АҚШ давлат котиби Энтони Блинкен 28 февраль оқшомида Тошкентга ташриф буюрди. Бу Америка ташқи сиёсат маҳкамаси раҳбарларининг Ўзбекистонга амалга оширган саккизинчи сафаридир. «Газета.uz» бунгача амалга оширилган ташрифлар ҳақида маълумот беради.
Биринчи ташриф: Жеймс Бейкер
«Ўзбекистон овози» газетасининг 1992 йил 17 февраль сонидан
«Ўзбекистон овози» газетасининг 1992 йил 17 февраль сонида эълон қилинган «Оламшумул тарихий воқеа» сарлавҳали материалдан кўчирма:
«1992 йил 15 февраль куни кечқурун соат 19 да Тошкентга АҚШ давлат рамзи тасвири туширилган улкан ҳаво кемаси етиб келди. Америка Қўшма Штатлари давлат котиби Жеймс Бейкер Ўзбекистон Республикасига ташриф буюрди. Бу республика тарихида биринчи марта АҚШ давлат котиби даражасидаги расмий ташрифдир».
Бейкерни Тошкент аэропортида президент Ислом Каримовнинг ўзи кутиб олган. 16 февраль куни музокаралар бўлиб ўтган, ундан аввал журналистлар билан учрашув бўлган. Куннинг иккинчи ярмида АҚШ давлат котиби Каримов билан бирга Самарқандни айланган. «Халқ сўзи» газетасида ёзилишича, улар Тошкентга қайтиб, яна журналистлар билан учрашган. Шундан сўнг Жеймс Бейкер Москвага учиб кетган.
«1992 йилнинг 15−16 ферваль кунлари мустақил давлатимиз тарихига оламшумул воқеа сфиатида ёзилади. Бу Ўзбекистон Республикаси ва Америка Қўшма Штатлари ўртасидаги давлатлараро муносабатлар олтин китобининг дастлабки саҳифасидир», деб ёзади «Ўзбекистон овози» мухбири А.Абдубаннопов.
Ушбу ташрифдан бир неча кун ўтиб, 1992 йилнинг 19 февраль куни Ўзбекистон ва АҚШ ўртасида расман дипломатик муносабатлар ўрнатилади.
Иккинчи ташриф: Мадлен Олбрайт
2000 йилнинг 16 апрель куни АҚШ тарихидаги илк аёл давлат котиби Мадлен Олбрайт Тошкентга келган. Уни Тошкент аэропортида Ўзбекистон ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов ва Тошкент шаҳар ҳокими Козим Тўлаганов кутиб олган.
Мадлен Олбрайт Ўзбекистон сафари давомида Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университетида маъруза ўқиган («У Ўзбекистон халқи қадимдан маърифатлилиги билан ажралиб туришини таъкидлади», дейилади ЎзА ахборотида), Самарқанд ва Бухорони айланган, президент Ислом Каримов билан учрашувда эса ушбу шаҳарларда олган таассуротлари билан ўртоқлашган.
«АҚШ давлат котиби охирги марта 1992 йилда Ўзбекистонга келган эди. Ушбу ташриф (яъни, Мадлен Олбрайтнинг ташрифи — таҳр.) АҚШ ҳукуматининг Ўзбекистон билан алоқаларни ривожлантиришга интилиши ошиб бораётганидан дарак беради», — деб таъкидлаган ўша учрашувда Ислом Каримов.
«Халқ сўзи» газетасининг 2000 йил 19 апрель сонидан
У, шунингдек, Тошкентдаги Аёлларни соғломлаштириш маркази очилишида, Тошкент божхона коллежида, Ўзбекистон мусулмонлари идорасида ҳам бўлган. Мадлен Олбрайтнинг Ўзбекистон сафари 19 апрель куни якунига етган. АҚШнинг бошқа ҳеч бир давлат котиби Ўзбекистонда бу қадар узоқ муддат меҳмон бўлмаган.
Учинчи ташриф: Колин Пауэлл
АҚШ тарихидаги илк қора танли давлат котиби Колин Пауэлл 2001 йил 7 декабрь куни Ўзбекистонга «мамлакатимизнинг халқаро коалицияни қўллаб-қувватлаётгани учун ташаккур изҳор этиш учун келди». Ушбу учрашув АҚШдаги 2001 йил 11 сентябрь воқеаларидан сўнг, Афғонистонда террорчиларга қарши бошланган уруш айни авж палласига чиққан вақтда бўлиб ўтган эди.
Пауэлл 8 декабрь куни Ўзбекистон ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов ва мудофаа вазири Қодир Ғуломов билан учрашган. Шунингдек, президент Ислом Каримовнинг қабулида бўлиб, унга АҚШ президенти Жорж Бушнинг табриги, саломи ва Вашингтонда учрашиш умиди билдирилган мактубини топширган. Учрашувдан сўнг бўлиб ўтган матбуот анжуманида Ислом Каримов Ўзбекистонни Афғонистон билан боғлаб турувчи Ҳайратон кўприги тўрт йиллик танаффусдан сўнг очилишини маълум қилган, давлат котиби Пауэлл эса бунинг алоҳида миннатдорчилик билдирган.
«Матбуот анжуманида шу кунларда кўп учраётган бир саволга аниқ жавоб қайтарилди. Маълумки, кўпгина кузатувчилар, сиёсий шарҳловчилар АҚШнинг Ўзбекистон ёки бошқа бирор мамлакат билан муносабатлари вақтинча яхшилангани, аксилтеррор операцияси ниҳоялангач, бу илиқлик барҳам топишини айтмоқда. Шу боис таъкидландики, Ўзбекистон — АҚШ ҳамкорлик алоқалари икки мамлакат манфаатларига мос тарзда узоқ муддатли асосга қурилмоқда. 11 сентябрдан сўнг ўзгараётган муносабатлар тактикавий зарурат эмас, ҳаёт тақозосидир», дейилади «Халқ сўзи» газетасида эълон қилинган ЎзА ахборотида.
«Халқ сўзи» газетасининг 2001 йил 11 декабрь сонидан
Колин Пауэлл ташрифи охирида Ўзбекистонда демократия тамойилларига асосланган фуқаролик жамиятини барпо этиш ишига кўмаклашишни мақсад қилган «Тошкент ижтимоий маърифат маркази» нодавлат нотижорат ташкилотига ташриф буюрган. «Колин Пауэлл бу ерга йиғилган мактаб ўқувчилари ва ўқитувчилар билан фуқаролар онгига демократия тамойилларини сингдириш ва бу тамойилларга амал қилиб яшашнинг аҳамияти тўғрисида суҳбатлашди», дея хабар берган «Халқ сўзи» газетаси.
Тўртинчи ташриф: Ҳиллари Клинтон
1997 йили АҚШ биринчи хоними сифатида Тошкент, Самарқанд ва Бухорога саёҳат қилган Ҳиллари Клинтон 2010 йилнинг 2 декабрь куни АҚШ давлат котиби лавозимида иккинчи марта Ўзбекистонга келди. Бу АҚШ давлат котибининг Ўзбекистонга салкам 10 йилдаги илк ташрифи эди: аввалгиси бевосита Афғонистонга кириб бораётган АҚШ бошлиқ коалиция кучларини таъминоти билан боғлиқ бўлса, бу галгиси, кўп жиҳатдан, Афғонистондаги ўша куч ва воситаларни олиб чиқиш билан алоқадор эди.
Ҳиллари Клинтон Тошкент аэропортида Ўзбекистон ташқи ишлар вазири Владимир Норов томонидан кутиб олинган. Фото: Anvar Ilyasov / Associated Press
Ташриф давомида у президент Ислом Каримов билан учрашган. Учрашувда Каримов Ўзбекистон АҚШ билан қарор топган муносабатларни юксак қадрлашини, икки мамлакат ўртасидаги ҳамкорлик «изчил ривожланиб, мазмунан бойиб бораётганини мамнуният билан таъкидлаган». Ҳиллари Клинтон эса «самимий сўзлар ва томонларни қизиқтирган муҳим масалаларни муҳокама қилиш борасида яратилган имконият учун» Ислом Каримовга миннатдорчилик билдирган.
Клинтон хоним шу куннинг ўзида Ўзбекистон бош вазири биринчи ўринбосари Рустам Азимов билан Ўзбекистон ва АҚШ ўртасида Илмий-техникавий ҳамкорлик тўғрисидаги ҳужжатни имзолаган, АҚШ элчихонасида эса Ўзбекистон фуқаролик жамияти вакиллари билан учрашган. Сўнг Баҳрайнга учиб кетган.
Бешинчи ташриф: Ҳиллари Клинтон
Орадан қарийб бир йил ўтиб, 2011 йилнинг 22 октябрь куни АҚШ давлат котиби Ҳиллари Клинтон яна Ўзбекистонга келган. Бу сафар уни Тошкент аэропортида ташқи ишлар вазири Элёр Ғаниев ва унинг биринчи ўринбосари Абдулазиз Комилов кутиб олган.
У шу куни Ўзбекистон президенти Ислом Каримов билан учрашган. Учрашувда Каримов президент Барака Обаманинг Ўзбекистон ва АҚШ ўзаро ҳурмат ва ишонч тамойилларига асосланган шериклик муносабатларини янада мустаҳкамлашга қаратилган биргаликдаги саъй-ҳаракатларни давом эттириши лозим, деган фикрини қўллаб-қувватлашини билдирган.
«Халқ сўзи» газетасининг 2011 йил 25 октябрь сонидан
«Америка маъмуриятининг юқори мартабали вакили Ўзбекистон минтақада хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш борасида конструктив сиёсат олиб бораётганини ва бу ҳал қилувчи аҳамиятга эга эканини қайд этди… Ҳиллари Клинтон Афғонистон муаммосини ҳал этиш ҳамда Афғонистоннинг ижтимоий-иқтисодий тикланиши йўлида Ўзбекистон кўрсатаётган катта ёрдам учун президент Ислом Каримовга АҚШнинг миннатдорлигини изҳор этди», дея учрашув ҳақида хабар берган ЎзА.
ЎзАнинг қўшимча қилишича, Ҳиллари Клинтон 23 февраль куни Тошкентдаги Аёллар саломатлиги марказида ва Тошкент вилоятидаги General Motors Powertrain — Uzbekistan заводида бўлган.
Олтинчи ташриф: Жон Керри
Фото: Brendan Smialowski / Reuters / Scanpix
2015 йилнинг октябрь-ноябрида АҚШ давлат котиби Жон Керри Қирғизистон, Ўзбекистон, Қозоғистон, Тожикистон ва Туркманистонда бўлади — бу Америка ташқи сиёсат идораси раҳбарининг бир сафар доирасида Марказий Осиёнинг беш республикасига қилган илк ташрифи эди. У 1 ноябрь куни АҚШ ва Марказий Осиё мамлакатлари ташқи ишлари вазирларининг янги форматдаги «C5+1» конференциясида иштирок этиш учун Самарқандга келади — уни аэропортда ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов билан бирга, ёғингарчилик бўлаётганига қарамай, шахсан президент Ислом Каримов кутиб олади.
Фото: Brendan Smialowski / Reuters / Scanpix
Шундан сўнг Каримов америкалик меҳмонни Самарқанддаги Форумлар мажмуасида қабул қилган. «Учрашувда минтақавий долзарб муаммолар юзасидан ҳам атрофлича фикр алмашилди. Афғонистондаги вазият, хавфсизлик масалаларига алоҳида эътибор қаратилди. АҚШ давлат котиби самимий қабул учун Ўзбекистон президентига чуқур миннатдорлик изҳор қилиб, АҚШ раҳбарияти икки мамлакат манфаатларига асосланган муносабатларни изчил ривожлантиришга тайёр эканини билдирди», дейилади ЎзА ахборотида.
Фото: Brendan Smialowski / Agence France-Presse — Getty Images
Ташриф давомида Жон Керри Регистон майдонида сайр қилган.
Еттинчи ташриф: Майкл Помпео
Фото: Kun.uz
АҚШ давлат котиби Майкл Помпео «Марказий Осиё — АҚШ» («C5+1») шаклидаги вазирлар учрашувида иштирок этиш учун 2020 йилнинг 2 февраль куни Тошкентга келган. Уни Тошкент аэропортида ташқи ишлар вазири Абдулазиз Комилов кутиб олган. У шу куннинг ўзида ўзбекистонлик диний фаоллар билан учрашган.
Фото: Twitter / @SecPompeo
У 3 февраль куни ташқи ишлар вазири Комилов ва президент Мирзиёев билан учрашган (ушбу учрашувларда у Ўзбекистоннинг инсон ҳуқуқлари масаласида ўсишга эришганини АҚШ тан олишини таъкидлаган), Марказий Осиё вазирлари билан учрашувда қатнашган.
Фото: Twitter / @SecPompeo
Ташриф якунига етгач, у Twitter’даги саҳифасида шундай ёзув қолдирган эди: «АҚШ ва Ўзбекистон ўртасидаги стратегик ҳамкорликни босқичма-босқич мустаҳкамлаб бориш йўлидаги етакчилигингиз учун ташаккур. Мен Ўзбекистоннинг эркинроқ ва очиқроқ жамият ҳамда ҳисобдорлиги ортиб бораётган ҳукумат ташкил этиш мақсад қилинган ислоҳотларга интилишини эътироф этаман».
Маълумот ўрнида
АҚШда амалдаги ёки сайланган давлат раҳбари меҳнат лаёқатини йўқотганида, вафот этганида, лавозимидан истеъфога чиққанида ёки четлатилганида президент лавозимини эгаллаши ёки унинг вазифаларини бажариши мумкин бўлган амалдорларнинг кетма-кетлик рўйхати мавжуд (бунда президентлик курсини эгаллаши мумкин бўлган амалдор АҚШда туғилган, 35 ёшдан катта ва сўнгги 14 йил давомида АҚШда яшаган бўлиши лозим). Бундай ҳолларда президентнинг ўрнини вице-президент эгаллаши кўпчиликка маълум ва тарихда бундай ҳолатлар қайд этилган ҳам.
Аммо амалдаги президент билан бир вақтда вице-президент ҳам давлат раҳбарининг вазифаларини бажара олмайдиган бўлса, у ҳолда ушбу ваколатлар Вакиллар палатаси спикерига, у ҳам бажара олмайдиган бўлса — АҚШ Сенатининг муваққат президенти (раиси)га, у ҳам бажара олмайдиган бўлса — давлат котибига, у ҳам бажара олмайдиган бўлса — молия вазирига, у ҳам бажара олмайдиган бўлса — мудофаа вазирига ўтади (ва бу жараён камида яна 10 та босқичгача давом этиши мумкин).
Мустақиллик йилларида Ўзбекистонга нафақат АҚШ президенти, балки вице-президенти ва парламенти раҳбарлари ҳам ташриф буюрмаган (қайд этиш жоиз, 1993 йили АҚШ вице-президенти Эл Гор Қозоғистон ва Қирғизистонда бўлган). Шу вақтгача Ўзбекистонга келган америкалик амалдорлар орасида энг юқори мартабалилари АҚШ давлат котибларидир.
1992 йилдан бери АҚШ давлат котиблари 10 марта ўзгарган бўлса (вақтинчалик вазифасини бажарувчи мақомида ишлаган котиблар ҳисобга олинмаса), улардан Лоуренс Иглбургер, Кристофер Уоррен, Кондолиза Райс ва Рекс Тиллерсон Ўзбекистонга келмаган (Кристофер Уоррен йилларда Қозоғистонда, Кондолиза Райс эса 2005−2008 йилларда Қирғизистон, Қозоғистон ва Тожикистонда бўлган).
Президентлик курсисини эгаллаши мумкин бўлган амалдорлар кетма-кетлигида бешинчи ҳисобланувчи АҚШ молия вазирларидан Пол О’Нил 2002 йил июлида Тошкентга келиб, президент Каримов билан учрашган. Кетма-кетликда олтинчи ҳисобланган АҚШ мудофаа вазирлари эса 1995, 2001 (икки марта), 2004 йилда Ўзбекистонда бўлган. 2020 йилда АҚШ мудофаа вазири Марк Эспер Ўзбекистонга келиши режалаштирилган эди, аммо ташриф коронавирус пандемияси сабаб бекор қилинган.
