Қозоғистон президенти Қасим-Жомарт Тоқаев халққа мурожаат қилди (видео, матн). «Газета.uz» нутқдаги асосий фикрларни тақдим этади.
Давлат раҳбари нархларни маъмурий тартибга солиш бутун саноат тармоқларининг сармоявий жозибадорлигини пасайтириб, товар тақчиллиги ва импортга қарамликка олиб келишини таъкидлади. Шунинг учун нархлар хилма-хиллигига давлат аралашувини босқичма-босқич бекор қилиш зарурлигини айтди.
«Рақобатдош бўлмаган бозорлар бундан мустасно бўлади — монополистларнинг тарифлари қаттиқ назорат остида қолади. Лекин назорат босим дегани эмас», — деди у.
Унинг сўзларига кўра, иқтисодий сиёсатнинг асосий мақсади ўзгаришсиз қолмоқда: бу Қозоғистон аҳолиси фаровонлигини сифатли ва инклюзив оширишдир.
Янги иқтисодий йўналишнинг устувор йўналишлари қуйидагилардан иборат бўлади:
- хусусий тадбиркорлик ташаббусини рағбатлантириш, яъни давлат капитализмидан ва иқтисодиётга ҳаддан ташқари давлат аралашувидан воз кечиш;
- рақобатни ривожлантириш, яъни ҳамма учун тенг имкониятларни таъминлаш;
- миллий даромадни адолатли тақсимлаш.
Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистонда электр таъминоти тармоқларининг учдан икки қисми, иссиқлик коммуникацияларининг 57 фоизи ва сув таъминоти тармоқларининг деярли ярми эскирганини таъкидлади.
«Тарифларни сунъий равишда чеклаш электр токи узилишлари, бахтсиз ҳодисалар ва бунинг оқибатида фуқароларнинг соғлиғи ва ҳаётига хавф туғдириши мумкин. Монопол бозорларда „Инвестиция эвазига тариф“ янги тариф сиёсатига ўтиш зарур», — деди у.
Президент «конгломерат» тушунчасини қонунчилик даражасида белгилаш бўйича ҳам топшириқ берди. «Бир-бири билан боғланган бозор субъектлари иқтисодий концентрация учун рухсат олишлари керак», — деб ҳисоблайди у.
Қозоғистон раҳбари, шунингдек, 2023 йилда фискал тартибга солишни тиклаш учун янги Солиқ кодекси тайёрланишини маълум қилди.
Тоқаев «ҳашамат солиғи» деб аталадиган солиқни жорий этиш имкониятини кўриб чиқишни топширди. У қимматбаҳо кўчмас мулк, транспорт воситаларини сотиб олиш учун ундирилади ва ўрта синфга таъсир қилмайди.
Президент, шунингдек, автомобиллар олиб киришнинг барча ноқонуний каналларини тўсиб қўйиш бўйича қатъий чоралар кўришга чақирди.
«Шу билан бирга, жорий йилнинг 1 сентябрига қадар олиб кирилаётган бундай автомобиллар билан боғлиқ вазиятни бартараф этиш зарур. Уларни қонунийлаштириш учун 200−250 минг тенгедан (4,6−5,8 млн сўм) ошмайдиган миқдорда утилизация ва дастлабки рўйхатга олиш учун ягона йиғим ундиришни таклиф қиламан. Бу чора қидирувда бўлмаган ва божхона «тозалови»дан ўтган автомобилларга нисбатан қўлланилиши керак, деди у.
Қозоғистон бизнеси учун жиддий муаммо кредит ресурсларининг етишмаслигидир, деди давлат раҳбари.
«Қозоғистонда кичик ва ўрта бизнесни молиялаштирмаслик қарийб 42 млрд долларни ташкил этади. Шу билан бирга, банкларда кўп трлн долларлик ликвидлик тўпланган, бу эса аслида иқтисодиёт учун ишламайди. Миллий банк, Молиявий тартибга солиш агентлиги, ҳукумат реал секторни барқарор ва арзон кредитлаш бўйича аниқ ечимларни топиши керак», — деди у.
Тоқаев 2025 йилгача маҳаллий йўлларнинг камида 95 фоизини яхшилашни мақсад қилган.
«Ҳукумат бу масалани бевосита назорат қилсин. Йўл қурилишида қонунбузарликларни аниқлаш керак… Бизда ҳалигача битум етишмаяпти. Бу нефть қазиб олувчи мамлакат учун уятли ҳолат. Ҳукумат бу муаммони тубдан ҳал қилиши керак», — деди у.
Фото: kapital.kz.
Президент келгуси йилда миллий лойиҳани амалга оширишга киришишини, унинг доирасида икки йил ичида бугунги кунда тиббиёт муассасаси мавжуд бўлмаган 650 қишлоқда тиббий ва фельдшер-акушерлик пунктлари қурилиб, тўлиқ жиҳозланишини таъкидлади.
У «Адолатли Қозоғистонни қуришда мактаб ўқитувчиларининг ҳал қилувчи ролини» таъкидлади. Педагогика олий ўқув юртларини аккредитациядан ўтказиш бўйича янги стандартни қабул қилиш ва ўқитувчилар компетенциялари тизимини ишлаб чиқиш режалаштирилмоқда.
«Жаҳон илмий-техникавий тараққиётини ҳисобга олган ҳолда, ўрта мактабда табиий-математик циклдаги фанлар ва инглиз тилини ўқитишни кучайтириш муҳим аҳамиятга эга», — деди Тоқаев.
Президент, шунингдек, энг кам иш ҳақини 60 дан 70 минг тенгега (1,39 млн сўмдан 1,63 млн сўмга) кўтариш тўғрисида қарор қабул қилди. Бу 1,8 млн фуқаронинг даромадига бевосита таъсир қилади.
Пенсия тизимини сезиларли даражада қайта ислоҳ қилиш режалаштирилган. «Пенсиянинг энг кам базавий ставкасини яшаш минимумининг 70 фоизига, максималини эса 120 фоизга етказиш зарур. Бу аввалроқ қабул қилинган қарорлар билан биргаликда 2025 йилга бориб пенсияларнинг умумий миқдорини ўртача 27 фоизга ошириш имконини беради», — деди у.
Бундан ташқари, аёллар учун пенсия ёши 2028 йилгача 61 ёш қилиб белгиланади. Ягона жамғариб бориладиган пенсия жамғармасининг самарали инвестиция стратегиясини ишлаб чиқиш зарур, деди президент.
Тоқаев эълон қилинган Болалар йили доирасида 2024 йилдан бошлаб «Миллий жамғарма — болаларга» янги дастурини ишга тушириш бўйича топшириқ берди. У Миллий жамғарма йиллик инвестиция даромадининг 50 фоизини болаларнинг махсус жамғарма ҳисобварақларига улар 18 ёшга тўлгунга қадар, муддатидан олдин олиб қўйиш ҳуқуқисиз туширишни таклиф қилди. Вояга етгандан сўнг, тўпланган маблағлар уй-жой сотиб олиш ва таълим олиш учун сарфланади.
Президент коррупционерлардан тортиб олинган пулларни мактаблар қурилишига йўналтиришни ҳам топширди. Шунингдек, у йиллик 2−3 фоизли имтиёзли талаба кредитлари ва янги грантларни эълон қилди.
Тоқаев давлат бошқаруви тизимини марказсизлаштириш ва маҳаллий ҳокимият органларининг ваколатларини кенгайтириш вазифасини қўйди. Бу иш Бош вазир девонини тармоқлараро масалалар билан шуғулланувчи «ихчам ҳукумат аппарати»га айлантиришдан бошланади.
«Сиёсий мансабдор шахсларнинг шахсий масъулиятини оширган ҳолда давлат бошқаруви тизимини марказсизлаштиришга алоҳида эътибор қаратиш лозим. Ҳукумат ваколатларининг бир қисми вазирликларга берилиши керак. Муайян соҳавий сиёсат учун жамоавий Вазирлар Маҳкамаси эмас, балки аниқ вазир жавобгар бўлиши керак. Ҳукумат асосий эътиборни тармоқлараро муаммоларни ҳал қилишга қаратади», — деди у.
Унга кўра, марказий бошқармалар вертикалини оптималлаштириш орқали давлат маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органларининг ваколатларини сезиларли даражада кенгайтириши зарур, бу эса долзарб масалалар ечимини яқинлаштиради.
Давлат раҳбари судьялар ҳақида ҳам гапирди. Улар юқори малакали, ҳалол ва коррупциядан холи бўлиши керак, деди у.
«Аввало, барча судьялар мақомини тенглаштириш керак. Улар устун бўлган ҳамкасбларига қарам бўлмасликлари лозим. Шунингдек, Олий суд судьяларини сайлов йўли билан сайлаш усулини жорий этиш зарур. Бунинг учун президент муқобил асосда номзодларни Сенатга киритиши керак. Бу соҳага кучли адвокатларни жалб қилиш учун моддий шарт-шароит яратиш керак».
Президент январдаги намойишлар иштирокчиларига амнистия эълон қилди.
«Иш ташлашда қатнашганлар ва ҳуқуқ-тартибот идоралари ходимлари бизнинг фуқароларимиз. Улар нафақат суд адолатли, балки жамият юмшоқ бўлишига ҳам умид қилишади. Давлат январь воқеаларида иштирок этган, аммо оғир жиноят содир этмаган фуқароларга нисбатан жазони енгиллаштирди. Қонунни бузганларнинг айримлари ўз айбларини англаб, ўтган қилмишларига пушаймон бўлишди. Менимча, уларга кечиримли муносабатда бўлган маъқул», — деди у.
Тоқаевнинг аниқлик киритишича, амнистия тартибсизликларни уюштирган асосий шахсларга, шунингдек, давлатга хиёнат ва ҳокимиятни зўравонлик билан ўзгартиришга уринишда айбланган шахсларга нисбатан қўлланилмайди.
Давлат раҳбари синтетик гиёҳвандлик воситалари истеъмоли ортиб бораётганини таъкидлади. Динамика кескин салбий: сўнгги уч йил ичида муомаладан чиқарилган «синтетика» ҳажми 10 баравар ошди. Улар ижтимоий тармоқлар, мессенжерлар орқали деярли бепул сотилади ва ҳатто уйгача етказилади. Унинг сўзларига кўра, гиёҳвандлик ва наркобизнесга қарши курашиш бўйича комплекс режа ишлаб чиқиш зарур.
Тоқаев давлат институтларининг қайта ишга туширилиши ва муддатидан олдин президентлик сайловлари ўтказилишини эълон қилди.
«Мен учун давлат манфаатлари ҳамма нарсадан устун. Шу боис, мен ўз ваколат муддатим қисқаришига қарамай, муддатидан олдин президентлик сайловларига боришга тайёрман. Қолаверса, узоқ ўйланиб, президентлик муддатларининг сони ва муддатини қайта кўриб чиқиш керак деган хулосага келдим. Президентлик мандатини қайта сайланиш ҳуқуқисиз бир муддатга 7 йил муддатга чеклашни таклиф қиламан», — деди у.
Унинг фикрича, 7 йил (ҳозир — 5 йил) ҳар қандай улкан дастурни амалга ошириш учун етарли муддатдир. «Бошқа томондан, президентлик мандатини бир муддат билан чеклаш давлат раҳбарининг миллий тараққиётнинг стратегик вазифаларини ҳал этишга максимал эътибор қаратишини таъминлайди», — деди Тоқаев.
Бундан ташқари, президент мамлакатда парламент сайловларини 2025 йил ўрнига 2023 йилнинг биринчи ярмида ўтказишни таклиф қилди.
