Ўзбекистон банк секторида кейинги ижобий ўзгаришларга эришиш чуқур тузилмавий заифликлар ва сектордаги янги рисклар туфайли узоқ давом этиши мумкин. Бу ҳақда Fitch Ratings халқаро рейтинг агентлиги шарҳида айтилади.
Яқинда Тошкентда бўлиб ўтган конференцияда агентлик 2020 йил май ойида мамлакат банк тизимини ислоҳ қилиш бўйича кенг қамровли стратегия эълон қилинганидан буён давлат банклари асосий эътиборни бизнес моделлари негизида бозорга йўналтирилган ёндашувга ўтказишда сезиларли ютуқларга эришганини таъкидлади.
Ушбу ислоҳотнинг асоси кўплаб давлат банкларини — бизнес моделларини асосий эътиборни йўналтирилган кредитлашдан тижорат фаолиятини ривожлантиришга ўтказиш орқали ўзгартиргандан сўнг — хусусийлаштиришдан иборат.
Ўзбекистон ҳукумати 2025 йил охиригача камида учта банкни хорижий стратегик инвесторларга сотиш ниятида. Бу нодавлат банкларнинг тармоқ активларидаги улушини 60 фоизга (2023 йил охирида: 32 фоиз) оширади. Ушбу ислоҳот, шунингдек, банкларда корпоратив бошқарув ва рискларни бошқариш тизимларига ёндашувни қайта кўриб чиқишни, шунингдек, пруденциал тартибга солишни такомиллаштиришни ҳам ўз ичига олади, дея қайд этади Fitch.
Ислоҳотлар бошлангани эълон қилинганидан бери мамлакат расмийлари Ўзбекистондаги бешинчи йирик банк бўлган «Ипотека-банк» акцияларининг назорат пакетини Венгриянинг OTP банкига сотди. Бироқ яқинда яна иккита йирик банк — «Ўзсаноатқурилишбанк» (SQB) ва «Асакабанк»нинг сотилиши мос равишда 2024 йил ва 2025 йил охиригача қолдирилди, агентлик келгусида кечикишлар бўлиши мумкин, деб ҳисобламоқда.
Шарҳда таъкидланишича, ҳар иккала банк ҳам ўз бизнес моделларини ўзгартиришда давом этмоқда ва кредитлашни диверсификация қилиш ҳаракатларига қарамай, паст фоизли корпоратив кредитлашга катта боғлиқ бўлиб қолмоқда.
«Агар Европа тикланиш ва тараққиёт банки ёки Халқаро молия корпорацияси каби халқаро молия институтлари миноритар акциядорларга айланса, банк савдоси истиқболлари яхшиланиши мумкин, чунки бу потенциал инвесторларга сотувдан олдинги тайёргарлик кўп жиҳатдан якунланганидан далолат бериши мумкин», — дейилади хабарда.
Fitch таҳлилчиларининг таъкидлашича, активлар сифати қисқа муддатда Ўзбекистон банкларининг кредитга лаёқатлилигини баҳолашга таъсир этувчи асосий омил бўлиб қолади.
Ташкилотнинг ҳисоб-китобларига кўра, сектордаги қадрсизланган кредитлар кўрсаткичи (МҲХС 9 бўйича 3-босқич кредитлари, NPL муаммоли кредитларга қўшимча равишда, қадрсизланган ва қайта тузилган ҳамда бошқа рискли кредитларни ҳам ўз ичига олади) 2023 йилда жами кредитларнинг 10 фоиздан ортиғига ўсган. Fitch жорий йилда бу кўрсаткич янада ошишини кутмоқда, чунки банклар олдинги даврлардан мерос бўлиб қолган муаммоли кредитларни тан олади.
«Биз давлатга қарашли тараққиёт банкларини энг заиф деб ҳисоблаймиз, чунки улар ривожланиш учун юқори рискли, субсидияланган кредитлашда иштирок этади», — деди таҳлилчилар.
Бундан ташқари, сўнгги йилларда чакана кредитлашнинг жадал ўсиши ўрта муддатли истиқболда қўшимча хавфларни келтириб чиқариши мумкинлиги қайд этилган. Чакана кредитлар 2018−2023 йилларда сектор кредитларининг улуши сифатида икки баравар кўпайиб, ўтган йил охирида 32 фоизни ташкил этди. Уларнинг сифати 2024−25 йилларда, айниқса, чакана кредитлашнинг сўнгги ўсишига туртки бўлган кафолатсиз истеъмол кредити ва автокредитлаш каби хавфли сегментларда ёмонлашиши кутилмоқда.
Марказий банк томонидан жорий этилган сўнгги регулятив чекловлар чакана кредитлаш сегментида «қизиб кетиш» хавфини юмшатиши керак, бироқ кўрилган чоралар кутилган натижани бериши учун вақт талаб этилади, дейди таҳлилчилар.
Ўзбекистон банкларининг рентабеллиги ўрта муддатли истиқболда юқори маржали чакана кредитлашга эътибор кучайиши, соф фойда кўрсаткичларига таваккалчилик харажатлари сезиларли даражада таъсир кўрсатиши туфайли яхшиланиши керак.
Fitch маълумотларига кўра, ислоҳотлар бошланганидан бери ҳукумат банкларни капитал қўллаб-қувватлаш учун танлаб олишда эътиборлироқ бўлиб қолган, шу сабаб тараққиёт банклари янги 1-даражали капитал бадалларининг асосий қисмини ташкил этган. Агентлик давлат банклари давлат маблағлари ва капитал бозорларидан жалб қилинган маблағларга (шу жумладан, халқаро молия институтларидан) юқори даражада боғлиқлигини, шунингдек, ликвидлик захираларининг чекланганлигини ҳисобга олиб, уларнинг молиялаштириш профилини заиф деб баҳолайди.
Февраль ойидаги шарҳда Fitch инвесторларнинг кайфиятига постсовет ҳудудидаги ҳозирги геосиёсий ноаниқлик ҳам таъсир қилиши мумкинлигини таъкидлаганди, бу эса хусусийлаштиришни кечиктириши мумкин.
2023 йил август ойида президент «Қишлоқ қурилиш банк» (яқинда Бизнесни ривожлантириш банкига айлантирилди), «Асакабанк», «Алоқабанк», «Агробанк» ва бошқа банкларни хусусийлаштириш ҳамда акциялари IPO`сини кечроқ муддатга қолдирганди. Аввалига давлат улушини тўлиқ аукционга қўйиш режалаштирилган Ўзсаноатқурилишбанкнинг давлат улуши 2024 йил охиригача 50 фоизга камайтирилиши кўзда тутилганди.
