БМТ инсон ҳуқуқлари бўйича олий комиссари Волкер Тюрк 13−15 март кунлари Ўзбекистонга қилган расмий ташрифи якунлари бўйича ўз кузатувлари ва тавсияларини журналистлар билан ўртоқлашди ҳамда бу ҳақда мамлакат расмийларига билдирди.
Улар барча соҳаларда гендер тафовутини бартараф этиш, жумладан, сиёсий, гендер асосидаги зўравонликни жиноийлаштириш, озодликдан маҳрум этиш жойларида сақлаш жойларида қийноқлар ва шафқатсиз муомалага барҳам бериш, ислоҳотлар жараёнида фуқаролик жамиятининг тўлақонли иштирок этиши, журналистлар ҳимояси ва сўз эркинлиги, маданий ҳуқуқларга ҳурмат, шунингдек, ўтган йилги Қорақалпоғистон фожиасидан сабоқ чиқариш кабилардан иборат.
Ташриф чоғида Волкер Тюрк нафақат мамлакат раҳбарияти, жумладан, президент ва бошқа расмийлар, балки ҳуқуқ фаоллари ва ёшлар билан ҳам учрашди. У Нукусга ташриф буюриб, Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг 75 йиллигига бағишланган тадбирда нутқ сўзлади.
«Ўзбекистонга мерос бўлиб қолган сиёсий тузилмалар инсон ҳуқуқларини эътиборга олмаган. Сўнгги олти йил ичида бу тубдан ўзгарди. Президент ташаббуси билан амалга оширилаетган ислоҳотлар кенг кўламли соҳаларда муҳим ҳуқуқий ислоҳотларни ўз ичига олди», — дея таъкидлади Волкер Тюрк.
«Шу ҳафтадаги ташрифим давомида мансабдор шахслар олдинда турган вазифаларнинг кўлами ҳақида гапиришди. Улар ўзларига мерос қолган қийинчиликлар ҳақида ҳам гапирдилар. Ва унутмайлик, эски одатлардан қутулиш қийин», — деди у.
Волкер Тюрк вақт ўтиши билан инсон ҳуқуқларига оид тафаккур ва хатти-ҳаракатлар мамлакат тузилишига янада сингиб кетганини таъкидлади. «Ислоҳотлар тезлашди ва мен бу босқичма-босқич жараёнлиги ва ҳали олдинда иш кўп эканлигини яхши биламан. Ҳеч ким четда қолмаслиги керак», — дея қайд этди у.
Эслатиб ўтамиз, Ўзбекистон 2020 йил кузида илк бор БМТ инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашига уч йиллик — 2021−2023 йилларга аъзо этиб сайланган эди.
Волкер Тюркнинг Ўзбекистон ҳукуматига кузатувлари ва тавсиялари
Ташриф чоғида мен ҳаётнинг барча жабҳаларида — сиёсий соҳадан тортиб, жамоатчилик йўналишигача бўлган яққол гендер тафовутини бартараф этиш зарурлиги масаласини кўтардим.
Мен президент ва Сенат раисининг ушбу номутаносибликни бартараф этиш бўйича ўзларига қатъий мажбурияти олганлигини олқишлайман. Шунингдек, мени оиладаги зўравонликни жиноий жавобгарликка тортиш режалари билан танишишга таклиф қилишди.
Мен, шунингдек, халқаро инсон ҳуқуқлари стандартларига мувофиқ бир жинсли муносабатларни жиноятчилар рўйхатидан чиқариш тўғрисидаги қонунчилик қабул қилишга чақирдим. Ва ОИВ юқтиришни ҳар қандай шароитда ҳам жиноят деб ҳисоблайдиган қонунчиликни ўзгартиришда менинг идорам мамлакатга ёрдам беришга тайёр.
Қамоқдаги қийноқлар ва шафқатсиз муносабатга қонунда ҳам, амалда ҳам умуман йўл қўйилмаслиги муҳим аҳамиятга эга. Ўзбекистон қийноқ ҳолатларини аниқлаш ва олдини олишнинг асосий механизми — Қийноқларга қарши Конвенциянинг Факультатив протоколини ратификация қилиш устида иш олиб бораётгани ҳақида менинг идорамга кафолатлар берилди. Бу тез амалга оширилишига ишонаман.
Ҳаракатларнинг салмоғи сўзлардан кўра ҳар доим вазнлироқ бўлади. Кенгроқ қилиб айтганда, ҳуқуқни муҳофаза қилиш ва одил судловни амалга ошириш билан боғлиқ давом этаётган ислоҳотлар жараёнида инсон ҳуқуқлари нуқтаи назарини кучайтириш зарур.
Мен, шунингдек, давлат институтлари учун фуқаролик жамиятини умумий ислоҳот жараёнига тўлиқ жалб этиш учун ҳақиқатан ҳам қулай муҳит яратиш муҳимлигини муҳокама қилдим.
Фаол фуқаролик жамияти инсон ҳуқуқлари «ғилдираги»нинг ўқидир. Нодавлат ташкилотлар аралашувлардан холи муҳитда эркин фаолият юритиши жуда муҳим. Худди шундай, турли хил қарашларни рағбатлантириш ва фуқаролик жамиятини кенгайтириш учун плюралистик муҳит зарурдир.
Эркин оммавий ахборот воситалари ва очиқ рақамли макон барчага мамлакат тараққиёти ва ўсишида тўлиқ иштирок этиши учун қулай муҳит яратиши мумкин. Журналистлар ва оммавий ахборот воситаларини, шунингдек, сўз эркинлигини ҳимоя қилиш бўйича кейинги ҳаракатлар шу чоралар сирасига киради.
Ташриф чоғида мен Қорақалпоғистон Республикаси ва унинг пойтахти Нукус шаҳрига ҳам саёҳат қилдим. Бу ерда мен Савицкий номидаги музейда ёшлар билан, шаҳар четидаги маҳалла ёки маҳаллада жамоат раҳбарлари ва оқсоқоллар билан мулоқот қилиш шарафига муяссар бўлдим. Менинг учрашувларимда зукколик ва қатъият, инсон ҳуқуқларини ҳаётларининг ҳар бир жабҳасига киритиш истаги таъкидланди.
Маданий ҳуқуқларни ҳурмат қилиш тўлақонли ва инклюзив жамиятларнинг ўсиши учун зарурий шартдир. Бу каби музейлар эркин фикрлаш учун муҳим бўлган хавфсиз муҳитни тақдим этди.
Музейда мен мамлакатнинг турли бурчакларидан келган 600 га яқин талабалар билан ҳам мулоқот қилдим ва биз ногиронлиги мавжуд шахслар ҳуқуқлари, рақамли тафовут, гендер, атроф-муҳит ва иқлим ўзгариши каби қатор масалалар бўйича шахсан ва онлайн фикр алмашдик. Бугун Қорақалпоғистон халқи атроф-муҳитга эътиборсизликнинг оғир оқибатларини бошдан ўтказмоқда. Бир пайтлар дунёдаги тўртинчи энг катта кўл бўлган Орол денгизининг қуриб кетиши глобал миқёсда хавфлардан далолат беради.
Мен яна ҳукумат вакиллари ва фуқаролик жамияти вакиллари билан 2022 йил июль ойида Нукусда бўлиб ўтган воқеалар юзасидан ҳам самимий муҳокамалар ўтказдим. Мен ўз идорам номидан «вазиятдан кейинги» текширувни шаффоф ва мустақил тарзда ўтказиш, шу жумладан, инсонларнинг ҳалок бўлган ҳолатлар учун жавобгарликка чақириқни такрорладим. Мен, шунингдек, ушбу контекстда адолатли суд стандартлари муҳимлиги, шунингдек, келажак учун олинган сабоқлар билан инклюзив мулоқот қандай қилиб ишончни мустаҳкамлаши мумкинлигини айтдим.
Ўзбекистон кейинги ислоҳотларни режалаштирар экан, менинг идорам инклюзивлик, иштирок этиш ва ҳимояга асосланган ижтимоий шартномани мустаҳкамлашда ёрдам беришга тайёр. Бундай ташаббуслар, мен дунёнинг кўплаб мамлакатларидаги вазиятда кўрганимдек, барқарор ривожланиш йўлини қуришга ёрдам беради, айниқса ёшлар учун.
Учрашувларимда мен барчани бу йил 75 йиллигини нишонланаётган Умумжаҳон Инсон ҳуқуқлари декларацияси (УИХД)га инсон ҳуқуқлари ҳамманинг фаолияти ва ҳар бир инсон ҳаётида муҳим ўрин тутадиган йўлни қуришга илҳомланиш манбаи сифатида қарашга ундадим.
Барча халқлар ва барча халқлар учун умумий ютуқлар стандарти сифатида УИҲД халқаро, миллий ва маҳаллий қонунлар ва стратегиялар учун дунё миқёсида намуна ва 2030 йилги кун тартибининг асосидир.
Инсон ҳуқуқлари амалиёт қўлланилганда, ривожланиш, тинчлик ва хавфсизлик йўлидаги аниқ саъй-ҳаракатлар учун намуна ва асос бўлиб хизмат қилади.
Келинг, ўз кундалик ҳаётимизда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилайлик, янада барқарор, адолатли ва фаровон дунё учун — бу авлод учун ва келажак авлод учун биргаликда ишлайлик.
