Шарм-аш-Шайх (Миср)да бўлиб ўтган БМТнинг иқлим ўзгариши бўйича конференциясида делегациялар иқлим офатларидан жабр кўрган мамлакатлар учун компенсация механизмини яратиш бўйича якуний келишувга эришди, деб хабар қилди БМТ ахборот хизмати.
«Ушбу анжуманда адолат йўлида муҳим қадам қўйилди. Йўқотишлар ва зарарларни қоплаш учун жамғарма ташкил этиш қарорини ҳамда унинг келгуси даврда ишлашини олқишлайман», — дея маълум қилди БМТ бош котиби Антониу Гутерриш делегатларга йўллаган видеомурожаатида. У иқлим ўзгаришидан жабр кўраётганлар ва жабрланувчиларнинг овози иқлим ўзгариши инқирозига қарши кураш, эшитиш кераклигини қайд этди.
Энг заифлар учун компенсация
Айнан иқлим ўзгариши оқибатлари келтириб чиқарган зарарни қоплаш мавзуси мазкур COP27 конференциянинг энг кескин масаласи бўлди: БМТнинг Иқлим ўзгариши бўйича доиравий конвенцияси (UN FCCC) иштирокчилари сўнгги дақиқагача бу борада келишувга эриша олишмади. Музокарачилар жума куни ўз ишларини якунлашлари керак эди, бироқ улар фақат якшанба куни эрталаб бир тўхтамга келиша олдилар.
Ривожланаётган мамлакатлар иқлим офатлари олдида энг заиф ҳисобланган, аммо иқлим ўзгариши учун энг кам жавобгар бўлган давлатларга етказилган йўқотишлар ва зарарларни қоплаш учун бундай фондни яратишни қатъий талаб қилди.
«Шубҳасиз, бу етарли бўлмайди, лекин бу парчаланган ишончни тиклаш учун зарур бўлган ўта муҳим сиёсий сигналдир», — дея таъкидлади Гутерриш ва БМТ тизими ушбу йўлнинг ҳар бир босқичида қилинган саъй-ҳаракатларни қўллаб-қувватлашига ишонтирди.
Компенсация механизмини яратиш тўғрисидаги қарор ушбу конференциянинг ютуғи бўлса-да, бу механизм қандай молиялаштирилиши кейинги муҳокама мавзуси бўлиб қолмоқда.
Бундан ташқари, Конференция иштирокчилари глобал исиш сабаблари билан боғлиқ масалалар бўйича олдинга силжий олмадилар. Тадбирда қазиб олинадиган ёқилғиларни босқичма-босқич бекор қилиш мавзулари, шунингдек, БМТ маълумотларига кўра, глобал исишни Цельсий бўйича 1,5 даража ичида ушлаб туриш зарурлиги ҳақида оғирроқ гаплар кўтарилмади.
Иқлим ўзгаришига қарши кураш давом этмоқда
Шарм-аш-Шайхдаги конференция якунларини сарҳисоб қилар экан, Антониу Гутерриш иқлим ўзгаришига қарши курашнинг устувор йўналишлари ҳақида дунёга эслатди. Эндиликда, унинг фикрича, глобал иссиқхона газлари чиқиндиларини имкон қадар тезроқ камайтириш, Ердаги ҳароратнинг ошишини Париж келишувида кўзда тутилган 1,5 даража Цельсий чегарасида ушлаб туриш ва инсониятни «иқлим тубсизлиги» ёқасидан олиб чиқиш муҳим".
«Биз ҳозир атмосферага зарарли газларни чиқаришни кескин камайтиришимиз керак — аммо конференция ушбу саволга жавоб топа олмади», деб куйинди БМТ раҳбарию У дунё ўз мақсадларига эришиш ва қазиб олинадиган ёқилғиларга қарамликни тугатиш учун улкан қадам ташлаши кераклигини айтди. Бу қайта тикланадиган энергия манбаларига катта ҳажмдаги сармоя киритишни талаб қилади.
БМТ раҳбари, шунингдек, мослашув фондларини икки баравар ошириш бўйича аниқ ва ишончли ҳаракатлар режасини ишлаб чиқиш орқали ривожланаётган мамлакатлар учун иқлимни молиялаштириш учун йилига 100 млрд долларлик узоқ муддатли ваъдани бажариш зарурлигини таъкидлади.
Бундан ташқари, у иқлим ўзгариши соҳасида кўп томонлама ривожланиш банклари ва халқаро молия институтларининг бизнес моделларини ўзгартириш зарурлигини яна бир бор таъкидлади.
«Улар кўпроқ таваккал қилишга тайёр бўлишлари ва ривожланаётган мамлакатлар учун ўртача нархда хусусий молияни мунтазам равишда оширишлари керак», — деди Антонио Гутеррес.
Сайёра шошилинч ёрдамга муҳтож
БМТ раҳбарининг қўшимча қилишича, йўқотишлар ва зарарларни қоплаш учун жамғарма муҳим масала бўлса-да, агар иқлим инқирози кичик орол давлатларидан бирини Ер юзидан йўқ қилса ёки бутун Африкани саҳрога айлантирса, бу чора етарли бўлмайди.
Шунинг учун у кўмирдан босқичма-босқич воз кечиш ва қайта тикланадиган энергияни кенгайтиришни тезлаштириш учун яшил энергияга ўтиш бўйича тенг ҳуқуқли ҳамкорликка чақирди ва COP27 очилишида қилган иқлим ўзгариши бўйича бирдамлик пактини тузиш таклифини такрорлади.
«Пакт томонларни 1,5 даража Цельсий бўйича исишни сақлаб қолиш учун жорий ўн йил ичида ташламаларни камайтириш бўйича қўшимча саъй-ҳаракатларни амалга ошириш мажбуриятини олади. Шунингдек, халқаро молия институтлари ва хусусий сектор билан биргаликда йирик ривожланаётган мамлакатларни қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтишни тезлаштириш учун уларни молиявий ва техник қўллаб-қувватлашга қаратилган саъй-ҳаракатларни сафарбар этиш бўйича келишув зарур», — дея тушунтирди у бу 1,5 даражали мақсадга эришиш учун зарур эканлигига урғу қаратар экан.
Вақт тугаб бормоқда
Антонио Гутерриш ўзининг видеомурожаатида COP27 натижаларига кўра, «кўп уй вазифаси» бажарилиши кераклигини ва бунинг учун жуда оз вақт қолганини таъкидлади.
«Биз иқлим бўйича Париж келишуви қабул қилинган 2015 йил ва у амалга оширилиши керак бўлган 2030 йил оралиғида аллақачон ярмини босиб ўтдик. Адолатга эришиш ва мақсадларга етишиш учун ҳамма ва ҳамма иштирок этиши керак», — деди у.
Бош котибнинг қўшимча қилишича, бу иқлим инқирозини кучайтирувчи, ўсимлик ва ҳайвон турларининг йўқ бўлиб кетишига олиб келадиган ҳамда экотизимларни йўқ қиладиган табиат билан «ўз жонига қасд қилиш урушини» тугатиш истагига ҳам тегишли.
«Кейинги ойда бўлиб ўтадиган БМТнинг биологик хилма-хиллик конференцияси — бу келгуси ўн йилликда биологик хилма-хилликни сақлаш шартларини белгилашимиз керак бўлган форум бўлиб, у табиатнинг ўзи кучидан фойдаланиш ва маҳаллий халқларнинг тажрибасидан фойдаланишни ўз ичига олади», — деди у.
«Кўнгилсизлик туйғулари»
БМТ раҳбари, шунингдек, конференция очилганидан буён ўзини ва ўз талабларини жаҳон ҳамжамиятига баланд овозда эълон қилиб келаётган фуқаролик жамияти ва фаолларига мурожаат қилди.
«Мен сизнинг умидсизлигингизга шерикман», — деди Гутерриш. Унинг фикрича, иқлим ҳимоячилари орасида ёшлар етакчи рол ўйнамоқда.
«Дунёдаги энг муҳим энергия манбаи — бу одамларнинг кучи. Шунинг учун иқлим ўзгариши контекстида инсон ҳуқуқлари жиҳатини ҳисобга олиш жуда муҳим», — дея тушунтирди БМТ раҳбари. У бизни олдинда қийин кураш кутаётганини таъкидлаб, «ҳар биримиз ҳар куни биринчи ўринда бўлишимиз керак… Биз мўъжиза кутмаслигимиз керак», — деб огоҳлантирди.
Кениялик ёш атроф-муҳит фаоли Элизабет Ватхути БМТ бош котибининг фикрига қўшилди: «Томонларнинг 27-конференцияси тугаши мумкин, аммо хавфсиз келажак учун кураш ҳали тугамайди. Ҳозир Монреалда бўлиб ўтадиган Глобал Биохилма-хиллик саммитида табиатни муҳофаза қилиш ва қайта тиклаш бўйича кучли глобал келишувни келишиб олиш учун сиёсий етакчилар ҳаракат қилиши ҳар қачонгидан ҳам муҳим».
«Ҳозир биз барчамиз бир-бирига боғланган озиқ-овқат, табиий ва иқлим инқирозларининг таъсирини ҳис қиляпмиз, аммо эпицентрдаги худди меники каби жамоалар энг кўп азоб чекмоқда. Ҳаракат қилишдан олдин яна қанча сигнал эшитишимиз керак?», — дея савол ташлади ўртага.
COP27да нимага эришилди?
БМТнинг Иқлим ўзгариши бўйича доиравий конвенцияси иштирокчиларининг 27-конференцияси ҳукуматлар, фуқаролик жамияти, илмий доиралар вакиллари ва кузатувчиларни ўз ичига олган 35 мингдан ортиқ одамни жамлади.
Нодавлат нотижорат ташкилотларинингнол эмиссия мажбуриятлари бўйича Олий даражадаги экспертлар гуруҳининг биринчи ҳисоботи тақдимоти йиғилишнинг энг муҳим нуқталаридан бўлди.
Ҳисоботда жамоатчиликда компания ёки ташкилот атроф-муҳитни муҳофаза қилиш учун амалдагидан кўра кўпроқ ҳаракат қилмоқда, деган фикрни уйғотадиган «гринвошинг» пиар-услуби кескин танқид қилинди. Ҳисобот, шунингдек, саноат, молия институтлари, шаҳарлар ва ҳудудларнинг нол эмиссия мажбуриятлари яхлитлигини таъминлаш ва барқарор келажакка глобал ўтишни қўллаб-қувватлаш бўйича йўл харитасини тақдим этади.
Шунингдек, конференция давомида БМТ 2023 ва 2027 йиллар оралиғида 3,1 млрд долларлик бошланғич мақсадли сармояни ўз ичига олган «Барча учун эрта огоҳлантириш» Ҳаракат режасини эълон қилди, бу ҳар бир киши учун йилига атиги 50 цент сарфлашга тенг.
АҚШнинг собиқ вице-президенти ва фаол Альберт Гор БМТ бош котиби кўмагида конференцияда Climate TRACE коалицияси томонидан яратилган янги мустақил иссиқхона газлари эмиссия реестрини тақдим этди. Платформа дунё бўйлаб 70 мингдан ортиқ сайтлар, жумладан, Хитой, АҚШ ва Ҳиндистондаги компанияларнинг чиқиндиларини кўрсатиш учун сунъий интеллект ва сунъий йўлдош маълумотларини бирлаштиради. Бу менежерларга атмосферага чиқариладиган углерод ва метаннинг жойлашуви ҳамда ҳажмини аниқлаш имконини беради.
Конференцияга раислик қилаётган Миср томонидан COP27да тақдим этилган бешта асосий сектор — энергетика, автомобиль транспорти, пўлат ва водород ишлаб чиқариш ҳамда қишлоқ хўжалиги бўйича декарбонизацияни жадаллаштириш бўйича бош режанинг қабул қилиниши конференциянинг яна бир муҳим воқеаси бўлди.
Миср ҳукумати, шунингдек, 2030 йилгача қишлоқ хўжалиги ҳамда озиқ-овқат тизимларини ўзгартириш учун молиялаштириш ҳажми ва сифатини яхшилашни мақсад қилган Барқарор трансформация учун озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташаббуси бошланганини эълон қилди.
Таъкидлаш жоизки, COP27 иссиқхона газлари чиқиндиларининг учдан бир қисмини ташкил этувчи қишлоқ хўжалиги мавзуси кун бўйи бағишланган биринчи шундай анжуман бўлди. Қишлоқ хўжалиги, БМТга кўра, иқлим муаммоларини ҳал қилишнинг муҳим қисмига айланиши керак.
COP27нинг бошқа ташаббуслари ва тадбирлари ҳақида маълумотни ушбу конференцияга бағишланган саҳифада топиш мумкин.
