Адлия вазирлиги «Ижтимоий-иқтисодий муносабатларда шартнома институти ролини тубдан такомиллаштириш тўғрисида"ги президент фармони лойиҳасини муҳокамага қўйди.
Адлия вазирлигининг таъкидлашича, шартномавий-ҳуқуқий муносабатларнинг ривожланиш даражаси замонавий талабларга жавоб бермайди ва ушбу соҳанинг ривожланишига тўсқинлик қилаётган бир қатор омиллар мавжуд:
- шартнома интизомига риоя этилмаслик, мажбуриятлар бажарилмаслиги, ноҳалол фойда олиш мақсадини кўзлаб қалбаки ва номигагина тузилган битимларнинг кўпайиш ҳолатлари кузатилмоқда;
- қонун ости ҳужжатлари билан Фуқаролик кодексида мустаҳкамланган қоидаларни амалга оширишга чекловлар ўрнатилган;
- аҳоли орасида шартномалар тузиш, шу жумладан ахборот тизимларидан фойдаланган ҳолда, ва улардан келиб чиқадиган мажбуриятларни бажариш маданияти етарли даражада шаклланмаган;
- энергия таъминоти ва бошқа коммунал соҳаларда тузилган шартномаларда белгиланган шартнома шартлари бўйича мажбуриятлар етарли даражада бажарилмасдан келинмоқда;
- давлат харидларининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб, ушбу соҳадаги шартномаларни тузиш ва уларга ўзгартириш киритиш бўйича алоҳида шартлар ва талаблар белгиланмаган;
- шартнома тарафларининг хоҳиши билан ўрнатилиши лозим бўлган шартнома шартлари қонун ости ҳужжатлари билан белгилаб қўйилган.
Ҳужжатга кўра, фуқаролик-ҳуқуқий тусдаги шартномаларни тузиш, ўзгартириш ва бекор қилишда ҳамда мажбуриятларни бажаришда «Pacta sunt servanda» (шартномалар бажарилиши шарт) принципи қўлланилиши, шартнома тарафлари ўзларига олган мажбуриятларни мажбурият шартлари ва қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ виждонан лозим даражада бажарилишини таъминлашлари зарур.
1 майдан бошлаб қуйидаги талабларнинг бекор қилиниши кўзда тутилмоқда:
- тижорат банкларга етказиб берилган маҳсулот ёки хизматлар учун тўловларни учинчи шахслар ҳисобидан қабул қилишга қўйилган тақиқ;
- давлат улуши 50 фоиз ва ундан юқори бўлган хўжалик юритувчи субъектларнинг маҳсулот ёки хизматларни етказиб бериш тўғрисида тузиладиган шартномаларида олдиндан 15 фоиз тўловни белгилаш;
- қишлоқ хўжалиги ва чорвачилик маҳсулотлари етиштирувчилари ва тайёрлов ташкилотлари ўртасида тузиладиган шартномаларда мажбурий равишда авансни белгилаш;
- нотариуслар томонидан шартномаларни тасдиқлашда коммунал хизматлар бўйича қарздорликнинг мавжудлиги ёки йўқлиги тўғрисида маълумот олиш.
Шунингдек, сўнгги пунктда назарда тутилган олдиндан тўлов ва аванс тарафларнинг хоҳиши билан шартнома шартларида белгиланиши мумкин.
Адлия вазирлиги жисмоний шахсларга қарз шартномаларини нотариал тасдиқлаш орқали чет эл валютасида қарз бериш ва қайтариб олишга рухсат беришни таклиф қилмоқда.
Бундан ташқари, қуйидагича тартиб ўрнатилиши кўзда тутилган:
а) суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этишда мол-мулкни реализация қилиш бўйича электрон онлайн-аукционда сотувга қўйиладиган мол-мулк барча қарзлардан ва тақиқлардан ҳоли бўлган ҳолда жойлаштирилади. Бунда аукционда сотилган мол-мулк бўйича қарздорликни тўлаш мажбурияти унинг собиқ эгаси — қарздор зиммасида қолади ва мол-мулк аукцион ғолибига қарзларсиз ва тақиқлардан ечилган ҳолда топширилади.
Аукцион ғолиби томонидан мулкни қабул қилиб олмасликнинг қуйидаги ҳолларида закалат пули аукцион ғолиби мурожаат қилган кундан бошлаб 3 иш куни ичида қайтариб берилиши шарт, агар:
- аукционда сотилган мол-мулк лотнинг умумий тавсифларига мос келмаса;
- мол-мулк аукционда сотилгунга қадар учинчи шахсларнинг эгалигига ўтиб кетган бўлса ва бу ҳолат аукцион якунланганидан сўнг аниқланса;
- аукционда сотилган мол-мулк бошқа мажбуриятлар бўйича гаровга қўйилганлиги аниқланса;
б) тузилган биржа битимлари сотувчи ва харидор томонидан жарима тўлаб/тўламасдан ўзаро рози бўлган ҳолда ёпилганда, биржанинг ҳисоб-китоб-клиринг палатаси инсофсиз рақобат ва тил бириктириш ҳолатлари мавжудлиги юзасидан ўрганиш ўтказади ва ушбу ҳолатлар аниқланган тақдирда монополияга қарши курашиш органини дарҳол хабардор қилади.
Тузилган биржа битими бўйича тўловларни амалга ошириш, биржа товарини етказиб бериш ёки танлаб олиш бўйича мажбуриятлар бажарилмаганда, биржа битими биржанинг ҳисоб-китоб-клиринг палатаси томонидан, низо юзага келганда эса биржанинг арбитраж комиссияси ёки суд қарорига кўра бекор қилинади.
Ҳужжатга кўра, банк ёки бошқа кредит муассасаси банк ҳисобварағидан пул маблағларини мижознинг топшириғи асосида чиқаришни белгилаш таклиф қилинмоқда. Мижознинг топшириғисиз ҳисобварақда турган пул маблағларини чиқаришга фақат суднинг қарори билан ёки банк билан мижоз ўртасидаги шартномада назарда тутилган ҳолларда йўл қўйилади.
Мижознинг топшириғисиз ҳисобварақдан пул маблағларини чиқариш асосларининг қатъий рўйхати банк билан мижоз ўртасида тузиладиган шартномада назарда тутилган бўлиши шарт.
Ўрнатилиши таклиф қилинаётган тартибга кўра, мижознинг ҳисобварағидаги пул маблағлари унга қўйилган барча талабларни қондириш учун етарли бўлмаган тақдирда, пул маблағларини чиқариш биринчи навбатда иш ҳақи, алимент тўлаш, фуқаронинг ҳаёти ва саломатлигига етказилган зарарнинг ўрнини қоплаш учун, қолган талаблар бўйича эса тўлов (ижро) ҳужжатлари келиб тушган навбат бўйича амалга оширилади. Юридик шахс тугатилаётганда кредиторларнинг талабларини қаноатлантириш қонунда белгиланган навбат тартибида амалга оширилади.
Барча даражадаги ижро этувчи ҳокимият органлари томонидан фермер хўжаликлари ва бошқа қишлоқ хўжалиги корхоналарига фаолият юритиш учун берилган ер участкалари майдонларини мақбуллаштириш бўйича қарорлар қабул қилиш амалиётининг бекор қилиниши кўзда тутилмоқда.
Адлия вазирлиги Коррупцияга қарши курашиш агентлиги ҳамда Савдо-саноат палатаси билан биргаликда 2021 йилнинг 1 июнига қадар хўжалик юритувчи субъектлар томонидан шартномалар тузишда қўллаш учун тавсиявий характерга эга бўлган коррупцияга қарши қўшимча шартлар ишлаб чиқилиши белгиланган.
Жорий этилиши таклиф қилинаётган тартибга кўра, Ўзбекистон ҳукумати билан инвестиция шартномаси тузилишидан олдин:
- инвестиция шартномаси лойиҳаси бўйича Монополияга қарши курашиш қўмитасининг хулосаси олинади;
- инвестиция шартномаси лойиҳаси юзасидан молиявий-иқтисодий баҳолаш, қўшимча кафолатлар ва қўллаб-қувватлаш чоралари ҳамда ҳуқуқий экспертизадан ўтказиш бўйича давлат бошқаруви органларининг ижобий хулосалари мавжуд бўлгандагина ҳукуматга кўриб чиқиш учун киритилади.
Хужжатда Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексда муддати ўтган дебиторлик ва кредиторлик қарз, шунингдек шартнома интизомини бузиш учун маъмурий жавобгарликни бекор қилиш тўғрисидаги қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш таклиф қилинган.
Лойиҳа муҳокамасида 25 мартга қадар иштирок этиш мумкин.
