Time журнали 2024 йилнинг энг катта 10 та глобал хавфи рўйхатини эълон қилди. Нашр муҳаррирларининг қайд этишича, ўтган йили дунёдаги асосий воқеалар иккита қуролли можаро бўлди — Украина Россия босқинига қаршилик кўрсатаётган Европада ва Исроилнинг ҲАМАС билан уруши кечаётган Яқин Шарқда.
Бу йил можаролар кўлами кенгайиши мумкин, аммо учинчи «уруш» — Қўшма Штатларнинг ўзига қарши уруши — энг катта глобал хавфни туғдиради, деб ёзади Time.
1. Қўшма Штатлардаги ички қарама-қаршилик
АҚШ армияси ва иқтисодиёти кучлилигини сақлаб қолаётган бўлса-да, сиёсий тизими бошқа ривожланган демократик давлатларга қараганда кўпроқ дисфункциональ. 2024 йилда бу муаммо янада оғирлашади, деб ёзади Time.
«Президентлик сайлови мамлакатдаги сиёсий бўлинишларни чуқурлаштиради, Америка демократиясини мамлакат 150 йил давомида бошдан кечирмаган синовлардан ўтказади ва Қўшма Штатларнинг халқаро обрўсини пасайтиради», — дейилади мақолада.
Гап бўлажак президентлик сайловида Дональд Трампнинг ғалаба қозониш эҳтимоли ҳақида кетмоқда. Инқирозлар ҳукм сураётган дунёда Трампнинг ҳокимият тепасига келиши Американинг жаҳон саҳнасидаги мавқеини заифлаштиради, дейди журналистлар.
2. Яқин Шарқдаги вазият
2024 йилда Ғазодаги жанглар кўлами кенгаяди ва унинг каттароқ минтақавий урушга айланиб кетиш хавфи бор. Бу курашда АҚШ ва Эроннинг бевосита иштирокини инкор этиб бўлмайди.
«Можаро жаҳон иқтисодиёти учун хавф туғдиради, геосиёсий ва сиёсий бўлинишларни кучайтиради ва глобал экстремизмни кучайтиради. Эскалацияга бошловчи тўғридан-тўғри йўл Исроил ёки «Ҳизбуллоҳ»нинг бир-бирига ҳужум қилиши бўлади», — дейди Time.
Мақолада таъкидланишича, Ғазо можаросида иштирок этаётган ҳеч бир давлат минтақавий можарони қўзғатмоқчи эмас, аммо «порох қуруқ бўлса ҳам, гугурти бор ўйинчилар сони эскалация хавфини оширади».
3. Бўлинган Украина
Россиянинг Украинага бостириб кириши тарихий муваффақиятсизлик бўлиб қолмоқда, деб ёзади Time. НАТО янги аъзолар — Финляндия ва Швеция билан мустаҳкамланмоқда, Европа Иттифоқи эса Украинанинг иттифоққа қўшилиш жараёнини бошлади.
«Аммо бу йил Украина де-факто бўлинади ва Россия энди жанг майдонида ташаббус ва моддий устунликка эга», — дейилади мақолада.
«2024 йил — можарода бурилиш нуқтаси», — деб ҳисоблайди нашр муҳаррирлари. «Агар Украина тез орада кадрлар билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилмаса, қурол ишлаб чиқаришни кўпайтирмаса ва реал ҳарбий стратегияни ишлаб чиқмаса, унинг ҳудудий йўқотишлари доимий тус олади ва кенгайиб бориши мумкин».
4. Бошқарувсиз СИ
2024 йилда технологиялар сунъий интеллект (СИ) бошқарувини ортда қолдиради, чунки тартибга солувчиларнинг сунъий интеллектни назорат остига олиш ҳаракатлари сустлашади. Технология компаниялари деярли ҳеч қандай чекловларсиз қолмоқда ва анча кучли сунъий интеллект моделлари ва воситалари ҳукуматлар назорати остида эмас, дея огоҳлантиради Time.
5. Американинг хавфли дўстлари ва «яккаланганлар ўқи»
2024 йилда Россия, Шимолий Корея ва Эрон бир-бирининг имкониятларини ривожлантиради ва жаҳон саҳнасида «борган сари мувофиқлаштирилган ва бузғунчи усулларда» ҳаракат қилади, дея қайд этади журнал.
Шу билан бирга, ҳатто Вашингтоннинг дўстлари — Украина, Исроил ва (эҳтимол) Тайван раҳбарлари ҳам Қўшма Штатларни ўзлари қочишни истаган қарама-қаршиликлар томон тортади, дейилади мақолада.
6. Хитойдаги аҳвол
Хитой раҳбари Си Цзиньпин ҳокимиятининг заифлашиши ёки катта ислоҳотлар томон кескин бурилиш бўлмаса, Хитой иқтисодиёти 2024 йил давомида ёмонлашади.
«Пекиннинг иқтисодий ўсиш суръатини тўхтатиб туриш моделини ислоҳ қилмаслиги, мамлакатдаги молиявий муаммолар ва аҳоли ишончининг инқирози Хитой Коммунистик партияси раҳбариятидаги бўшлиқларни очиб беради ва ижтимоий беқарорлик хавфини оширади», — деб ёзади Time.
7. Муҳим минерал ресурслар учун кураш
Муҳим минераллар XXI асрда ўсиш, инновация ва миллий хавфсизликни рағбатлантирадиган деярли ҳар бир соҳада муҳим таркибий қисмидир — тоза энергиядан илғор ҳисоблаш, биотехнология, транспорт ва мудофаагача.
2024 йилда бутун дунё ҳукуматлари саноат сиёсати ва савдо чекловларини кучайтиради, бу эса муҳим минераллар етказиб беришни тўхтатади, деб тахмин қилмоқда Time.
8. Хатога ўрин йўқ
2021 йилда бошланган глобал инфляция шоки 2024 йилда ҳам иқтисодий ва сиёсий босимни давом эттиради.
«Доимий инфляция туфайли юзага келган юқори фоиз ставкалари бутун дунё бўйлаб ўсишни секинлаштиради ва ҳукуматлар ўсишни рағбатлантириш ёки зарбаларга жавоб бериш учун кам имкониятга эга. Бу молиявий стресс, ижтимоий тартибсизликлар ва сиёсий беқарорлик хавфини оширади», — деди Time.
9. Эль-Ниньо қайтмоқда
Мақолада таъкидланишича, тўрт йиллик танаффусдан сўнг Эль-Ниньо иқлим феномени жорий йилнинг биринчи ярмида энг юқори чўққисига чиқади ва бу экстремал об-ҳаво ҳодисаларига олиб келади.
Булар, ўз навбатида, айниқса, пандемия, энергия ва озиқ-овқат нархлари туфайли заифлашган мамлакатларда озиқ-овқат таъминоти, сув танқислиги, логистикадаги муаммолар, касалликларнинг тарқалиши, миграция ва сиёсий беқарорликка олиб келади, дея таъкидлайди Time.
10. Хавфли бизнес
Мижозлар, ходимлар ва инвесторлар — асосан илғор қарашларга эга бўлганлар — АҚШдаги маданий урушларни корпоратив офисларга олиб келишди. «Энди судлар, штат қонун чиқарувчи органлари, губернаторлар ва фаоллар гуруҳлари — асосан консервативлар — бунга жавоб қайтаришади», — деб ёзади журнал.
