Time jurnali 2024-yilning eng katta 10 ta global xavfi ro‘yxatini e’lon qildi. Nashr muharrirlarining qayd etishicha, o‘tgan yili dunyodagi asosiy voqealar ikkita qurolli mojaro bo‘ldi — Ukraina Rossiya bosqiniga qarshilik ko‘rsatayotgan Yevropada va Isroilning HAMAS bilan urushi kechayotgan Yaqin Sharqda.
Bu yil mojarolar ko‘lami kengayishi mumkin, ammo uchinchi “urush” — Qo‘shma Shtatlarning o‘ziga qarshi urushi — eng katta global xavfni tug‘diradi, deb yozadi Time.
1. Qo‘shma Shtatlardagi ichki qarama-qarshilik
AQSh armiyasi va iqtisodiyoti kuchliligini saqlab qolayotgan bo‘lsa-da, siyosiy tizimi boshqa rivojlangan demokratik davlatlarga qaraganda ko‘proq disfunksional. 2024-yilda bu muammo yanada og‘irlashadi, deb yozadi Time.
“Prezidentlik saylovi mamlakatdagi siyosiy bo‘linishlarni chuqurlashtiradi, Amerika demokratiyasini mamlakat 150 yil davomida boshdan kechirmagan sinovlardan o‘tkazadi va Qo‘shma Shtatlarning xalqaro obro‘sini pasaytiradi”, — deyiladi maqolada.
Gap bo‘lajak prezidentlik saylovida Donald Trampning g‘alaba qozonish ehtimoli haqida ketmoqda. Inqirozlar hukm surayotgan dunyoda Trampning hokimiyat tepasiga kelishi Amerikaning jahon sahnasidagi mavqeini zaiflashtiradi, deydi jurnalistlar.
2. Yaqin Sharqdagi vaziyat
2024-yilda G‘azodagi janglar ko‘lami kengayadi va uning kattaroq mintaqaviy urushga aylanib ketish xavfi bor. Bu kurashda AQSh va Eronning bevosita ishtirokini inkor etib bo‘lmaydi.
“Mojaro jahon iqtisodiyoti uchun xavf tug‘diradi, geosiyosiy va siyosiy bo‘linishlarni kuchaytiradi va global ekstremizmni kuchaytiradi. Eskalatsiyaga boshlovchi to‘g‘ridan-to‘g‘ri yo‘l Isroil yoki “Hizbulloh”ning bir-biriga hujum qilishi bo‘ladi”, — deydi Time.
Maqolada ta’kidlanishicha, G‘azo mojarosida ishtirok etayotgan hech bir davlat mintaqaviy mojaroni qo‘zg‘atmoqchi emas, ammo “porox quruq bo‘lsa ham, gugurti bor o‘yinchilar soni eskalatsiya xavfini oshiradi”.
3. Bo‘lingan Ukraina
Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi tarixiy muvaffaqiyatsizlik bo‘lib qolmoqda, deb yozadi Time. NATO yangi a’zolar — Finlyandiya va Shvetsiya bilan mustahkamlanmoqda, Yevropa Ittifoqi esa Ukrainaning ittifoqqa qo‘shilish jarayonini boshladi.
“Ammo bu yil Ukraina de-fakto bo‘linadi va Rossiya endi jang maydonida tashabbus va moddiy ustunlikka ega”, — deyiladi maqolada.
“2024-yil — mojaroda burilish nuqtasi”, — deb hisoblaydi nashr muharrirlari. “Agar Ukraina tez orada kadrlar bilan bog‘liq muammolarni hal qilmasa, qurol ishlab chiqarishni ko‘paytirmasa va real harbiy strategiyani ishlab chiqmasa, uning hududiy yo‘qotishlari doimiy tus oladi va kengayib borishi mumkin”.
4. Boshqaruvsiz SI
2024-yilda texnologiyalar sun’iy intellekt (SI) boshqaruvini ortda qoldiradi, chunki tartibga soluvchilarning sun’iy intellektni nazorat ostiga olish harakatlari sustlashadi. Texnologiya kompaniyalari deyarli hech qanday cheklovlarsiz qolmoqda va ancha kuchli sun’iy intellekt modellari va vositalari hukumatlar nazorati ostida emas, deya ogohlantiradi Time.
5. Amerikaning xavfli do‘stlari va “yakkalanganlar o‘qi”
2024-yilda Rossiya, Shimoliy Koreya va Eron bir-birining imkoniyatlarini rivojlantiradi va jahon sahnasida “borgan sari muvofiqlashtirilgan va buzg‘unchi usullarda” harakat qiladi, deya qayd etadi jurnal.
Shu bilan birga, hatto Vashingtonning do‘stlari — Ukraina, Isroil va (ehtimol) Tayvan rahbarlari ham Qo‘shma Shtatlarni o‘zlari qochishni istagan qarama-qarshiliklar tomon tortadi, deyiladi maqolada.
6. Xitoydagi ahvol
Xitoy rahbari Si Szinpin hokimiyatining zaiflashishi yoki katta islohotlar tomon keskin burilish bo‘lmasa, Xitoy iqtisodiyoti 2024-yil davomida yomonlashadi.
“Pekinning iqtisodiy o‘sish sur’atini to‘xtatib turish modelini isloh qilmasligi, mamlakatdagi moliyaviy muammolar va aholi ishonchining inqirozi Xitoy Kommunistik partiyasi rahbariyatidagi bo‘shliqlarni ochib beradi va ijtimoiy beqarorlik xavfini oshiradi”, — deb yozadi Time.
7. Muhim mineral resurslar uchun kurash
Muhim minerallar XXI asrda o‘sish, innovatsiya va milliy xavfsizlikni rag‘batlantiradigan deyarli har bir sohada muhim tarkibiy qismidir — toza energiyadan ilg‘or hisoblash, biotexnologiya, transport va mudofaagacha.
2024-yilda butun dunyo hukumatlari sanoat siyosati va savdo cheklovlarini kuchaytiradi, bu esa muhim minerallar yetkazib berishni to‘xtatadi, deb taxmin qilmoqda Time.
8. Xatoga o‘rin yo‘q
2021-yilda boshlangan global inflyatsiya shoki 2024-yilda ham iqtisodiy va siyosiy bosimni davom ettiradi.
“Doimiy inflyatsiya tufayli yuzaga kelgan yuqori foiz stavkalari butun dunyo bo‘ylab o‘sishni sekinlashtiradi va hukumatlar o‘sishni rag‘batlantirish yoki zarbalarga javob berish uchun kam imkoniyatga ega. Bu moliyaviy stress, ijtimoiy tartibsizliklar va siyosiy beqarorlik xavfini oshiradi”, — dedi Time.
9. El-Nino qaytmoqda
Maqolada ta’kidlanishicha, to‘rt yillik tanaffusdan so‘ng El-Nino iqlim fenomeni joriy yilning birinchi yarmida eng yuqori cho‘qqisiga chiqadi va bu ekstremal ob-havo hodisalariga olib keladi.
Bular, o‘z navbatida, ayniqsa, pandemiya, energiya va oziq-ovqat narxlari tufayli zaiflashgan mamlakatlarda oziq-ovqat ta’minoti, suv tanqisligi, logistikadagi muammolar, kasalliklarning tarqalishi, migratsiya va siyosiy beqarorlikka olib keladi, deya ta’kidlaydi Time.
10. Xavfli biznes
Mijozlar, xodimlar va investorlar — asosan ilg‘or qarashlarga ega bo‘lganlar — AQShdagi madaniy urushlarni korporativ ofislarga olib kelishdi. “Endi sudlar, shtat qonun chiqaruvchi organlari, gubernatorlar va faollar guruhlari — asosan konservativlar — bunga javob qaytarishadi”, — deb yozadi jurnal.
