Прага шахмат фестивали турниридаги ғалаба ўзбекистонлик шахматчи Нодирбек Абдусатторовга умумий рейтингда тўртинчи ўринга кўтарилиш имконини берди. Шахмат мураббийи Георгий Шванов ушбу муваффақият ва у очаётган имкониятлар ҳақида сўз юритади.
27 февралдан 7 мартга қадар Прагада бўлиб ўтган супертурнирни ҳатто шахматдан узоқ одамлар ҳам томоша қилди. Ғалаба ортидан ғалаба қозонган гроссмейстер Нодирбек Абдусатторов дунёнинг энг кучли шахматчиларининг аввалига кучли ўнталигидан, сўнгра кучли бешлигидан жой олди.
Мусобақа бошланишидан олдин у шубҳасиз фаворитдек кўринмади, чунки ташкилотчилар ҳозирги шахматнинг деярли барча «олтин ёшларини» йиғишганди. Нодирбекдан ташқари (турнир бошидаги рейтинги — 2744) ҳиндистонлик Прагнананда (2747) ва Гукеш (2743), шунингдек, германиялик Винсент Каймерни (2738) таклиф қилишди. Катталардан руминиялик шахматчи Ричард Раппорт (2717), эронлик Пархам Магсудлу (2715) ва ҳиндистонлик Видит Сантош Гужрати (2747) ҳам иштирок этди.
Мезбонлар Девид Навара (2667) ва Тай Даи Ван Нгуен (2630), шунингдек, полшалик Матеуш Бартел (2660) рейтингда пастроқ эди, бироқ фаворитлардан бирини мағлуб этиб, сюрприз яратиши мумкин эди. Қолаверса, Девид Наваранинг ўзи ҳам бир пайтлар 2750 рейтингга эга бўлган. Шу тариқа, жанг қизиқарли, аммо шиддатли ўтгандек туюлди.
Абдусатторов дастлабки беш раундда турнир аутсайдерларини мағлуб этди. Олтинчи раундда Уайт билан Прагнанандага қарши ўйнаб, шоҳ ҳимоясини жиддий заифлаштириб, таваккал қилди, бироқ устунликка эриша олмади. Вақт тугаб бораётган бир пайтда у рақибига тузоқ қўйди, лекин вариантларни тўлиқ ҳисоблаб чиқмади ва рақиб ҳимояси заифлигидан фойдаланиб, Прагнананда ҳал қилувчи устунликка эришди. Бироқ бу мағлубият Нодирбекни безовта қилмади ва кейинги ўйинда у Венсан Каймерни бир зарбада мағлуб этди.
Нодирбек Абдусатторов ва Пархам Магсудлу. Фото: Петра Врабеца / Prague International Chess Festival.
Турнир якунидаги икки турда эришиладиган икки дуранг ҳам Абдусатторовни катта эҳтимол билан турнир ғолибига айлантириши мумкин эди. Аммо Ўзбекистон шахмат етакчисининг ўйини доимий ғалабага интилиши билан ажралиб туради. Магсудлуга қарши ўйин ҳақиқий триллерга айланди: устунлик аввал бир томонга, кейин эса бошқа томонга ўтди. Қайсидир пайт эронлик муваффақиятга эришиши мумкин эди, лекин у нотўғри режа танлади ва Нодирбек якунда жуда кам учрайдиган дона нисбати билан ундан устун келди. Абдусатторов турнирнинг энг яхши ўйини учун чехиялик гроссмейстер Лубомир Кавалек (1943−2021) номидаги махсус мукофотга сазовор бўлди.
Саккиз очкодан олти очко жамғарган Нодирбек Абдусатторов турнир якунланишига бир тур қолганда энг яқин таъқибчиларидан 1,5 очкога ўзиб кетди. Шу тариқа, у охирги ўйинда мағлуб бўлган тақдирда ҳам турнирдаги ғалабаси аниқ эди. Сўнгги турдаги рақиби руминиялик гроссмейстер Ричард Раппорт ўйин бошида устунликка эришган бўлсада, кейинчалик ўйин дуранг билан тугади.
Ўзбекистонлик мухлисларни нафақат мусобақанинг бориши, балки Нодирбекнинг дунёнинг энг яхши шахматчилари рейтингида юқорилаши ҳам қизиқтирар эди. Биринчи босқичда ғалаба қозонганидан сўнг, ОАВ унинг биринчи марта кучли ўнталикка кирганини ёзди. Бешинчи турдан сўнг у 5-ўринга кўтарилган бўлса, мусобақа якунига кўра ўзбекистонлик шахматчи амалдаги жаҳон чемпиони Динг Лиренни ҳам ортда қолдириб, 4-ўринни эгаллади.
Аммо Халқаро шахмат федерацияси сайтида февраль ва март ойларидаги расмий рейтингга эътибор қаратсак, Нодирбек ҳамон кучли ўнликдан пастда қолганини кўриш мумкин.
Гап шундаки, шахмат бўйича расмий рейтинг рўйхати ҳар ойда бир марта янгиланади. Мусобақа вақтида шахматчининг рейтинги ўйиндан-ўйинга ўзгариб туради, кучлилар орасидан ўрин олгани ҳам муқаррар. Шунинг учун якуний сарҳисоб қилиш учун турнир якунланганидан кейин рейтинг натижалари ҳисобга олинади.
Прага шахмат фестивали ҳали 1 март куни якунланмагани учун унинг натижалари фақат апрель ойидаги FIDE рейтинг рўйхатида пайдо бўлади. Нодирбекнинг февралдан мартгача бўлган муваффақиятига Праганинг илк турлари эмас, шахмат бўйича Бундеслигада ўтказилган учта ўйин таъсир кўрсатди.
Бироқ, қизиқувчан мухлислар учун 2700chess.com сайти дунёдаги энг кучли шахматчилар ўйнаган барча ўйинлардан сўнг рейтингларни синчковлик билан ҳисоблаб чиқди. Шу туфайли Нодирбек Абдусатторовнинг кучли ўнталикка кириб боришини кузатишга муваффақ бўлдик.
Лекин, бундай рейтингнинг аҳамияти расмий рейтингдан пастроқ. Жуда камдан-кам ҳоллар бўлса ҳам 2700 шахмат ҳали ҳам ҳисоблаш хатоларига йўл қўяди. Шунингдек, агар шахматчи бирон сабабга кўра ўйинларнинг ярмини ўтказмасдан турнирни тарк этса, унинг рейтинги ўзгаришсиз қолади. Ва ниҳоят, икки шахматчи ўртасидаги муайян ўйин натижасига кўра рейтингнинг ўзгариши уларнинг жонли эмас, балки FIDE рейтингига боғлиқ. Дейлик, сўнгги турда Раппортга қарши ўйинда Нодирбек ўша пайтдаги ҳозирги эмас, 1 мартдаги рейтинг билан ўйнади.
Энди нима?
Нима бўлганда ҳам Нодирбек апрелда кучли бешлик билан учрашади. Бундай юксак даража шахматчи учун қандай истиқболларни очади? Аввало, кўплаб элита турнирларининг ташкилотчилари энг кучли таркибни тўплашга ва энг юқори рейтингга эга ўйинчиларни таклиф қилишга интилишади. Абдусатторов тезкор шахмат бўйича собиқ жаҳон чемпиони, шахмат олимпиадаси ғолиби, Ўзбекистоннинг энг кучли шахматчиси сифатида бундай турнирлардан маҳрум бўлмайди.
Шахматчининг карьерасидаги асосий мақсад жаҳон чемпионатида иштирок этиш, бунинг учун номзодлар турнирига йўлланма олиш керак. Афсуски, Нодирбек 2024 йилги турнирга кира олмади. Турнирнинг якуний таркиби декабрь ойида аниқланган эди. Ўзининг тан олишича, у бундан афсусланмайди, чунки бунга ҳали тайёр эмас.
«Менимча, бу цикл менинг циклим эмас. Бу йил номзодлар турнирида иштирок этмаганимдан афсусланмайман. Мен ўзимни ҳали бу даражага етмагандек ҳис қиляпман. Кейинги циклга қадар кўпроқ вақтим бўлади ва кўпроқ тажриба орттираман. Умид қиламанки, кейинги турнирга тайёр бўламан», — деди у.
2026 йилда бўлиб ўтадиган навбатдаги номзодлар турнирида 2025 йилги жаҳон чемпионатининг учта ғолиби (Турнирни Ўзбекистонда ўтказиш режалари ҳақида FIDE бош директоридан «Газета.uz»га маълум бўлди), икки нафар «Катта Швейцар» ғолиби, FIDE Circuit турнири 2024 ва 2025 турнир жадваллари ва бошқа мезонлар асосида танланганлар орасида 2026 йил январь ҳолатига кўра энг юқори рейтингга эга бўлган биттадан ўйинчи иштирок этади.
Шу тариқа, унинг апрель ойидаги рейтинг рўйхатидаги ўрни Абдусатторовга номзодлар турнирига йўлланма олишига ёрдам бермайди. Аммо Прагадаги ғалаба яна бир имкониятни очади — FIDE турнир жадвали орқали саралаш. Ушбу рейтингда ҳам классик, ҳам рапид ва блиц бўйича ўйналадиган кучли турнирлар натижалари ҳисобга олинган. Ҳар бир натижанинг ўзига хос «оғирлиги» махсус коэффициентлар тизими ёрдамида ҳисобланади. Бу мақола тайёрланаётган вақтда Нодирбек Tata Steel Chess турнири ва Прага турниридан олган 39,22 балл билан биринчи ўринда эди.
Ўзбекистонлик шахматчи ушбу темпини пасайтирмай, жаҳон чемпиони унвони учун курашда иштирок этишига умид қилишимиз мумкин.
