Sharm-ash-Shayx (Misr)da bo‘lib o‘tgan BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha konferensiyasida delegatsiyalar iqlim ofatlaridan jabr ko‘rgan mamlakatlar uchun kompensatsiya mexanizmini yaratish bo‘yicha yakuniy kelishuvga erishdi, deb xabar qildi BMT axborot xizmati.
«Ushbu anjumanda adolat yo‘lida muhim qadam qo‘yildi. Yo‘qotishlar va zararlarni qoplash uchun jamg‘arma tashkil etish qarorini hamda uning kelgusi davrda ishlashini olqishlayman», — deya ma’lum qildi BMT bosh kotibi Antoniu Guterrish delegatlarga yo‘llagan videomurojaatida. U iqlim o‘zgarishidan jabr ko‘rayotganlar va jabrlanuvchilarning ovozi iqlim o‘zgarishi inqiroziga qarshi kurash, eshitish kerakligini qayd etdi.
Eng zaiflar uchun kompensatsiya
Aynan iqlim o‘zgarishi oqibatlari keltirib chiqargan zararni qoplash mavzusi mazkur COP27 konferensiyaning eng keskin masalasi bo‘ldi: BMTning Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha doiraviy konvensiyasi (UN FCCC) ishtirokchilari so‘nggi daqiqagacha bu borada kelishuvga erisha olishmadi. Muzokarachilar juma kuni o‘z ishlarini yakunlashlari kerak edi, biroq ular faqat yakshanba kuni ertalab bir to‘xtamga kelisha oldilar.
Rivojlanayotgan mamlakatlar iqlim ofatlari oldida eng zaif hisoblangan, ammo iqlim o‘zgarishi uchun eng kam javobgar bo‘lgan davlatlarga yetkazilgan yo‘qotishlar va zararlarni qoplash uchun bunday fondni yaratishni qat’iy talab qildi.
«Shubhasiz, bu yetarli bo‘lmaydi, lekin bu parchalangan ishonchni tiklash uchun zarur bo‘lgan o‘ta muhim siyosiy signaldir», — deya ta’kidladi Guterrish va BMT tizimi ushbu yo‘lning har bir bosqichida qilingan sa’y-harakatlarni qo‘llab-quvvatlashiga ishontirdi.
Kompensatsiya mexanizmini yaratish to‘g‘risidagi qaror ushbu konferensiyaning yutug‘i bo‘lsa-da, bu mexanizm qanday moliyalashtirilishi keyingi muhokama mavzusi bo‘lib qolmoqda.
Bundan tashqari, Konferensiya ishtirokchilari global isish sabablari bilan bog‘liq masalalar bo‘yicha oldinga siljiy olmadilar. Tadbirda qazib olinadigan yoqilg‘ilarni bosqichma-bosqich bekor qilish mavzulari, shuningdek, BMT ma’lumotlariga ko‘ra, global isishni Selsiy bo‘yicha 1,5 daraja ichida ushlab turish zarurligi haqida og‘irroq gaplar ko‘tarilmadi.
Iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash davom etmoqda
Sharm-ash-Shayxdagi konferensiya yakunlarini sarhisob qilar ekan, Antoniu Guterrish iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashning ustuvor yo‘nalishlari haqida dunyoga eslatdi. Endilikda, uning fikricha, global issiqxona gazlari chiqindilarini imkon qadar tezroq kamaytirish, Yerdagi haroratning oshishini Parij kelishuvida ko‘zda tutilgan 1,5 daraja Selsiy chegarasida ushlab turish va insoniyatni «iqlim tubsizligi» yoqasidan olib chiqish muhim".
«Biz hozir atmosferaga zararli gazlarni chiqarishni keskin kamaytirishimiz kerak — ammo konferensiya ushbu savolga javob topa olmadi», deb kuyindi BMT rahbariyu U dunyo o‘z maqsadlariga erishish va qazib olinadigan yoqilg‘ilarga qaramlikni tugatish uchun ulkan qadam tashlashi kerakligini aytdi. Bu qayta tiklanadigan energiya manbalariga katta hajmdagi sarmoya kiritishni talab qiladi.
BMT rahbari, shuningdek, moslashuv fondlarini ikki baravar oshirish bo‘yicha aniq va ishonchli harakatlar rejasini ishlab chiqish orqali rivojlanayotgan mamlakatlar uchun iqlimni moliyalashtirish uchun yiliga 100 mlrd dollarlik uzoq muddatli va’dani bajarish zarurligini ta’kidladi.
Bundan tashqari, u iqlim o‘zgarishi sohasida ko‘p tomonlama rivojlanish banklari va xalqaro moliya institutlarining biznes modellarini o‘zgartirish zarurligini yana bir bor ta’kidladi.
«Ular ko‘proq tavakkal qilishga tayyor bo‘lishlari va rivojlanayotgan mamlakatlar uchun o‘rtacha narxda xususiy moliyani muntazam ravishda oshirishlari kerak», — dedi Antonio Guterres.
Sayyora shoshilinch yordamga muhtoj
BMT rahbarining qo‘shimcha qilishicha, yo‘qotishlar va zararlarni qoplash uchun jamg‘arma muhim masala bo‘lsa-da, agar iqlim inqirozi kichik orol davlatlaridan birini Yer yuzidan yo‘q qilsa yoki butun Afrikani sahroga aylantirsa, bu chora yetarli bo‘lmaydi.
Shuning uchun u ko‘mirdan bosqichma-bosqich voz kechish va qayta tiklanadigan energiyani kengaytirishni tezlashtirish uchun yashil energiyaga o‘tish bo‘yicha teng huquqli hamkorlikka chaqirdi va COP27 ochilishida qilgan iqlim o‘zgarishi bo‘yicha birdamlik paktini tuzish taklifini takrorladi.
«Pakt tomonlarni 1,5 daraja Selsiy bo‘yicha isishni saqlab qolish uchun joriy o‘n yil ichida tashlamalarni kamaytirish bo‘yicha qo‘shimcha sa’y-harakatlarni amalga oshirish majburiyatini oladi. Shuningdek, xalqaro moliya institutlari va xususiy sektor bilan birgalikda yirik rivojlanayotgan mamlakatlarni qayta tiklanadigan energiya manbalariga o‘tishni tezlashtirish uchun ularni moliyaviy va texnik qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan sa’y-harakatlarni safarbar etish bo‘yicha kelishuv zarur», — deya tushuntirdi u bu 1,5 darajali maqsadga erishish uchun zarur ekanligiga urg‘u qaratar ekan.
Vaqt tugab bormoqda
Antonio Guterrish o‘zining videomurojaatida COP27 natijalariga ko‘ra, «ko‘p uy vazifasi» bajarilishi kerakligini va buning uchun juda oz vaqt qolganini ta’kidladi.
«Biz iqlim bo‘yicha Parij kelishuvi qabul qilingan 2015 yil va u amalga oshirilishi kerak bo‘lgan 2030 yil oralig‘ida allaqachon yarmini bosib o‘tdik. Adolatga erishish va maqsadlarga yetishish uchun hamma va hamma ishtirok etishi kerak», — dedi u.
Bosh kotibning qo‘shimcha qilishicha, bu iqlim inqirozini kuchaytiruvchi, o‘simlik va hayvon turlarining yo‘q bo‘lib ketishiga olib keladigan hamda ekotizimlarni yo‘q qiladigan tabiat bilan «o‘z joniga qasd qilish urushini» tugatish istagiga ham tegishli.
«Keyingi oyda bo‘lib o‘tadigan BMTning biologik xilma-xillik konferensiyasi — bu kelgusi o‘n yillikda biologik xilma-xillikni saqlash shartlarini belgilashimiz kerak bo‘lgan forum bo‘lib, u tabiatning o‘zi kuchidan foydalanish va mahalliy xalqlarning tajribasidan foydalanishni o‘z ichiga oladi», — dedi u.
«Ko‘ngilsizlik tuyg‘ulari»
BMT rahbari, shuningdek, konferensiya ochilganidan buyon o‘zini va o‘z talablarini jahon hamjamiyatiga baland ovozda e’lon qilib kelayotgan fuqarolik jamiyati va faollariga murojaat qildi.
«Men sizning umidsizligingizga sherikman», — dedi Guterrish. Uning fikricha, iqlim himoyachilari orasida yoshlar yetakchi rol o‘ynamoqda.
«Dunyodagi eng muhim energiya manbai — bu odamlarning kuchi. Shuning uchun iqlim o‘zgarishi kontekstida inson huquqlari jihatini hisobga olish juda muhim», — deya tushuntirdi BMT rahbari. U bizni oldinda qiyin kurash kutayotganini ta’kidlab, «har birimiz har kuni birinchi o‘rinda bo‘lishimiz kerak… Biz mo‘’jiza kutmasligimiz kerak», — deb ogohlantirdi.
Keniyalik yosh atrof-muhit faoli Elizabet Vatxuti BMT bosh kotibining fikriga qo‘shildi: «Tomonlarning 27-konferensiyasi tugashi mumkin, ammo xavfsiz kelajak uchun kurash hali tugamaydi. Hozir Monrealda bo‘lib o‘tadigan Global Bioxilma-xillik sammitida tabiatni muhofaza qilish va qayta tiklash bo‘yicha kuchli global kelishuvni kelishib olish uchun siyosiy yetakchilar harakat qilishi har qachongidan ham muhim».
«Hozir biz barchamiz bir-biriga bog‘langan oziq-ovqat, tabiiy va iqlim inqirozlarining ta’sirini his qilyapmiz, ammo epitsentrdagi xuddi meniki kabi jamoalar eng ko‘p azob chekmoqda. Harakat qilishdan oldin yana qancha signal eshitishimiz kerak?», — deya savol tashladi o‘rtaga.
COP27da nimaga erishildi?
BMTning Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha doiraviy konvensiyasi ishtirokchilarining 27-konferensiyasi hukumatlar, fuqarolik jamiyati, ilmiy doiralar vakillari va kuzatuvchilarni o‘z ichiga olgan 35 mingdan ortiq odamni jamladi.
Nodavlat notijorat tashkilotlariningnol emissiya majburiyatlari bo‘yicha Oliy darajadagi ekspertlar guruhining birinchi hisoboti taqdimoti yig‘ilishning eng muhim nuqtalaridan bo‘ldi.
Hisobotda jamoatchilikda kompaniya yoki tashkilot atrof-muhitni muhofaza qilish uchun amaldagidan ko‘ra ko‘proq harakat qilmoqda, degan fikrni uyg‘otadigan «grinvoshing» piar-uslubi keskin tanqid qilindi. Hisobot, shuningdek, sanoat, moliya institutlari, shaharlar va hududlarning nol emissiya majburiyatlari yaxlitligini ta’minlash va barqaror kelajakka global o‘tishni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha yo‘l xaritasini taqdim etadi.
Shuningdek, konferensiya davomida BMT 2023 va 2027 yillar oralig‘ida 3,1 mlrd dollarlik boshlang‘ich maqsadli sarmoyani o‘z ichiga olgan «Barcha uchun erta ogohlantirish» Harakat rejasini e’lon qildi, bu har bir kishi uchun yiliga atigi 50 sent sarflashga teng.
AQShning sobiq vitse-prezidenti va faol Albert Gor BMT bosh kotibi ko‘magida konferensiyada Climate TRACE koalitsiyasi tomonidan yaratilgan yangi mustaqil issiqxona gazlari emissiya reyestrini taqdim etdi. Platforma dunyo bo‘ylab 70 mingdan ortiq saytlar, jumladan, Xitoy, AQSh va Hindistondagi kompaniyalarning chiqindilarini ko‘rsatish uchun sun’iy intellekt va sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlarini birlashtiradi. Bu menejerlarga atmosferaga chiqariladigan uglerod va metanning joylashuvi hamda hajmini aniqlash imkonini beradi.
Konferensiyaga raislik qilayotgan Misr tomonidan COP27da taqdim etilgan beshta asosiy sektor — energetika, avtomobil transporti, po‘lat va vodorod ishlab chiqarish hamda qishloq xo‘jaligi bo‘yicha dekarbonizatsiyani jadallashtirish bo‘yicha bosh rejaning qabul qilinishi konferensiyaning yana bir muhim voqeasi bo‘ldi.
Misr hukumati, shuningdek, 2030 yilgacha qishloq xo‘jaligi hamda oziq-ovqat tizimlarini o‘zgartirish uchun moliyalashtirish hajmi va sifatini yaxshilashni maqsad qilgan Barqaror transformatsiya uchun oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashabbusi boshlanganini e’lon qildi.
Ta’kidlash joizki, COP27 issiqxona gazlari chiqindilarining uchdan bir qismini tashkil etuvchi qishloq xo‘jaligi mavzusi kun bo‘yi bag‘ishlangan birinchi shunday anjuman bo‘ldi. Qishloq xo‘jaligi, BMTga ko‘ra, iqlim muammolarini hal qilishning muhim qismiga aylanishi kerak.
COP27ning boshqa tashabbuslari va tadbirlari haqida ma’lumotni ushbu konferensiyaga bag‘ishlangan sahifada topish mumkin.
