2022 йил апрель ойи охирида Ўзбекистон транспорт вазири Илҳом Маҳкамов ва Самарқанд вилояти ҳокими Эркинжон Турдимов президент Шавкат Мирзиёевга Самарқанд шаҳри ва Самарқанд агломерациясининг 2031 йилгача мўлжалланган транспорт бош режасини тақдим этган. Лойиҳа вазирлик ҳузуридаги Транспорт ва логистикани ривожлантириш муаммоларини ўрганиш маркази ҳамда Самарқанд ҳокимлиги буюртмаси асосида SIMETRA мутахассислари томонидан шу соҳага ихтисослашган ташкилотлар вакилларидан иборат махсус ишчи гуруҳ иштирокида ишлаб чиқилган.
Транспорт бош режасига эга ягона шаҳар
Лойиҳа сайтида млн аҳолига эга шаҳарга айланишга интилаётган Самарқанд минтақанинг туристик пойтахти экани ва сайёҳларни тобора кўпроқ жалб этиши таъкидланган. Шаҳарда пиёдалар ва барча транспорт турларининг ҳаракатланиши учун хавфсиз ва қулай шароитлар яратиш, транспорт ҳаракатини бошқариш самарадорлигини ошириш ва транспортнинг атроф-муҳитга салбий таъсирини камайтириш зарур. Шаҳар йўловчи ташиш транспортини, жумладан, трамвайларни ривожлантириш орқали ҳар куни шахсий автомашиналарда ҳаракатланувчи (лойиҳа ишлаб чиқилаётган вақтда 592 минг киши) ва жамоат транспортида (330 мингга яқин) қатновчи аҳоли сони ўртасидаги тафовутни юмшатиш мумкин.
«Ҳаёт тезлашди, одамларнинг ҳаракатчанлиги ошди. Аммо жамоат транспорти аввалгидек қолмоқда. Йўлларни кенгайтириш билан тирбандлик муаммосини ҳал қилиб бўлмайди. Жамоат транспортига устуворлик бериш керак. Жаҳон тажрибасига қаранг. „Ақлли“ светофорлар ўрнатиш ва йўл ҳаракатини онлайн назорат қилиш орқали кўчаларнинг ўтказувчанлигини ошириш зарур. Келгусида барча шаҳарларимизда буни амалга оширамиз. Бунда Самарқанд намуна бўлиши керак», — деганди Ўзбекистон президенти.
Самарқандликлар ишларнинг боришини кузатиши ва лойиҳа ишчи гуруҳига ўз таклифларини билдириши учун оммавий ахборот ресурси — samarkand-transport.uz сайти яратилди. Мутахассислар автобус бекатларида ва жамоат транспортида йўловчилар оқимини кенг кўламда ўрганиб чиқди ва транспорт воситалари тезлиги ўлчовларини тўплади.
Натижада математик транспорт модели ишлаб чиқилди — у транспорт тизимининг «рақамли эгизаги» бўлиб, у орқали транспорт инфратузилмасини ривожлантириш бўйича ҳар қандай гипотезаларни синаб кўриш мумкин.
Трамвай тармоғини ривожлантириш автобус қатновига нисбатан жиддий афзалликларга эга эканини ҳисобга олиб, бош режада трамвай инфратузилмасини босқичма-босқич ривожлантириш, янги линиялар қуриш, депони реконструкция қилиш ва янги вагонлар олиш, шунингдек, агломерацион темирйўл йўналишини ишга тушириш назарда тутилди.
Аҳолига юқори сифатли жамоат транспорти хизматларини кўрсатиш учун муҳандислар ажратилган йўлаклар тармоғини жорий этишни таклиф қилди. Кўчаларнинг ўнг қаторларида еттита ажратилган бўлак (40,4 км) ва Гагарин кўчасида автобуслар учун кўча ўртасидан ўтувчи алоҳида йўлак яратиш таклиф этилди.
Шаҳар бўйлаб транспорт-алмашиш жойлари ва ўша ҳудуддаги парковкалар ҳамда транспорт детекторларини ўрнатган ҳолда ҳаракатни бошқаришнинг автоматлаштирилган тизимини яратиш таклиф қилинди.
Шаҳарнинг тарихий қисмида шахсий транспорт воситалари ҳаракати тақиқланадиган пиёдалар кўчаларининг қўшимча участкаларини яратиш таклиф этилди. Аҳолининг индивидуал ҳаракатланиш воситаларига қизиқиши ортиб бораётганини ҳисобга олиб, муҳандислар велосипед инфратузилмасини ривожлантиришни кечиктирмасликни маслаҳат берди.
Бундан ташқари, ҳужжатда кўча-йўл тармоқларини реконструкция қилиш, шунингдек, йўл ўтказгичлар қуриш бўйича ҳам таклифлар бор эди. Лекин уларни шаҳарнинг марказий қисмида қуриш назарда тутилмаганди.
Бош режадан оғиш
2021 йил охирида — Шанхай ҳамкорлик ташкилоти саммити арафасида Самарқанд шаҳридаги Рудакий ва Бўстонсарой кўчалари кесишмасида биринчи туннель фойдаланишга топширилган. Расмийлар бу билан тўхтаб қолиш ниятида эмас.
Президентга транспорт бош режаси тақдим этилганидан бир йил ўтиб, 2023 йил март ойида Абу-Даби тараққиёт жамғармасининг 17 йиллик кредити ҳисобидан Гагарин кўчаси бўйлаб иккита туннель қуриш режалари ҳақида хабарлар пайдо бўлди. Бу лойиҳада шу кўча бўйлаб — темирйўл ва Сиёб канали устидан ўтувчи иккита кўприк қурилиши ҳам кўзда тутилган. Лойиҳа президентнинг 2022 йил сентябрдаги қарори билан тасдиқланган бўлиб, шаҳар сув таъминоти тизимини модернизация қилишни ҳам назарда тутади.
Самарқанд вилояти ҳокими ўринбосари Акмал Шукуров март ойида бўлиб ўтган тақдимотда халқаро тендер натижаларига кўра умумий қиймати 84,2 млн доллар бўлган иккита туннель ва иккита кўприк қурилиши лойиҳасини Самарқанднинг Me’mor Utkir Chovka корхонаси ва Хитойнинг Shaanxi Road and Bridge Group компаниясидан иборат консорциум амалга оширишини маълум қилган.
Гагарин ва Мирзо Улуғбек кўчалари кесишмасида туннель қурилиши жараёни.
Гагарин ва Мирзо Улуғбек кўчалари кесишмасидаги туннелнинг бошланиш қисми.
Ҳаракат қисми ва турар жойлар орасидаги масофа қисқарди. Дарахтлар олиб ташланиши аниқ.
Гагарин ва Мирзо Улуғбек кўчалари кесишмасидаги биринчи туннелни қуриш аллақачон бошланган, иккинчисини эса Гагарин ва Рудакий кўчалари кесишмасида қуриш режалаштирилган.
Шаҳар учун ишлаб чиқилган ва Ўзбекистоннинг бошқа шаҳарларига намуна бўлиши керак бўлган транспорт бош режасида Гагарин кўчасида туннель қурилиши кўзда тутилмаганди.
Гагарин ва Рудакий кўчалари чорраҳаси.
Туннель қурилиши лойиҳаларини тақдим этаркан, вилоят ҳокимлиги уларнинг ижобий ва салбий томонлари ҳақида маълумот берди. Расмийлар «светофорсиз чорраҳалар» сабабли «транспорт воситаларининг тўхтовсиз ҳаракатланиши», «транспорт оқимининг кўпайиши» ва «пиёдалар учун хавфсиз ерости ўтиш жойлари» яратилишини «плюс» (қўштирноқ «Газета.uz»дан) сифатида санади. Лойиҳанинг салбий томонлари сифатида дарахтларни кўчириш, чапга қайрилиш учун автобуслар ва бошқа транспорт воситаларининг йўналишларини юзлаб метр нарига кўчириш зарурати қайд этилган.
Гагарин ва Мирзо Улуғбек кўчалари кесишмасида қурилаётган туннель учун қурилиш материаллари.
.
Ҳокимлик томонидан лойиҳанинг «ижобий» деб топилган сифатлари қаторида салбий жиҳатлари ҳам келтирилган бўлишига қарамай, лойиҳани амалга ошириш тўлиқ шаклда давом этмоқда. Биринчи чорраҳада туннелнинг ва ўнгга бурилиш қисмининг изларини ҳозирнинг ўзида кўриш мумкин. Иккинчисида эса қурилиш ишлари ҳали бошланмаган, бироқ ёз давомида бу ерга сув, газ, канализация ва бошқа коммуникациялар учун янги қувурлар ётқизилган бўлиб, улар кўча марказидан ўтадиган қувурлар ўрнини босиши керак. Баъзи нуқталарда турар жой биноларига яқин жойда хандақлар қазилган.
Гагарин кўчасининг Рудакий кўчаси билан кесишган қисмига яқин ҳудудда коммуникациянинг кўчирилиш жараёни.
Самарқанд ОАВ аҳолини ушбу кўчада туннель қуриш «шунчаки зарур» эканига ишонтирмоқда. Мирзо Улуғбек ва Гагарин кўчалари кесишмаси «шаҳардаги энг гавжум чорраҳа ҳисобланади. Бу ерда тирбандлик ва ЙТҲлар кам кузатилади, деб бўлмайди», — дея хабар берганди апрель ойида STV телеканали.
«Янги йўл ўтказгич ишга тушгандан кейин унинг ўтказиш қуввати кунига 45 мингтагача автомобилни ташкил этади», дея таъкидлаб ўтган телеканал буни афзаллик сифатида кўрсатиб. «Пиёдалар учун ҳам қулайликлар яратилган, улар учун ерости ўтиш йўлаклари қурилади», — дея қайд этади канал. Унда, шунингдек, туннель қурилишини «Хитой ва Туркиядан ҳамкорлар кузатиб бораётгани» ҳақида хабар берилган.
Гагарин кўчасининг бир қисмида ўртада жойлашган, ҳаракатни мўътадиллаштирувчи ва қўшимча соя берувчи яшил йўлак мавжуд.
«Газета.uz»га Гагарин кўчасидаги туннель қурилиши режаларидан норози бўлган, келажакда яшаш ва бизнес қилиш учун муҳит ёмонлашишидан хавотирда бўлган аҳоли ва тижорат объектлари эгаларидан мурожаат келиб тушди. Таҳририят одамларнинг фикрини билиш учун Самарқандга ўз мухбирларини жўнатди, шунингдек, транспорт мутахассисларига ҳам мурожаат қилди, улар ушбу кўчада туннель қуришга эҳтиёж кўрмаяпти. Аҳоли ҳам, мутахассислар ҳам келажакда хатоларни тузатишга тўғри келмаслиги учун лойиҳани қайта кўриб чиқишга ҳали кеч эмас, деб ҳисоблайди.
«Маҳаллий ҳокимият таклифларимизни эшитмади»
Гагарин кўчаси бўйлаб қуриладиган туннель лойиҳасининг эскизи. Рудакий кўчаси бўйлаб ўтувчи трамвайни ҳам ўз ичига олади.
Транспорт вазирлигининг Транспорт ва логистикани ривожлантириш муаммоларини ўрганиш маркази директори Мурод Абидов Самарқанд шаҳрининг транспорт бош режасини ишлаб чиққан ишчи гуруҳ таркибига кирганди. «Газета.uz»га берган интервьюсида у Гагарин кўчасида туннеллар қурилиши назарда тутилмаганини ва бу ерда улар керак эмаслигини тасдиқлади.
«Биз Гагарин/Мирзо Улуғбек ва Гагарин/Рудакий чорраҳаларида туннель қуриш режалари ҳақида хабар топганимиздаёқ зудлик билан ушбу лойиҳа қурилишини асословчи техник-иқтисодий асосни кўрсатишни сўрадик», — деди эксперт.
«Темирйўл ва канал орқали ўтадиган кўприклар бошқа масала, булар янги Қорасув массивининг шаҳар тармоғи билан барқарор транспорт алоқасини яратиш учун зарур объектлардир», — деди у.
Гагарин кўчасидаги темирйўл орқали ўтувчи, кенгайтирилиши режалаштирилаётган кўприк.
«Амалда битта йирик чорраҳа кўчаларни кесиб ўтувчи пиёдалар учун светофор фазаларини ҳисобга олган ҳолда кунига 130 мингга яқин транспорт воситасини ўтказа олади. Тошкент шаҳридаги ана шундай чорраҳага мисол сифатида Навоий ва Самарқанд дарвоза кўчаларининг Чорсудаги кесишмасини келтириш мумкин, бу ерда транспорт ҳаракати ҳақиқатан ҳам зич. Самарқанд шаҳридаги Гагарин кўчасида жойлашган иккита чорраҳада бундай оқим йўқлиги аниқ. Ҳеч ким бизга бу кесишмаларда туннель қуриш зарурлигига асос кўрсатмади», — дея таъкидлади Мурод Абидов.
У транспорт бош режасида жамоат транспорти йўналишлари, оқимлар ишлаб чиқилганини ва Гагарин кўчасининг айрим участкаларида светофор билан тартибга солиш ҳамда автобус йўлакларини назарда тутувчи коридор ечимини амалга ошириш таклиф этилганини айтди.
«Ушбу чорраҳалар бўйича таклифларимиз чорраҳалар дизайнини озгина ўзгартириш, йўналишлар бўйича оқимларни каналлаштириш ва автобуслар ҳаракатига устуворлик бериш, бекатлар орасидаги масофани қисқартириш бўлиб, бу бир транспортдан бошқасига ўтишда қулайлик яратади», — деди Мурод Абидов.
«Афсуски, маҳаллий ҳокимият бизнинг таклифларимизга қулоқ солмади ва лойиҳа ҳали ҳам давом этмоқда», — дея қайд этди мутахассис.
Гагарин ва Рудакий кўчалари чорраҳаси бўйича Самарқанднинг транспорт бош режасини ишлаб чиққанлар таклифи.
«Светофорли чорраҳа транспорт оқимини кўтара олмайди, мифлар мутлақо асоссиз. Агар светофорлар билан тўғри тақсимланган бўлса, оқимларни ҳар доим бошқариш мумкин», — дея қўшимча қилди у.
Гагарин ва Мирзо Улуғбек кўчалари чорраҳаси бўйича Самарқанднинг транспорт бош режасини ишлаб чиққанлар таклифи. Бу ерда жамоат транспорти учун ажратилган бўлаклар кўчанинг ўртаси бўйлаб жойлаштирилган.
«Газета.uz»нинг бош режада кўзда тутилмаган бўлса, нима учун туннель қуриш тўғрисида қарор қабул қилингани ҳақидаги саволига Самарқанд вилояти ҳокимлиги бош режа тавсиявий характерга эга, деб жавоб берди.
SIMETRA компаниясининг жамоат транспорти соҳасидаги ечимлар бўйича директори Владимир Валдиннинг «Газета.uz»га берган интервьюсида айтишича, Гагариндаги янги йўл ўтказгичлар «Навоий кўчасида жойлашган, бошқариладиган чорраҳадаги тирбандликни, албатта, оширади. Аниқроғи, Мирзо Улуғбек кўчаси билан кесишмадаги йўл ўтказгич Амир Темур кўчаси билан чорраҳадаги тирбандликни оширади. Чунки автомобиллар туннеллар орқали, албатта, тезроқ ҳаракатланади, лекин фақат кейинги чорраҳага қадар».
«Бу транспорт ҳаракати очилгандан кейин жуда тез содир бўлади. Бу — лаҳзалик эффект. Вақт ўтиши билан янги транспорт воситалари фойдаланувчилари жалб этилиши туфайли тирбандликлар кўпаяди. Умуман олганда, Навоий ва Амир Темур кўчалари чорраҳасидаги тирбандликлар объект фойдаланишга топширилгандан сўнг дарҳол кучаяди», — деди у.
Самарқандда трамвай устуворликка эга эмас, у йўлни автомобиллар билан бўлишади.
«Самарқанддаги жамоат транспорти шундоқ ҳам мукаммал эмас. Йўл ўтказгичларнинг пайдо бўлиши эса автобус устуворлиги нуқтаи назаридан шаҳар транспортини бошқаришда манёвр эркинлигини сезиларли даражада камайтиради. Улар ҳам ҳамма қатори тирбандликда туриб қолади. Тирбандликда турадиган автобуснинг кимга кераги бор? На ташувчига, на йўловчиларга», — деди эксперт.
«Бундан ташқари, шаҳардаги тез ҳаракатланиш мумкин бўлган исталган қисм атроф-муҳитни янада хавфли қилади, чунки ҳар қандай кўприк ва ҳар қандай туннель автомобилчиларга „учириб ҳайданглар!“, деган сигнал беради. Бу психология қонунлари, уларни четлаб ўтиш имконсиз», — дея таъкидлади у.
Рудакий/Бўстонсарой туннели катта ҳудудни эгаллаган.
Рудакий/Бўстонсаройда қурилган йўл ўтказгич учун «ҳеч бўлмаганда рамзий сабаб бор эди», деди Владимир Валдин. «Йўл ўтказгич ШҲТ саммити учун қурилган ва аэропортдан шаҳар марказидаги ҳукумат кварталига қадар парад трассаси йўналишининг бир қисмини ташкил қилган».
Расмийлар афзаллик сифатида санаётган ерости ўтиш йўли. Аҳоли уларнинг фикрига қўшилмаяпти.
«Айниқса, ободонлаштириш туфайли у янада чиройли бўлди, лекин бевосита шаҳар аҳолиси учун қулайликни ошириши ҳақида гапиришга ҳожат йўқ. Ноқулай ерости ўтиш жойлари, жамоат транспорти бекатлари ўртасида жуда узоқ масофалар пайдо бўлди», — деди у.
Владимир Валдин билан тўлиқ интервьюни тез кунда «Газета.uz»да ўқиш мумкин.
Чорраҳа учун туннелсиз альтернатив дизайн варианти
Урбанист Аркадий Гершман билан Тошкент шаҳридаги Навоий кўчасини реконструкция қилиш лойиҳасида иштирок этган ва Самарқандга бир неча марта ташриф буюрган транспорт муҳандиси Александр Девяткин «Газета.uz»нинг саволига шундай жавоб берди: «Мен аниқ айта оламанки, ҳозирги вазиятда, ҳозирги транспорт оқимлари билан туннель қуриш вазиятни яхшиламайди».
«Масалан, машиналар Гагарин кўчасидан тўғрига кетиш ўрнига, кўпроқ чапга қайрилади. Туннелнинг қурилиши, агар светофор олиб ташланса, Рудакий кўчасидаги юкламанинг сезиларли даражада кўпайишига ёки бурилиш учун кутиш вақтининг ошишига олиб келади, чунки айнан светофор олдида кўчанинг ўтказувчанлиги туннелга иккита йўлак ажратилиши туфайли пасаяди», — деди у.
Гагарин ва Рудакий чорраҳасида пиёдалар учун светофорлар етарли эмас, қурилиш ишлари олиб борилаётгани сабабли пиёдалар айрим жойларда йўл бўйлаб юришга мажбур бўлмоқда. Яқинда электр узатиш линияси олдидаги катта дарахт кесилди.
«Табиийки, бундай ўзгариш пиёдалар ва аҳоли учун атроф-муҳит сифатини яхшиламайди — агар светофорлар сақлаб қолинса, чорраҳа улкан асфальт майдони бўлиб қолади ва ерости ўтиш жойлари қурилган тақдирда, муҳит шаҳарликлар учун ҳозиргидан кўра янада ноқулайроқ бўлади», — деб ҳисоблайди эксперт.
Александр Девяткин бу чорраҳа учун энг самарали ечим Самарқанд транспорт бош режасида кўзда тутилганидек кўча марказида жамоат транспорти учун ажратилган йўлакларни яратиш ва қўшимча бурилиш йўлакларини ташкил этиш орқали бошқариладиган чорраҳани сақлаб қолиш деб ҳисоблайди.
«Бу автомобиллар учун чорраҳадан ўтиш ва пиёдалар учун йўлни кесиб ўтишни хавфсизроқ қилади, шунингдек, жамоат транспортининг чорраҳадан ўтишдаги ушланиб қолишларини камайтиради», — дейди у.
«Бундан ташқари, Рудакий кўчаси ҳақида ҳам унутмаслик керак — унда ҳозир трамвайга чиқиш уч полосали йўлдан ўтиш орқали амалга оширилмоқда. Бу ҳолат „йўл ҳаракати хавфсизлиги“ атамасининг қарама-қаршиси ҳисобланади. Ҳеч бўлмаганда, трамвайларга чиқиш учун платформалар ташкил этилиши, трамвай линиясининг ўзи эса бошқа ҳаракат йўлакларидан ажратилиши керак», — дея қўшимча қилди у.
Рудакий кўчасидаги хавфли ва ҳимояланмаган трамвай бекатлари пиёдалар учун катта хавф туғдирмоқда. Кўпчилик трамвайдан тушиб, кўчанинг пиёдалар ўтиш жойи бўлмаган қарама-қарши томонига ўтади.
Светофорсиз магистралларни яратиш орқали шаҳар «узоқ муддатли истиқболда автомобилларда саёҳат қилишни ривожлантиришга ставка қилади, бу эса аҳолига шаҳар бўйлаб ҳаракатланиш учун автомобилни танлашга рағбат беради», — деб таъкидлади Александр Девяткин.
«Аммо автомобиль инфратузилмаси, бир йўловчи ҳисобидан олиб қаралса, қурилиши энг қиммат, техник хизмат кўрсатиш ҳам энг қиммат, энг кўп жой талаб қиладиган ҳисобланади ва шаҳардаги одамларнинг барчаси автомобиллардан фойдаланишнинг кўпайиши оқибатларидан азият чекади», — деди у.
«Самарқанд қиммат инфратузилмани қуришни ўзига раво кўра оладими? Шундай деб фараз қилайлик. Бу қиммат инфратузилмадан фойдаланиш учун шаҳардаги ҳамма машина сотиб ололадими? Шанба куни кечқурун Самарқандда гавжум автобусда ўтирган инсон сифатида аниқ айта оламанки, йўқ», — деди эксперт.
«Бундай инфратузилмани қуриш ва таъмирлаш учун барча пул тўлайди, кўчаларда автомобиллар сонининг кўпайиши оқибатида тирбандлик юзага келади ва ҳамма, жумладан, автобус йўловчилари ҳам тирбандликда туради. Бундай инфратузилмадан фақат автомобилга эга бўлган ва ушбу магистралнинг бир четидан бошқасига етиб бориши керак бўлганларгина фойда кўради», — дейди у.
Чорраҳалардаги туннеллар ва йўл ўтказгичлар каби ечимлар «шаҳарнинг бутун кўча тармоғи ҳисобланган катта тўрдаги муаммони фақат бир нуқтадагина ҳал қилади», — дейди Александр Девяткин.
«Туннель қурилса, ҳар бир чорраҳа олдидан бир нечта кичик навбатларга бўлинган оқим шунчаки ўтиб кетади ва кейинги оқим билан бирлашади, аммо бу умумий ҳаракат вақтини камайтирмайди», — дея тушунтирди у.
Мутахассиснинг таъкидлашича, Google хариталарида (қуйида) иш кунининг тиғиз вақтида Рудакий туннелидаги автомобиллар навбати бир километрга яқин чўзилишини ва бутун туннелни, ҳатто трамвай йўлларини ҳам тўлдиришини кўриш мумкин.
Катталаштириш учун устига босинг.
«Ушбу лойиҳа нима қилмаслик кераклигининг ажойиб намунасидир. Ҳа, чорраҳадан туннель орқали кутмасдан ўтиб кетиш мумкин бўлади, лекин орқага қайрилиш, ўнгга ва чапга бурилишлар учун фақат иккита бўлак қолади, ҳатто дам олиш кунларида ҳам улар орқали бир фазада ўтиб кетиш имконсиз. Ҳа, хавфсиз ерости йўлаклари бор, лекин менинг олдимда олти киши энг қисқа йўл бўйлаб — ерости ўтиш жойига кираверишда йўл устидан югуриб ўтишди. Афтидан, бу туннелни сақлашга шунчалик кўп пул сарфланганки, чорраҳадан шундоқ ўтгандаги тўхташ жойида қурилган чўнтакда иккита дренаж люклари панжара билан ёпилмаган ва уларнинг ёнидаги асфальтда автобус ёки юк машиналарининг қулаши аломатлари кўриниб турибди», — деди Александр Девяткин.
Бекат олдидаги очиқ сув тушиш жойлари. Автобус ғилдираклари изларини кўриш мумкин.
«Раҳбариятдан лойиҳани қайта кўриб чиқишни сўраймиз» — аҳоли
«Газета.uz» Гагарин ва Рудакий кўчалари кесишмаси яқинида жойлашган уйларда яшовчи аҳоли билан суҳбатлашди. Улардан баъзилари чорраҳада нима қуриш режалаштирилаётганидан бехабарлигини айтди. Бир неча киши бу ер, ҳукумат ва оммавий ахборот воситалари айтаётганидек, «қулай» ва «чиройли» бўлиши ҳақидаги гапларни такрорлади. Қурилишга қарши бўлганларнинг кўпчилиги ўз исмларини айтишни ёки камера олдида гапиришни хоҳламади.
Очиқ гапиришга рози бўлганлар режалаштирилган қурилиш ҳақида фақат қазиш ишлари бошланганда хабар топганини таъкидлади.
Тадбиркор Маъруф Комилов бу ерга туннель керак эмас, чунки чорраҳанинг атрофида турар жой бинолари бор, аҳоли зич жойлашган, деб ҳисоблайди. Бундан ташқари, чорраҳа остидан муҳим коммуникациялар ўтади.
«Супермаркетимизга бу қурилиш сезиларли таъсир ўтказади. Бу супермаркетда 20−25 киши ишлайди. Туннель қурилса, бизнесимиз зарарга кириши, ходимларимиз ишсиз қолиши мумкин», — дейди у.
«Бу ерда асосий оқим туннель қурилаётган йўналишда эмас, Гагарин кўчасидан вокзал йўналишида ҳаракатланади. Туннель қурилгандан кейин кўплаб машиналар чорраҳадан 500−600 метр ўтиб, ортга қайрилиб, кейин вокзалга қараб юришига тўғри келади», — дея таъкидлади тадбиркор.
«Шунингдек, бу ерга иккита ерости ўтиш йўли қурилиши айтилмоқда. Мен ерости йўлини фуқаролар учун қулай эмас, деб ўйлайман. Чунки аравачада боласини олиб юрадиган ёки ёши қари инсонлар бор. Улар учун 8−10 метр чуқурликка тушиб, кейин қайта чиқиш қийинчилик туғдиради», — дейди Маъруф Комилов.
Зебинисо Холиқова чорраҳанинг ўзгартирилиши унинг мактабга қатнайдиган болалари, ёши катта қайнотасига қийинчилик туғдиради, деб ҳисоблайди.
![Рудакий/Бўстонсарой туннелининг ерости ўтиш йўли зинаси пастга тушиш ва юқорига чиқишда 45 тача поғонадан иборат. Кўп одамлар йўлни ер устидан кесиб ўтишни афзал кўради.]()
Рудакий/Бўстонсарой туннелининг ерости ўтиш йўли зинаси пастга тушиш ва юқорига чиқишда 45 тача поғонадан иборат. Кўп одамлар йўлни ер устидан кесиб ўтишни афзал кўради.
«Кўп жойлардаги ерости ўтиш йўлларини кузатсангиз, одамлар барибир йўл устидан ҳаракатланаётганини кўрасиз. Туннель қурилса, машиналар катта тезликда ўтишни бошлайди. Ҳозирги кўринишда ҳайдовчилар озгина бўлса ҳам, ўзини босиб ҳаракатланяпти», — дейди Хуршид Пўлатов.
Гагарин кўчасидаги 37-уйнинг уй бошқарувчиси Шаҳзода Ражабова туннель қурилиши бўйича ҳеч ким уларни олдиндан огоҳлантирмаганини таъкидлади.
«Биз фақат қурилиш техникалари бу ерга олиб келиниб, қазиш ишлари бошлангандагина хабар топдик. Бу ерни қазишни бошлаган йўлчиларнинг бригада раҳбари олдига келиб, нима бўлаётгани, қандай иш амалга оширилаётгани ҳақида сўраганман. Ўшанда улар бу ерда туннель қурилишини, ҳозирча трубаларни четга ўтказиш вазифасини бажаришаётганини айтишди. Ундан олдин ҳеч ким келиб айтгани ҳам, огоҳлантиргани ҳам йўқ», — дейди у.
Болалар Гагарин кўчасида қазилган хандақда ўйнамоқда.
«Туннель ҳали қурилмасдан олдин — шу трубаларни кўчириш чоғидаёқ уйларга „вибрация“ берди. Ойналар шақарлаб, худди бир танк ёнингиздан ўтиб кетаётгандек бўлди, аҳоли ваҳимага тушди. Агар туннелнинг ўзини қуриш бошланса, йўлнинг икки четидаги уйлар авариявий ҳолатга келиб қолади, деган фикрдамиз. Шунинг учун раҳбарлардан бу туннель масаласини яна бир бор кўриб чиқишни сўраймиз», — дея таъкидлади Шаҳзода Ражабова.
«Икки томонда ҳам жуда кўп одам яшайди. Аҳоли яшаганидан кейин уларнинг транспортдан фойдаланиш масаласи бор, тез ёрдамнинг бу ерга келиши, болаларнинг мактабга бориши, қарияларни бирон жойга олиб бориб келиш масаласи бор. Мана шу томонларини ҳисобга олсак, туннель ёки мост қурилса, уй олдига машина келиб-кетиши қийинлашади, болалар бекатгача анча масофа босиб ўтиши керак бўлади», — дея таъкидлади у.
«Кўчанинг юқори қисмида қурилган туннель тирбандликларнинг олдини олди деймиз. Лекин у ерда касалхона бор. Ўша ерга боргунча одамлар анча пиёда юришига тўғри келмоқда. Чунки машина ўша томонгача юрмайди. Бизга ҳам худди шундай шароит бўлиб қолади. Бизнинг турар жойимизда 80 нафардан ортиқ бола яшайди, кўчанинг нариги томонида ҳам болалар, қариялар яшайди. Улар ҳам бирон жойга бориши учун узоқ масофа босиб ўтиб, бекатгача юришига тўғри келиб қолиши мумкин. Мана шу томонларини ҳам ҳисобга олиш керак», — дея қўшимча қилди Шаҳзода Ражабова.
Тадбиркор Саид Ҳакимов бу ерга туннель умуман керак эмас, деб ҳисобламоқда.
«Бизда жонли мисол бор. Сал тепароқда 2 йил давомида қурилган туннель мавжуд. Биз ҳозир нима қиляпмиз? Биз ўша ердаги машиналар оқимини олиб туриб, шунчаки кейинги чорраҳага ўтказиб юборяпмиз. Энди худди ўша тирбандлик кейинги чорраҳада юзага келяпти. Мен ўша туннелдан фойдаланаман, очиғини айтсам, қандайдир ўзгариш бўлганини сезмадим, иссиғи ҳам, совуғи ҳам бўлмади. Биз шунчаки муаммони бир жойдан олиб, бошқа жойга ўтказиб юбордик, бўлди. Бу ерда ҳам худди шундай бўлади», — дейди у.
Рудакий ва Даҳбет кўчаси кесишмасидаги туннелдан сал нарироқда, дам олиш кунидаги ҳолат.
«Туннель қурилиши кам вақт оладиган жараён эмас. 2−3 йил чанг ва ифлосланган ҳавода яшаш тўғри эмас. Бу жуда нотўғри. Иккинчидан, шахсан менинг бизнесимга бу жуда ёмон таъсир қилади. Бу ерда шунчаки тўхтовсиз машиналар оқими бўлади. Биз барча мижозларимизни, парковкамизни йўқотамиз. Шунчаки бу ерда ишлолмай қоламиз ва бу ердан кетамиз», — деди тадбиркор.
«Нариги туннель қурилган жой мисолида нима бўлганини кўрсангиз бўлади. У ерда ҳеч қанақа бизнес йўқ, у ер шунчаки трассага айланган. Чорраҳа шунчаки ўз жозибасини йўқотади. Бу ерда қандай инфраструктура борлигини кўриб турибсиз. Магазин, ресторан, бу томонда ҳам магазинлар, кафелар бор. Чорраҳа билан бирга уларнинг барчаси ўлади, бўлди», — дея қўшимча қилди у.
Гагарин кўчаси Рудакий кўчаси билан кесишган чорраҳага яқин ҳудуд.
Эслатиб ўтамиз, сентябрь ойида «Газета.uz» урбанист Искандар Солиев билан интервьюни эълон қилганди. У Самарқанд марказидаги туннелларни «зарарли ва кераксиз» деб атаган.
Материал устида Азамат Атаджанов ва Давлат Умаров ишлади.
