Фаоллик бироз пасайганига қарамай, Ўзбекистонда 2023 йилнинг тўртинчи чорагида ҳам уй-жой нархлари ўсишда давом этди. Уй-жой ижараси бозори ўтган йилга нисбатан барқарорлашди. Бу ҳақда Марказий банк кўчмас мулк бозори таҳлилида маълум қилди.
Октябрь-декабрь ойларида 83,2 мингта битим тузилди, бу ўтган чоракка (92,9 минг) нисбатан 10 фоизга, ўтган йилнинг шу даврига (85 минг) нисбатан 2 фоизга кам ҳисобланади. Тошкент шаҳрида битимлар сони 14 фоизга, Жиззах вилоятида 12 фоизга, Сурхондарёда 7 фоизга, Қашқадарёда эса 21 фоизга ўсган.
Шу билан бирга, 2023 йил ўрталарида бозорнинг юқори фаоллиги фонида бир йил давомида тузилган битимлар сони 4,4 фоизга ўсди ва 335 мингтани ташкил этди.
Фаоллик асосан кўчмас мулк бозорининг бошқа инвестиция ва жамғарма воситаларига нисбатан жозибадорлигини ҳисобга олган ҳолда юқори талаб билан қўллаб-қувватланди. Бунга аҳоли ўртасида октябрь-ноябрь ойларида сезиларли даражада тезлашган ипотека кредитларига бўлган талаб ҳам таъсир кўрсатмоқда, дея қайд этади регулятор.
Тўртинчи чоракда фаолликнинг бироз секинлашишига қарамай, бирламчи ва иккиламчи уй-жой бозорларида нархлар ўсишда давом этди. Иккиламчи бозорда декабрь ойи охирида сўмдаги нархлар йиллик кўрсаткичда 35,1 фоизга (доллар бўйича — 23 фоизга) ошди. Бирламчи бозорда уй-жой нархи сўмда ва долларда мос равишда 39,6 фоизга ва 26,9 фоизга ошди.
Инфратузилманинг жадал ривожланиши кузатилаётган йирик ва сайёҳлик марказларида (Тошкент шаҳри, Тошкент, Андижон, Бухоро ва Хоразм вилоятларида) нархларнинг ўсиш суръати сезиларлилигича қолмоқда. Бу ҳудудларда жами индекс 40 фоиздан ошди.
Жозибадор рентабеллик ва нархларнинг кўтарилиши фонида даврий равишда ўзаро боғлиқ бўлган талабнинг ошиши сўнгги йилларда уй-жой сотиб олиш имкониятининг маълум даражада пасайишига олиб келди, деб тан олади МБ. 2023 йилда номинал даромадлар ва уй-жой нархлари ўртасидаги ўсиш фарқи 4,4 фоиздан 20 фоизга ошди.
Аксинча, ижара нархларининг барқарорлашуви натижасида даромадлар ва ижара ҳақининг ўсиши ўртасидаги фарқ манфий (-5,2 фоиз) бўлди.
Тошкент шаҳридаги уй-жой ва ер бозори
Пойтахтдаги уй-жой кўчмас мулк бозори сезиларли даражада кенгайишда давом этмоқда, бу эса вилоятлар ва пойтахт ўртасидаги нархлар фарқининг ошишига олиб келмоқда. Масалан, Тошкент ва Қорақалпоғистонда иккиламчи уй-жойларнинг ўртача нархи ўртасидаги фарқ 2,91 баробардан 3,58 баробарга ошган.
Тошкент иккиламчи бозорида нархлар 2023 йилда сезиларли даражада ошганди — 10,47 миллион сўмдан 14,94 миллион сўмгача (+42,8 фоиз) ёки 1 квадрат метр учун 933 доллардан 1212 долларга (+29,8 фоиз).
Иккиламчи уй-жой нархларининг энг катта ўсиши Миробод (+37,1 фоиз), Яккасарой (+33,6 фоиз) ва Чилонзор (+33,1 фоиз) туманларида кузатилмоқда.
Пойтахтда ер нархи 100 кв. м ёки 1 сотих учун 263 миллион сўмдан 362 миллион сўмга (долларда +25,2 фоиз) ошган. Ер участкалари нархи вилоятлар билан нисбатан тенг равишда ошмоқда.
Иккиламчи бозордаги қиймат Тошкент (7,9 миллион сўм, +44,5 фоиз), Хоразм (5,2 миллион сўм, +43,5 фоиз), Андижон (7,04 миллион сўм, +40,3 фоиз) ва Бухоро (6,3 миллион сўм, +38,8 фоиз) вилоятларида ҳам кескин ошган.
Ижара бозори
Ижара нархлари 4-чоракда таклифнинг барқарорлашуви ва талабнинг секинлашуви фонида барқарорлашди. 2023 йил якунига кўра, уй-жой ижараси нархи сўмда 8,8 фоизга ошди, долларда 1 фоизга пасайди.
Шу билан бирга, пойтахтда ижара нархининг ўсиши мамлакатдаги умумий кўрсаткичга қараганда анча секинлашди. Фарғона (+21,1 фоиз), Бухоро (16,5 фоиз) ва Тошкент (17,6 фоиз) вилоятларида ижара нархлари бошқа ҳудудларга нисбатан тезроқ ўсди, уларда нархларнинг ўсиш суръати ўртача (5−7 фоиз ичида) бўлди.
Тошкент шаҳрида сўнгги йилларда хизмат кўрсатиш соҳаси ва ишлаб чиқаришнинг жадал ўсиши, янги иш ўринлари яратилиши, талабалар ва чет эл фуқаролари сонининг кўпайиши фонида ижара уй-жой бозорида юқори талаб шаклланди, деб таъкидлади МБ.
Аввалги даврларда чекланган таклиф аста-секин ўсишда давом этмоқда. Бу, эҳтимол, регулятор таҳлилчиларининг фикрига кўра, уй-жой сотиб олишнинг кўпайиши билан боғлиқ бўлиб, айрим уйлар кейинчалик ижарага бериш учун мақсадли фойдаланилади.
Шу билан бирга, уй-жой сотиб олиш ва сотиш бозоридаги нарх тенденциялари ижара бозорига бевосита таъсир қилади. 2022 йил апрелдан 2023 йил сентябргача бўлган дастлабки ҳисоб-китоблар ушбу бозорлар ўртасидаги ижобий муносабатни кўрсатмоқда. Уй-жойнинг 1 фоиз ўсиши билан ижара нархлари 0,44 фоизга ошди.
Бозорда таклифнинг доимий ўсиши билан уй-жой сотиб олиш нархи ва ижара нархи ўртасидаги фарқ ўсиб бормоқда, бу эса ўзини оқлаш муддатининг маълум даражада ошишига олиб келади. Шундай қилиб, агар сотиб олиниб, сўнг ижарага берилган уй-жойларнинг ўзини оқлаш муддати 2022 йилда ўртача 7,1 йилни ташкил этган бўлса, 2023 йилда бу кўрсаткич 8,2 йилга ошган.
Тошкентда ижара нархлари ўтган йилга нисбатан доллар ҳисобида 9,3 фоизга пасайган. Ижара нархларининг пасайиши талаб нисбатан юқорилигича қолаётган Сергели туманидан ташқари, шаҳарнинг қолган барча ҳудудларида кузатилди.
