Yil davomida ikkilamchi avtomobil bozori qanday o‘zgardi?

Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi eksperti 2022 yil uchun O‘zbekistondagi ikkilamchi avtomobil bozorining tahlilini o‘tkazdi.

Ikkilamchi avtomobil bozorining 70% O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan avtomobillar hissasiga to‘g‘ri keladi, bozorning besh baravar kam ulushi yoki umumiy bozorning qariyb 13% VAZ (Lada) avtomobillari, yana 2,5% GAZ avtomobillari va 2% Hyundai avtomobillari hissasiga to‘g‘ri keladi.

Tahlil shuni ko‘rsatdiki, 10 ta sotuvga qo‘yilgan mahalliy avtomobillar 4−5 ta sotuvga qo‘yilgan xorijiy avtomobilga to‘g‘ri keladi. Yil davomida ikkilamchi bozorda elektromobillarning ulushi deyarli ikki baravar ko‘paydi.

Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, ikkilamchi avtomobil bozori tarkibini asosan mahalliy avtomobillar tashkil etadi, ularning ulushi 70%, VAZ (Lada) 12,7%, GAZ 2,5% va Hyundai 2% tomonidan ishlab chiqarilgan avtomobillardan iborat.

Bu yilgi e’tiborga molik jihat — bu BYD elektromobillar ulushining o‘sishi, bu 2021 yilda 0,1 foizni tashkil etgan va 2022 yilda 1,2 foizga yetdi. Umuman olganda, ikkilamchi bozorda elektromobillarning ulushi 2021 yilda 0,4%dan 2022 yilda 2,28 foizgacha o‘sdi.

2022 yilda O‘zbekistonda ikkilamchi avtomobil bozorining tuzilishi

Bu yil eng ko‘p sotilayotgan avtomobillar Lacetti, Cobalt, Spark, Damas, Nexia 2, Nexia 3 va VAZ 2106 bo‘lib, bu avtomobillarning umumiy ulushi sotilgan avtomobillar umumiy sonining 48 foizini tashkil qiladi.

Shu bilan birga, ushbu avtomobillar orasida xaridorlarning sotuvlari quyidagicha bo‘lingan: Lacetti (3-pozitsiya) — 5,2%, Cobalt (4-pozitsiya) — 4,9%, VAZ (Lada) 2106 — 4,1% va Spark (2-pozitsiya) — 3,0%

Turli xil modellarda ishlatilgan avtomobillarning o‘rtacha narxi

2022 yilda ikkilamchi bozorda avtomobillar narxi o‘tgan yilning shu davriga nisbatan o‘rtacha 12−15%ga oshdi. Shu bilan birga, turli xil avtomobil modellarining narxi turlicha o‘zgargan.

Xususan, Damas narxi o‘rtacha — 15%ga, Vaz (Lada) 2106 — 12%ga, Lacetti (3-o‘rin) — 16%ga, Spark (2-o‘rin) — 18%ga, Cobalt (4-o‘rin) — 20%ga, Nexia 3 (4-o‘rin) — 18%ga va Malibu 2 — 7%ga oshdi. Xorijiy avtomobillar orasida narxlarning eng katta o‘sishi KIA Carnival avtomobillari — 12%, Lada Vesta — 18% va Hyundai Sonata — 6%ga qayd etildi.

2021−2022 yillarda ishlatilgan avtomobillar narxlarining o‘zgarishi

Sotuvga qo‘yilgan avtomobillarning eskirishini baholash

Ekonometrik modellashtirish usuli natijalariga ko‘ra, boshqa barcha ko‘rsatkichlarning tengligi (bir xil markadagi, pozitsiya va ishlab chiqarilgan yilidagi avtomobillarni taqqoslashda), bir yil ichida avtomobilning amortizatsiyasi (eskirishi) tannarxning o‘tgan yilga nisbatan o‘rtacha 3% pasayishiga olib keladi.

Shu bilan birga, tahlillar shuni ko‘rsatdiki, turli avtomobil modellari turlicha o‘zgaradi, masalan, Damas yiliga o‘rtacha — 2,5%, Lacetti (3-pozitsiya) — 3,0%, Nexia — 2,4%, Spark (2-pozitsiya) — 3,2%, Cobalt (4-pozitsiya) — 3,9%, va Malibu 2 — 5,9%ga o‘zgargan.

Bundan tashqari, 2022 yilda avtomobil bozorida avtomobil ishlab chiqarishning o‘rtacha yili 2011 yilni tashkil etdi, bu o‘rtacha 11 yoshga to‘g‘ri keladi. Xuddi shunday, 2021 yilda bu ko‘rsatkich 2008 yilni, 2020 yilda esa 2007 yilni tashkil etdi, bu o‘rtacha 13 yoshga to‘g‘ri keladi. Bu shuni ko‘rsatadiki, ikkilamchi bozorda avtomobillar yosharmoqda, bu nisbatan yangi avtomobillarni qayta sotish sonining ko‘payishi bilan bog‘liq.

Sotuvga qo‘yilgan avtomobil kilometrini baholash

Hisob-kitoblarga ko‘ra, ikkilamchi bozorda avtomobillarning o‘rtacha yurish masofasi yiliga 22 131 km.ni tashkil qiladi, hisoblash uchun 2012 yildan keyin ishlab chiqarilgan avtomobillardan foydalanilgan.

Bundan tashqari, avtomobillarning yillik yurish masofasining taqsimoti o‘rganilib, natijada O‘zbekistonda avtomobil egalarining 60% yiliga o‘rtacha 22 000 kmgacha, 20% — 22 000 dan 30 000 kmgacha, qolgan 20% — 30 000 dan 100 000 kmgacha harakatlanishi aniqlandi. Ushbu natijalar asosida haydovchilarning uchta asosiy guruhi aniqlandi.

Shunday qilib, avtomobil egalarining ko‘pchiligi birinchi guruhga tayinlangan, bu yerda bir kunlik masofa 60 km.dan oshmaydi va mashina asosan shahar bo‘ylab harakatlanadi hamda o‘z ehtiyojlari uchun foydalaniladi. Ikkinchi guruhga kuniga 82 kmgacha bo‘lgan avtomobil egalari har kuni shahar chetidan ishlash/o‘qish uchun keladigan/ketadigan avtomobil egalari yoki shahar taksi haydovchilari kiradi. Haydovchilarning 3-guruhi kuniga 274 km gacha yo‘l yuradi, bu guruhga shahar va shaharlararo taksi haydovchilari kiradi.

Bundan tashqari, ikkilamchi bozorda avtomobillarning o‘rtacha yillik masofasi hududga qarab o‘zgaradi. Hududlar orasida Sirdaryo viloyatida 29,6 ming km, Andijon viloyatida 27,4 ming km, Jizzax viloyatida 27 ming km, Farg‘ona viloyatida 26,8 ming km va Toshkent viloyatida 25,5 ming km avtomobil egalari eng yuqori masofa ko‘rsatkichlariga ega

Toshkent shahrida sotuvga qo‘yilgan avtomobillarning o‘rtacha masofasi yiliga 22 ming kmdan 23,2 ming kmgacha, ikkilamchi avtomobil bozorining 38 foizi shu hududga to‘g‘ri keladi.