«Газета.uz» мутахассисларга коронавирусга қарши эмланиш бўйича асосий саволларни беришда давом этмоқда.
Молекуляр генетик, биотехнолог, биология фанлари доктори ва Ўзбекистон инновацион ривожланиш вазирлиги ҳузуридаги илғор технологиялар маркази директори ўринбосари Алишер Абдуллаев организм касалликни «эслаб» қоладиган бўлса, коронавирусдан тузалган одам нега унга қарши эмланиши кераклиги ҳақида гапириб берди.
— Эмланишдан кейин танада антитаначалар пайдо бўлмаслиги мумкинлиги, аммо бизнинг хотира ҳужайраларимиз организмнинг «қуролланганлиги»ни эслаб қолади, деган фикрга қўшиласизми?
— Ҳа, қўшиламан.
— Ушбу хотира ҳужайралари коронавирусга чалинганликдан сўнг шакллана бошлайдими?
— Албатта.
— Ундай бўлса, нима сабабдан короновирусга чалиниб, тузалган одам вакцина олиши лозим? Ахир уларнинг организми вирусга тўқнаш келганини эслайди-ку.
— Бу кўпроқ иммунолог ва вирусологларнинг ваколат доирасига киради. Мен шуни айтишим мумкинки, ҳатто коронавирусга чалиниб, ундан тузалган одамларга ҳам эмланиш лозим, чунки иммунитетни доим рағбатлантириб туриш керак. Коронавирус ҳали тўлиқ ўрганилмаган. Иммунитет касалликдан кейин одамни айнан қанча вақт ҳимоя қилишини билмаймиз.
Aгар сиз бир йил олдин коронавирус билан касалланган бўлсангиз, сиз яна унга чалинишингиз эҳтимоли бор. Ҳаттоки, касаллик ўрта оғирликда кечиши ҳам мумкин, чунки вирус доимий мутация жараёнида ва ҳар бир инсоннинг иммунитети ташқи омиллар (носоғлом турмуш тарзи, стресс, толиқиш ва ҳ.к) билан биргаликда унинг генетик хусусиятлари билан белгиланади. Aгар эмланишдан кейин етарли даражада антитаначалар пайдо бўлган бўлса, касалликни сиз деярли юқтирмайсиз ёки аломатларсиз, енгил шаклда ўтказасиз.
Буни спорт билан шуғулланишга ўхшатиш мумкин. Aгар сиз машғулотларни тўхтатиб қўйсангиз, танаффусдан сўнг бир йил олдин бажараган машқларни такрорлай олмаслигингиз мумкин.
Организмни 10−20 йил мобайнида, ҳатто бир умр ҳам ҳимоя қилувчи вакциналар мавжуд. Лекин коронавирус билан ҳолат бошқача, бу янги вирус ва домий мутацияга учрайди. Вакциналар ушбу мутацияларни инобатга олган ҳолда ишлаб чиқарилмоқда.
Т-ҳужайрали иммунитет лимфоцитик тизимда шаклланади. B-ҳужайрали иммунитетнинг титри йўқ бўлган одамлар бор, яъни уларда антитанчалар умуман йўқ, лекин улар касалликка чалинмайди, чунки уларнинг Т-ҳужайрали иммунитети касалликни енгиб ўтишга қодир. Бу ҳар бир инсоннинг иммун тизимига хос хусусиятдир.
— Лекин вакцина ҳам охиригача ўрганилмаган. Ахир сиз айтган Т-хужайрали иммунитетни эмлашдан кейин қанча муддатга етишини билмаймиз.
— Ҳа. Ҳозирги кунда коронавирусга қарши қўлланилаётган вакциналарнинг ҳеч бири тўлиқ ўрганилмаган. Узоқ муддатли таъсири ҳақида ҳеч нарса билмаймиз. Шунинг учун баъзи ҳолларда қайтадан эмланиш кераклигини айтишмоқда.
