BMT inson huquqlari bo‘yicha oliy komissari Volker Tyurk 13−15 mart kunlari O‘zbekistonga qilgan rasmiy tashrifi yakunlari bo‘yicha o‘z kuzatuvlari va tavsiyalarini jurnalistlar bilan o‘rtoqlashdi hamda bu haqda mamlakat rasmiylariga bildirdi.
Ular barcha sohalarda gender tafovutini bartaraf etish, jumladan, siyosiy, gender asosidagi zo‘ravonlikni jinoiylashtirish, ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlash joylarida qiynoqlar va shafqatsiz muomalaga barham berish, islohotlar jarayonida fuqarolik jamiyatining to‘laqonli ishtirok etishi, jurnalistlar himoyasi va so‘z erkinligi, madaniy huquqlarga hurmat, shuningdek, o‘tgan yilgi Qoraqalpog‘iston fojiasidan saboq chiqarish kabilardan iborat.
Tashrif chog‘ida Volker Tyurk nafaqat mamlakat rahbariyati, jumladan, prezident va boshqa rasmiylar, balki huquq faollari va yoshlar bilan ham uchrashdi. U Nukusga tashrif buyurib, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 75 yilligiga bag‘ishlangan tadbirda nutq so‘zladi.
«O‘zbekistonga meros bo‘lib qolgan siyosiy tuzilmalar inson huquqlarini e’tiborga olmagan. So‘nggi olti yil ichida bu tubdan o‘zgardi. Prezident tashabbusi bilan amalga oshirilayetgan islohotlar keng ko‘lamli sohalarda muhim huquqiy islohotlarni o‘z ichiga oldi», — deya ta’kidladi Volker Tyurk.
«Shu haftadagi tashrifim davomida mansabdor shaxslar oldinda turgan vazifalarning ko‘lami haqida gapirishdi. Ular o‘zlariga meros qolgan qiyinchiliklar haqida ham gapirdilar. Va unutmaylik, eski odatlardan qutulish qiyin», — dedi u.
Volker Tyurk vaqt o‘tishi bilan inson huquqlariga oid tafakkur va xatti-harakatlar mamlakat tuzilishiga yanada singib ketganini ta’kidladi. «Islohotlar tezlashdi va men bu bosqichma-bosqich jarayonligi va hali oldinda ish ko‘p ekanligini yaxshi bilaman. Hech kim chetda qolmasligi kerak», — deya qayd etdi u.
Eslatib o‘tamiz, O‘zbekiston 2020 yil kuzida ilk bor BMT inson huquqlari bo‘yicha kengashiga uch yillik — 2021−2023 yillarga a’zo etib saylangan edi.
Volker Tyurkning O‘zbekiston hukumatiga kuzatuvlari va tavsiyalari
Tashrif chog‘ida men hayotning barcha jabhalarida — siyosiy sohadan tortib, jamoatchilik yo‘nalishigacha bo‘lgan yaqqol gender tafovutini bartaraf etish zarurligi masalasini ko‘tardim.
Men prezident va Senat raisining ushbu nomutanosiblikni bartaraf etish bo‘yicha o‘zlariga qat’iy majburiyati olganligini olqishlayman. Shuningdek, meni oiladagi zo‘ravonlikni jinoiy javobgarlikka tortish rejalari bilan tanishishga taklif qilishdi.
Men, shuningdek, xalqaro inson huquqlari standartlariga muvofiq bir jinsli munosabatlarni jinoyatchilar ro‘yxatidan chiqarish to‘g‘risidagi qonunchilik qabul qilishga chaqirdim. Va OIV yuqtirishni har qanday sharoitda ham jinoyat deb hisoblaydigan qonunchilikni o‘zgartirishda mening idoram mamlakatga yordam berishga tayyor.
Qamoqdagi qiynoqlar va shafqatsiz munosabatga qonunda ham, amalda ham umuman yo‘l qo‘yilmasligi muhim ahamiyatga ega. O‘zbekiston qiynoq holatlarini aniqlash va oldini olishning asosiy mexanizmi — Qiynoqlarga qarshi Konvensiyaning Fakultativ protokolini ratifikatsiya qilish ustida ish olib borayotgani haqida mening idoramga kafolatlar berildi. Bu tez amalga oshirilishiga ishonaman.
Harakatlarning salmog‘i so‘zlardan ko‘ra har doim vaznliroq bo‘ladi. Kengroq qilib aytganda, huquqni muhofaza qilish va odil sudlovni amalga oshirish bilan bog‘liq davom etayotgan islohotlar jarayonida inson huquqlari nuqtai nazarini kuchaytirish zarur.
Men, shuningdek, davlat institutlari uchun fuqarolik jamiyatini umumiy islohot jarayoniga to‘liq jalb etish uchun haqiqatan ham qulay muhit yaratish muhimligini muhokama qildim.
Faol fuqarolik jamiyati inson huquqlari «g‘ildiragi»ning o‘qidir. Nodavlat tashkilotlar aralashuvlardan xoli muhitda erkin faoliyat yuritishi juda muhim. Xuddi shunday, turli xil qarashlarni rag‘batlantirish va fuqarolik jamiyatini kengaytirish uchun plyuralistik muhit zarurdir.
Erkin ommaviy axborot vositalari va ochiq raqamli makon barchaga mamlakat taraqqiyoti va o‘sishida to‘liq ishtirok etishi uchun qulay muhit yaratishi mumkin. Jurnalistlar va ommaviy axborot vositalarini, shuningdek, so‘z erkinligini himoya qilish bo‘yicha keyingi harakatlar shu choralar sirasiga kiradi.
Tashrif chog‘ida men Qoraqalpog‘iston Respublikasi va uning poytaxti Nukus shahriga ham sayohat qildim. Bu yerda men Savitskiy nomidagi muzeyda yoshlar bilan, shahar chetidagi mahalla yoki mahallada jamoat rahbarlari va oqsoqollar bilan muloqot qilish sharafiga muyassar bo‘ldim. Mening uchrashuvlarimda zukkolik va qat’iyat, inson huquqlarini hayotlarining har bir jabhasiga kiritish istagi ta’kidlandi.
Madaniy huquqlarni hurmat qilish to‘laqonli va inklyuziv jamiyatlarning o‘sishi uchun zaruriy shartdir. Bu kabi muzeylar erkin fikrlash uchun muhim bo‘lgan xavfsiz muhitni taqdim etdi.
Muzeyda men mamlakatning turli burchaklaridan kelgan 600 ga yaqin talabalar bilan ham muloqot qildim va biz nogironligi mavjud shaxslar huquqlari, raqamli tafovut, gender, atrof-muhit va iqlim o‘zgarishi kabi qator masalalar bo‘yicha shaxsan va onlayn fikr almashdik. Bugun Qoraqalpog‘iston xalqi atrof-muhitga e’tiborsizlikning og‘ir oqibatlarini boshdan o‘tkazmoqda. Bir paytlar dunyodagi to‘rtinchi eng katta ko‘l bo‘lgan Orol dengizining qurib ketishi global miqyosda xavflardan dalolat beradi.
Men yana hukumat vakillari va fuqarolik jamiyati vakillari bilan 2022 yil iyul oyida Nukusda bo‘lib o‘tgan voqealar yuzasidan ham samimiy muhokamalar o‘tkazdim. Men o‘z idoram nomidan «vaziyatdan keyingi» tekshiruvni shaffof va mustaqil tarzda o‘tkazish, shu jumladan, insonlarning halok bo‘lgan holatlar uchun javobgarlikka чақириқни takrorladim. Men, shuningdek, ushbu kontekstda adolatli sud standartlari muhimligi, shuningdek, kelajak uchun olingan saboqlar bilan inklyuziv muloqot qanday qilib ishonchni mustahkamlashi mumkinligini aytdim.
O‘zbekiston keyingi islohotlarni rejalashtirar ekan, mening idoram inklyuzivlik, ishtirok etish va himoyaga asoslangan ijtimoiy shartnomani mustahkamlashda yordam berishga tayyor. Bunday tashabbuslar, men dunyoning ko‘plab mamlakatlaridagi vaziyatda ko‘rganimdek, barqaror rivojlanish yo‘lini qurishga yordam beradi, ayniqsa yoshlar uchun.
Uchrashuvlarimda men barchani bu yil 75 yilligini nishonlanayotgan Umumjahon Inson huquqlari deklaratsiyasi (UIXD)ga inson huquqlari hammaning faoliyati va har bir inson hayotida muhim o‘rin tutadigan yo‘lni qurishga ilhomlanish manbai sifatida qarashga undadim.
Barcha xalqlar va barcha xalqlar uchun umumiy yutuqlar standarti sifatida UIHD xalqaro, milliy va mahalliy qonunlar va strategiyalar uchun dunyo miqyosida namuna va 2030 yilgi kun tartibining asosidir.
Inson huquqlari amaliyot qo‘llanilganda, rivojlanish, tinchlik va xavfsizlik yo‘lidagi aniq sa’y-harakatlar uchun namuna va asos bo‘lib xizmat qiladi.
Keling, o‘z kundalik hayotimizda inson huquqlarini himoya qilaylik, yanada barqaror, adolatli va farovon dunyo uchun — bu avlod uchun va kelajak avlod uchun birgalikda ishlaylik.
