Qozog‘iston prezidenti Qasim-Jomart Toqayev xalqqa murojaat qildi (video, matn). «Gazeta.uz» nutqdagi asosiy fikrlarni taqdim etadi.
Davlat rahbari narxlarni ma’muriy tartibga solish butun sanoat tarmoqlarining sarmoyaviy jozibadorligini pasaytirib, tovar taqchilligi va importga qaramlikka olib kelishini ta’kidladi. Shuning uchun narxlar xilma-xilligiga davlat aralashuvini bosqichma-bosqich bekor qilish zarurligini aytdi.
«Raqobatdosh bo‘lmagan bozorlar bundan mustasno bo‘ladi — monopolistlarning tariflari qattiq nazorat ostida qoladi. Lekin nazorat bosim degani emas», — dedi u.
Uning so‘zlariga ko‘ra, iqtisodiy siyosatning asosiy maqsadi o‘zgarishsiz qolmoqda: bu Qozog‘iston aholisi farovonligini sifatli va inklyuziv oshirishdir.
Yangi iqtisodiy yo‘nalishning ustuvor yo‘nalishlari quyidagilardan iborat bo‘ladi:
- xususiy tadbirkorlik tashabbusini rag‘batlantirish, ya’ni davlat kapitalizmidan va iqtisodiyotga haddan tashqari davlat aralashuvidan voz kechish;
- raqobatni rivojlantirish, ya’ni hamma uchun teng imkoniyatlarni ta’minlash;
- milliy daromadni adolatli taqsimlash.
Qasim-Jomart Toqayev Qozog‘istonda elektr ta’minoti tarmoqlarining uchdan ikki qismi, issiqlik kommunikatsiyalarining 57 foizi va suv ta’minoti tarmoqlarining deyarli yarmi eskirganini ta’kidladi.
«Tariflarni sun’iy ravishda cheklash elektr toki uzilishlari, baxtsiz hodisalar va buning oqibatida fuqarolarning sog‘lig‘i va hayotiga xavf tug‘dirishi mumkin. Monopol bozorlarda „Investitsiya evaziga tarif“ yangi tarif siyosatiga o‘tish zarur», — dedi u.
Prezident «konglomerat» tushunchasini qonunchilik darajasida belgilash bo‘yicha ham topshiriq berdi. «Bir-biri bilan bog‘langan bozor subyektlari iqtisodiy konsentratsiya uchun ruxsat olishlari kerak», — deb hisoblaydi u.
Qozog‘iston rahbari, shuningdek, 2023 yilda fiskal tartibga solishni tiklash uchun yangi Soliq kodeksi tayyorlanishini ma’lum qildi.
Toqayev «hashamat solig‘i» deb ataladigan soliqni joriy etish imkoniyatini ko‘rib chiqishni topshirdi. U qimmatbaho ko‘chmas mulk, transport vositalarini sotib olish uchun undiriladi va o‘rta sinfga ta’sir qilmaydi.
Prezident, shuningdek, avtomobillar olib kirishning barcha noqonuniy kanallarini to‘sib qo‘yish bo‘yicha qat’iy choralar ko‘rishga chaqirdi.
«Shu bilan birga, joriy yilning 1 sentabriga qadar olib kirilayotgan bunday avtomobillar bilan bog‘liq vaziyatni bartaraf etish zarur. Ularni qonuniylashtirish uchun 200−250 ming tengedan (4,6−5,8 mln so‘m) oshmaydigan miqdorda utilizatsiya va dastlabki ro‘yxatga olish uchun yagona yig‘im undirishni taklif qilaman. Bu chora qidiruvda bo‘lmagan va bojxona «tozalovi»dan o‘tgan avtomobillarga nisbatan qo‘llanilishi kerak, dedi u.
Qozog‘iston biznesi uchun jiddiy muammo kredit resurslarining yetishmasligidir, dedi davlat rahbari.
«Qozog‘istonda kichik va o‘rta biznesni moliyalashtirmaslik qariyb 42 mlrd dollarni tashkil etadi. Shu bilan birga, banklarda ko‘p trln dollarlik likvidlik to‘plangan, bu esa aslida iqtisodiyot uchun ishlamaydi. Milliy bank, Moliyaviy tartibga solish agentligi, hukumat real sektorni barqaror va arzon kreditlash bo‘yicha aniq yechimlarni topishi kerak», — dedi u.
Toqayev 2025 yilgacha mahalliy yo‘llarning kamida 95 foizini yaxshilashni maqsad qilgan.
«Hukumat bu masalani bevosita nazorat qilsin. Yo‘l qurilishida qonunbuzarliklarni aniqlash kerak… Bizda haligacha bitum yetishmayapti. Bu neft qazib oluvchi mamlakat uchun uyatli holat. Hukumat bu muammoni tubdan hal qilishi kerak», — dedi u.
Foto: kapital.kz.
Prezident kelgusi yilda milliy loyihani amalga oshirishga kirishishini, uning doirasida ikki yil ichida bugungi kunda tibbiyot muassasasi mavjud bo‘lmagan 650 qishloqda tibbiy va feldsher-akusherlik punktlari qurilib, to‘liq jihozlanishini ta’kidladi.
U «Adolatli Qozog‘istonni qurishda maktab o‘qituvchilarining hal qiluvchi rolini» ta’kidladi. Pedagogika oliy o‘quv yurtlarini akkreditatsiyadan o‘tkazish bo‘yicha yangi standartni qabul qilish va o‘qituvchilar kompetensiyalari tizimini ishlab chiqish rejalashtirilmoqda.
«Jahon ilmiy-texnikaviy taraqqiyotini hisobga olgan holda, o‘rta maktabda tabiiy-matematik sikldagi fanlar va ingliz tilini o‘qitishni kuchaytirish muhim ahamiyatga ega», — dedi Toqayev.
Prezident, shuningdek, eng kam ish haqini 60 dan 70 ming tengega (1,39 mln so‘mdan 1,63 mln so‘mga) ko‘tarish to‘g‘risida qaror qabul qildi. Bu 1,8 mln fuqaroning daromadiga bevosita ta’sir qiladi.
Pensiya tizimini sezilarli darajada qayta isloh qilish rejalashtirilgan. «Pensiyaning eng kam bazaviy stavkasini yashash minimumining 70 foiziga, maksimalini esa 120 foizga yetkazish zarur. Bu avvalroq qabul qilingan qarorlar bilan birgalikda 2025 yilga borib pensiyalarning umumiy miqdorini o‘rtacha 27 foizga oshirish imkonini beradi», — dedi u.
Bundan tashqari, ayollar uchun pensiya yoshi 2028 yilgacha 61 yosh qilib belgilanadi. Yagona jamg‘arib boriladigan pensiya jamg‘armasining samarali investitsiya strategiyasini ishlab chiqish zarur, dedi prezident.
Toqayev e’lon qilingan Bolalar yili doirasida 2024 yildan boshlab «Milliy jamg‘arma — bolalarga» yangi dasturini ishga tushirish bo‘yicha topshiriq berdi. U Milliy jamg‘arma yillik investitsiya daromadining 50 foizini bolalarning maxsus jamg‘arma hisobvaraqlariga ular 18 yoshga to‘lgunga qadar, muddatidan oldin olib qo‘yish huquqisiz tushirishni taklif qildi. Voyaga yetgandan so‘ng, to‘plangan mablag‘lar uy-joy sotib olish va ta’lim olish uchun sarflanadi.
Prezident korrupsionerlardan tortib olingan pullarni maktablar qurilishiga yo‘naltirishni ham topshirdi. Shuningdek, u yillik 2−3 foizli imtiyozli talaba kreditlari va yangi grantlarni e’lon qildi.
Toqayev davlat boshqaruvi tizimini markazsizlashtirish va mahalliy hokimiyat organlarining vakolatlarini kengaytirish vazifasini qo‘ydi. Bu ish Bosh vazir devonini tarmoqlararo masalalar bilan shug‘ullanuvchi «ixcham hukumat apparati»ga aylantirishdan boshlanadi.
«Siyosiy mansabdor shaxslarning shaxsiy mas’uliyatini oshirgan holda davlat boshqaruvi tizimini markazsizlashtirishga alohida e’tibor qaratish lozim. Hukumat vakolatlarining bir qismi vazirliklarga berilishi kerak. Muayyan sohaviy siyosat uchun jamoaviy Vazirlar Mahkamasi emas, balki aniq vazir javobgar bo‘lishi kerak. Hukumat asosiy e’tiborni tarmoqlararo muammolarni hal qilishga qaratadi», — dedi u.
Unga ko‘ra, markaziy boshqarmalar vertikalini optimallashtirish orqali davlat mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlarining vakolatlarini sezilarli darajada kengaytirishi zarur, bu esa dolzarb masalalar yechimini yaqinlashtiradi.
Davlat rahbari sudyalar haqida ham gapirdi. Ular yuqori malakali, halol va korrupsiyadan xoli bo‘lishi kerak, dedi u.
«Avvalo, barcha sudyalar maqomini tenglashtirish kerak. Ular ustun bo‘lgan hamkasblariga qaram bo‘lmasliklari lozim. Shuningdek, Oliy sud sudyalarini saylov yo‘li bilan saylash usulini joriy etish zarur. Buning uchun prezident muqobil asosda nomzodlarni Senatga kiritishi kerak. Bu sohaga kuchli advokatlarni jalb qilish uchun moddiy shart-sharoit yaratish kerak».
Prezident yanvardagi namoyishlar ishtirokchilariga amnistiya e’lon qildi.
«Ish tashlashda qatnashganlar va huquq-tartibot idoralari xodimlari bizning fuqarolarimiz. Ular nafaqat sud adolatli, balki jamiyat yumshoq bo‘lishiga ham umid qilishadi. Davlat yanvar voqealarida ishtirok etgan, ammo og‘ir jinoyat sodir etmagan fuqarolarga nisbatan jazoni yengillashtirdi. Qonunni buzganlarning ayrimlari o‘z ayblarini anglab, o‘tgan qilmishlariga pushaymon bo‘lishdi. Menimcha, ularga kechirimli munosabatda bo‘lgan ma’qul», — dedi u.
Toqayevning aniqlik kiritishicha, amnistiya tartibsizliklarni uyushtirgan asosiy shaxslarga, shuningdek, davlatga xiyonat va hokimiyatni zo‘ravonlik bilan o‘zgartirishga urinishda ayblangan shaxslarga nisbatan qo‘llanilmaydi.
Davlat rahbari sintetik giyohvandlik vositalari iste’moli ortib borayotganini ta’kidladi. Dinamika keskin salbiy: so‘nggi uch yil ichida muomaladan chiqarilgan «sintetika» hajmi 10 baravar oshdi. Ular ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlar orqali deyarli bepul sotiladi va hatto uygacha yetkaziladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, гиёҳvaндлик va narkobiznesga qarshi kurashish bo‘yicha kompleks reja ishlab chiqish zarur.
Toqayev davlat institutlarining qayta ishga tushirilishi va muddatidan oldin prezidentlik saylovlari o‘tkazilishini e’lon qildi.
«Men uchun davlat manfaatlari hamma narsadan ustun. Shu bois, men o‘z vakolat muddatim qisqarishiga qaramay, muddatidan oldin prezidentlik saylovlariga borishga tayyorman. Qolaversa, uzoq o‘ylanib, prezidentlik muddatlarining soni va muddatini qayta ko‘rib chiqish kerak degan xulosaga keldim. Prezidentlik mandatini qayta saylanish huquqisiz bir muddatga 7 yil muddatga cheklashni taklif qilaman», — dedi u.
Uning fikricha, 7 yil (hozir — 5 yil) har qanday ulkan dasturni amalga oshirish uchun yetarli muddatdir. «Boshqa tomondan, prezidentlik mandatini bir muddat bilan cheklash davlat rahbarining milliy taraqqiyotning strategik vazifalarini hal etishga maksimal e’tibor qaratishini ta’minlaydi», — dedi Toqayev.
Bundan tashqari, prezident mamlakatda parlament saylovlarini 2025 yil o‘rniga 2023 yilning birinchi yarmida o‘tkazishni taklif qildi.
