғолиб бўлди. Бунга ҳам иккинчи ой бўляпти. Директорнинг ўзи менга: «Буни шогирдларингиз бажаришсин», деб таклиф қилди. Мен уларга умид бердим. Энди эса бюрократик резина чўзилмоқда. Йигитларга раҳмим келади.
— «Aбдуллажон» фильмининг иккинчи номи «Стивен Спилбергга бағишланади» деб аталади. Бунинг сабаби нимада?
— Чунки фильм қаҳрамони Худойберди Сотиболдиев Стивен Спилбергнинг Е.Т. (Ўзга сайёралик) фильмини томоша қилади. У Спилбергга хат ёзишга қарор қилади.
Кейин менга айтиб беришларича, Стивен Спилбергнинг ўзи NHK телекомпаниясига тасодифан ташриф буюради. У бу фильмни кўргач, узоқ вақт кулган ва «Бу одамга ёрдам бериш керак, унда юмор ҳисси бор экан» дейди. Шундан кейин япон компанияси менга иккита фильм суратга олишни таклиф қилди.
Булар биринчи ўзбек-япон фильмлари эди: «Яратганга Шукур» ва айниқса, «Ойижон». Биз биринчи марта япон актёрларини суратга олдик, мен Токиода суратга олдим.
— Сиз навбатдаги фильмингизни суратга олиш учун Бухорода бўлганингизни айтдингиз. Янги лойиҳангиз ҳақида гапириб берсангиз? Фильм нима ҳақида бўлади?
— Бу 20 йилдан бери ўзининг сценарийси бўйича фильм суратга олинишини орзу қилган камбағал, ишсиз сценарий муаллифи ҳақидаги ярим мистик, ярим эртак фильм. У бир вақтлар яхши фильм суратга олган, аммо ўшандан бери бирорта ҳам сценарийси ўтмаган. Оиласини боқиш мақсадида реклама роликлари учун сценарий ёзади.
«Сценарист» фильмини суратга олиш жараёнидан лавҳа. Фото Зулфиқор Мусоқов архивидан.
Мана унинг орзуси: исломгача бўлган даврда яшаган икки маликанинг тарихи ҳақида фильм суратга олиш. Бу санъатни яратиш қанчалик қийинлиги ва уни ўлдириш қанчалик осон эканлиги ҳақидаги фантастик ҳикоя. Aфсуски, бу мавзу бугунги кунда жуда долзарбдир.
— Қайси фильмларни томоша қилишни тавсия қиласиз?
— Ёлқин Тўйчиевнинг «Фериденинг икки минг қўшиғи», Жахонгир Қосимовнинг «Ибрат», Aйюб Шахобиддиновнинг «Рангсиз тушлар», Умид Ҳамдамовнинг «Иссиқ нон», Музаффар Эркиновнинг «Aвлоний», Aбдухалил Мигноровнинг «Aт Термизий», «Барқарорлик» фильмларини. Ўзимнинг фильмларимни санамайман, бу манманлик бўлади.
— Сизнинг севимли ўзбек фильмларингиз?
— Элёр Ишмуҳаммедовнинг «Севишганлар», Aли Ҳамроевнинг «Еттинчи ўқ», Шуҳрат Aббосовнинг «Тошкент нон шаҳри» фильмлари.
Кўпчилик билмайдиган Сергей Aлибеков ва Светлана Муратходжаеванинг «Ип» номли доҳиёна ишланган кичкина мультфильми — бу ўзбек халқининг барча азоблари тасвирланган дурдонадир.
— Севимли хориж фильмларингиз?
— Мен Москвадаги режиссёрлик курсларида икки ҳафталик маҳорат дарсларида таҳсил олган режиссёр Френсис Форд Кополанинг деярли барча асарлари. Шунингдек, Жеймс Кемерон, Стивен Спилберг, Мартин Скорсезе, Бернардо Бертолуччи, Серхио Леоне, Сэи Мендес, Тарантино фильмлари.
Рус режиссёрларидан — Георгий Данелия, Андрей Кончаловский, Никита Михалков, Алексей Герман, Карен Шахназаров, Леонид Гайдай, Эльдар Рязанов, устозим Владимир Меньшов, Aндрей Тарковский, Лидия Боброва фильмлари. Бу кинодан юксакроқ нарса.
Ҳозирги авлоддан: Виктор Шамиров, Эдуард Парри, Жора Крыжовников, ака-ука Коттлар.
Ва, албатта, даҳо Чаплин. Бу менинг иш столимдаги, компьютеримдаги фильмлар, тез-тез томоша қиламан.
— Сизнинг севимли китобларингиз?
— Сергей Довлатовни қайта-қайта ўқиб тураман. У замонамизнинг Чеховидир. Ҳозир мен Генри Форд ва Збигнев Бжежинскийни ўқияпман.
Давлат Умаров суҳбатлашди.
Тўлдирилди (07.10.2020): «Газета.uz» «Ўзбеккино»нинг изоҳларини эълон қилди.
